AI thúc đẩy kiểm toán hiện đại nhưng con người vẫn là trung tâm

Chuyển đổi số mở đường cho kiểm toán thế hệ mới

Trong bức tranh chuyển đổi số đang lan rộng của ngành Kiểm toán, góc nhìn từ thực tiễn của một doanh nghiệp kiểm toán quốc tế cho thấy, tốc độ thay đổi không chỉ nằm ở công nghệ mà còn ở cách tiếp cận toàn diện đối với quy trình nghề nghiệp. Đại diện PwC Việt Nam nhận định, quá trình chuyển đổi số tại đơn vị này đã diễn ra từ 10 đến 15 năm trước, hình thành nền tảng vững chắc thông qua việc áp dụng nhiều thế hệ phần mềm kiểm toán và đưa 100% cuộc kiểm toán lên môi trường số.

Ông Đỗ Đức Hậu, Phó Tổng Giám đốc PwC Việt Nam, khẳng định, doanh nghiệp đã cơ bản số hóa toàn bộ hồ sơ, chỉ giữ lại rất ít chứng từ giấy và xây dựng các công cụ kết nối với khách hàng qua cổng điện tử, thay cho email hay USB như phương thức truyền thống.

Việc kiểm toán công nghệ thông tin cũng đã được triển khai ở những doanh nghiệp có môi trường công nghệ phức tạp như viễn thông, tài chính, ngân hàng hay bảo hiểm, nơi các giao dịch đều diễn ra trên nền tảng số. Theo ông Hậu, công nghệ phân tích dữ liệu lớn đang hỗ trợ kiểm toán viên đánh giá toàn bộ giao dịch của khách hàng, từ khâu đánh giá rủi ro, chọn mẫu đến kiểm tra chứng từ và thiết kế báo cáo. Trong ba năm gần đây, tốc độ chuyển đổi số tăng nhanh hơn nhờ sự hỗ trợ từ mạng lưới quốc tế và việc áp dụng các công nghệ mới, bao gồm trí tuệ nhân tạo (AI).

Ở góc độ nghề nghiệp, đại diện PwC nhận định, doanh nghiệp kiểm toán và Kiểm toán nhà nước có chung mục tiêu nâng cao chất lượng cuộc kiểm toán, mang lại lợi ích cho khách hàng và xã hội. Tuy nhiên, hai khối vẫn tồn tại những khác biệt về trọng tâm và lợi thế.

Ông Hậu cho biết, doanh nghiệp kiểm toán duy trì lợi thế cạnh tranh thông qua dịch vụ chất lượng cao và sự hỗ trợ từ mạng lưới quốc tế, giúp tiếp cận nhanh các công nghệ tiên tiến. Trong khi đó, Kiểm toán nhà nước có ưu thế đặc thù ở khả năng liên thông dữ liệu trực tiếp với Bộ Tài chính và cơ quan thuế, đây là một lợi thế mà các công ty kiểm toán tư nhân không có được.  

Từ góc nhìn của doanh nghiệp kiểm toán quốc tế, những xu hướng lớn trong kiểm toán số hiện nay tiếp tục xoay quanh phân tích dữ liệu lớn và mở rộng ứng dụng AI. Ông Hậu cho hay, PwC đang hướng tới việc xây dựng công cụ kết nối trực tiếp với hệ thống của khách hàng để thu thập dữ liệu tự động, tạo nền tảng cho những cuộc kiểm toán nhanh hơn, chất lượng hơn. Trọng tâm tiếp theo là phát triển công cụ AI mang tính hệ thống, tích hợp liền mạch trong toàn bộ quy trình thay vì áp dụng các giải pháp lẻ tẻ. Bên cạnh đó, AI còn được sử dụng để giám sát và kiểm soát chất lượng trong toàn doanh nghiệp, vốn mỗi năm thực hiện hơn 2.000 cuộc kiểm toán.

Kiểm toán viên phải giữ vai trò trung tâm

Dù công nghệ và AI tạo ra những bước tiến đáng kể, theo ông Đỗ Đức Hậu, điều kiện tiên quyết để cơ quan hay doanh nghiệp kiểm toán vượt qua thách thức chuyển đổi số không bắt đầu bằng công nghệ mà bắt đầu từ con người. “Dù công nghệ có phát triển đến đâu, trách nhiệm cