Bàn về quyền uy

Một vài người xã hội chủ nghĩa, trong thời gian gần đây, đã mở một cuộc viễn chinh chữ thập thực sự chống cái mà họ gọi là nguyên tắc quyền uy. Họ chỉ cần tuyên bố rằng hành vi này hay hành vi nọ có tính chất quyền uy, là đủ để kết tội hành vi đó. Người ta đã hết sức lạm dụng cái lối nhận xét đơn giản đó, cho nên cần phải xét vấn đề kỹ hơn.

Quyền uy nói ở đây, có nghĩa là ý chí của người khác mà người ta buộc chúng ta phải tiếp thu; mặt khác, quyền uy lấy sự phục tùng làm tiền đề. Nhưng vì hiện nay, hai tiếng đó nói lên nghe đều không êm tai cả, và mối quan hệ mà hai tiếng đó nói lên lại làm cho bên phải phục tùng thấy khó chịu, bởi vậy cho nên vấn đề đặt ra là: có thể không cần đến quan hệ đó không, và trong điều kiện xã hội hiện nay, chúng ta có thể tạo ra một chế độ xã hội trong đó cái quyền uy ấy mất hết ý nghĩa, do đó mà phải tiêu vong đi không. Xem xét các quan hệ kinh tế, như quan hệ công nghiệp và quan hệ nông nghiệp, hiện đang là cơ sở của xã hội tư sản hiện đại, chúng ta sẽ thấy được rằng những quan hệ đó có xu hướng là ngày càng thay thế hành động phân tán bằng hành động liên hợp cuả nhiều người. Những xưởng nhỏ bé của những người sản xuất phân tán đã được thay thế bằng công nghiệp hiện đại với những công xưởng và nhà máy to lớn, trong đó hàng trăm công nhân điều khiển những máy móc phức tạp chạy bằng hơi nước; những xe ngựa chở người và xe ngựa vận tải trên các đường cái lớn đã nhường chỗ cho những đoàn xe lửa, cũng như các thuyền buồm, thuyền chèo đã nhường chốc cho các tàu thuỷ. Ngay cả trong nông nghiệp, các máy móc và hơi nước ngày càng chiếm địa vị thống trị và thay thế dần dần nhưng chắc chắn những tiểu nông tự canh bằng những nhà đại tư bản dùng công nhân làm thuê để canh tác những khoảnh đất rộng lớn. Như vậy, hành động liên hợp, sự phức tạp hoá các quá trình công tác tuỳ thuộc lẫn nhau, đang thay thế cho hoạt động độc lập của từng cá nhân riêng lẻ. Nhưng hoạt động liên hợp có nghĩa là tổ chức nhau lại, mà tổ chức thì liệu không dùng đến quyền uy được chăng ?

Giả định rằng một cuộc cách mạng xã hội đã lật đổ bọn tư bản hiện này đang dùng quyền uy để chi phối sản xuất và lưu thông các của cải. Hoàn toàn đứng về phương diện những địch thủ của quyền uy, chúng ta giả định rằng đất đai và công cụ lao động đã trở thành sở hữu tập thể của những công nhân đang sử dụng các thứ đó. Như thế thì liệu quền uy có mất đi không, hay nó chỉ thay đổi hình thức? Chúng ta hãy xét vấn đề đó.

Hãy lấy một nhà máy sợi làm thí dụ. Trước khi thành sợi, bông phải trải qua ít ra là 6 động tác liên tiếp nhau, phần lớn những động tác đó đều xảy ra trong các phòng khác nhau. Sau đó, để làm cho máy móc không ngừng hoạt động, người ta lại cần có kỹ sư trông coi máy hơi nước, cần có thợ máy để làm các việc sửa chữa hàng ngày, và nhiều công nhân khác để chuyển sản phẩm từ phòng này sang phòng khác, v.v... Tất cả những người lao động đó, đàn ông, đàn bà và trẻ con, đều bắt buộc phải bắt đầu làm việc vào thời gian do quyền uy của hơi nước quy định mà không kể gì đến quyền tự trị của một cá nhân nào cả. Như vậy là các công nhân trước hết phải thỏa thuận với nhau về thời gian làm việc; một khi định xong thời gian ấy rồi thì tất cả mọi người, không trừ một ai, đều phải nhất luật tuân theo. Sau nữa, trong mỗi phòng, bất cứ lúc nào, cũng lại nảy ra những vấn đề cục bộ về phương pháp sản xuất, về phân phối vật liệu, v.v... Những vấn đề đó đòi hỏi phải được giải quyết tức khắc, nếu không thì toàn bộ sản xuất phải dừng lại ngay. Không kể vấn đề được giải quyết bằng cách nào, được giải quyết bởi quyết định của người được lựa chọn để lãnh đạo mỗi ngành lao động hay trong tình hình có thể được, bằng biểu quyết của đa số, thì ý chí của từng người luôn luôn phải phục tùng; như thế nghĩa là các vấn đề được giải quyết bằng quyền uy. Bộ máy tự động của một nhà máy lớn lại còn chuyên chế hơn nhiều so với tên tư bản nhỏ, sử dụng lao động của công nhân. ít nhất là về mặt giờ giấc, người ta cũng có thể ghi ở cửa các nhà máy đó: Đã vào đây, xin anh hãy vứt bỏ mọi quyền tự do !. Nếu con người nhờ vào khoa học và thiên tài sáng tạo của mình mà chinh phục được các lực lượng tự nhiên, thì các lực lượng tự nhiên trả thù lại bằng cách bắt bản thân con người, trong chừng mực con người sử dụng những lực lượng tự nhiên ấy, phải phục tùng một sự chuyên chế thực sự, bất chấp tổ chức xã hội là như thế nào. Muốn tiêu diệt quyền uy trong đại công nghiệp, chính là muốn tiêu diệt ngay cả bản thân công nghiệp, chính là tiêu diệt nhà máy sợi để quay về với cái xa kéo sợi.

Hãy lấy một ví dụ khác là xe lửa. ở đây cũng thế, sự hợp tác của số rất đông người là tuyệt đối cần thiết: sự hợp tác này phải được thực hiện trong những giờ phút quy định một cách rất chính xác, để tránh xẩy ra tai nạn. ở đây cũng thế, điều kiện trước hết của công việc là phải có một ý chí có quyền chi phối để giải quyết mọi vấn đề thuộc phạm vi chi phối của mình, không kể rằng đại biểu cho ý chí là một người được chọn ra hay là một ban có trách nhiệm chấp hành những quyết định của đa số những người hữu quan. Trong trường hợp này hay trường hợp kia, đều có một quyền uy biểu hiện rõ rệt. Hơn nữa: nếu thủ tiêu quyền uy của các nhân viên xe lửa đối với các ngài hành khách thì đoàn tàu cho chạy đầu tiên kia sẽ ra sao?

Nhưng trên một tàu đi giữa biển cả thì lại càng thấy rõ hơn hết là cần phải có quyền uy, hơn nữa phải có một quyền uy độc đoán nhất. Trên tàu, gặp lúc nguy biến thì sinh mệnh của mọi người phụ thuộc vào sự phục tùng tức khắc và không điều kiện của tất cả mọi người vào ý chí của một người.

Nếu tôi đưa những lý lẽ đó ra để chống lại những kẻ phản đối quyền uy một cách ngoan cố nhất thì họ cũng chỉ có thể trả lời tôi như sau: "Phải đấy! nói thế đúng; nhưng ở đây không phải là quyền uy mà chúng ta trao cho đại biểu của chúng ta, mà là một sự uỷ nhiệm nào đó thôi !". Những kẻ đó tưởng rằng cứ thay đổi tên gọi, là có thể thay đổi được sự vật. Các nhà tư tưởng thâm thuý đó quả là đã chế nhạo chúng ta.

Như thế, chúng ta vừa thấy được rằng một mặt, một quyền uy nhất định, không kể quyền uy đó đã được tạo ra bằng cách nào, và mặt khác, một sự phục tùng nhất định, đều là những điều mà trong bất cứ tổ chức xã hội nào, cũng đều do những điều kiện vật chất trong đó tiến hành sản xuất và lưu thông sản phẩm, làm cho trở thành tất yếu đối với chúng ta.

Mặt khác, chúng ta đã thấy rằng những điều kiện vật chất để sản xuất và lưu thông không thể không trở thành phức tạp, đồng thời với sự phát triển của đại công nghiệp và đại nông nghiệp, và những điều kiện ấy đều có xu hướng ngày càng mở rộng phạm vi của quyền uy đó. Vì vậy, thật là vô lý, nếu trình bày nguyên tắc quyền uy là một nguyên tắc hoàn toàn xấu xa và nguyên tắc tự trị là một nguyên tắc hoàn toàn tốt. Quyền uy và tự trị là những điều tương đối mà phạm vi áp dụng thì tuỳ theo những giai đoạn khác nhau của sự phát triển xã hội mà thay đổi. Nếu những người chủ trương tự trị chỉ muốn nói rằng tổ chức xã hội tương lai sẽ chỉ để cho quyền uy được tồn tại trong những giới hạn do những điều kiện sản xuất tất nhiên phải quy định, - nếu họ nói thế thì chúng ta có thể đồng ý với họ được. Nhưng họ lại nhắm mắt trước tất cả những sự việc khiến cho quyền uy trở thành cần thiết và họ cứ lao vào phản đối danh từ.

Tại sao những người phản đối quyền uy lại không chỉ kêu gào chống quyền uy chính trị, chống nhà nước không thôi ? Tất cả mọi người xã hội chủ nghĩa đều đồng ý công nhận rằng nhà nước và cùng với nhà nước là quyền uy chính trị, sẽ mất đi sau cuộc cách mạng xã hội tương lai, nghĩa là những chức năng xã hội sẽ mất tính chất chính trị và sẽ biện thành những chức năng quản lý đơn thuần chăm lo đến lợi ích của xã hội. Song những người phản đối quyền uy lại đòi phải lập tức xoá bỏ nhà nước chính trị có tính chất quyền uy, ngay cả trước khi xoá bỏ quyền uy. Các ngài ấy đã bao giờ nhìn thấy một cuộc cách mạng chưa? Cách mạng chắc chắn là một cái có quyền uy nhất, cách mạng là một hành vi trong đó một bộ phận dân cư dùng súng, lưỡi lê, đại bác, tức là những thủ đoạn quyền uy phi thường, để cưỡng bức một bộ phận khác phải phục tùng ý chí của mình. Đảng chiến thắng không thể không dùng vũ khí của mình làm cho bọn phản động phải khiếp sợ để duy trì quyền thống trị của mình. Nếu Công xã Pa-ri không dùng quyền uy của nhân dân vũ trang để chống lại giai cấp tư sản thì liệu nó có thể đứng vững được quá một ngày không ? Trái lại, lẽ nào chúng ta lại không thể trách Công xã là đã dùng quyền uy đó quá ít, hay sao?

Như vậy, hoặc là phải thế này hoặc là phải thế kia. Hoặc là những người phản đối quyền uy tự họ không hiểu được những người phản đối quyền uy tự họ không hiểu được những lời họ nói, và như thế thì họ chỉ gieo rắc những quan niệm hồ đồ mà thôi. Hoặc là họ hiểu thì như thế là họ phản bội sự nhgiệp của giai cấp vô sản. Trong cả hai trường hợp, họ chỉ phục vụ cho phe phản động mà thôi.

Các Mác và Ph. Ăngghen: Toàn tập, t. 18, tr. 305-308

Viết vào giữa tháng mười 1872 C. Mác và Ph. Ăngghen và tháng ba 1873 Toàn tập, t. 18, tr. 305-308

Almanacco Repubblicano perpanno 1874

Dịch từ tiếng Ý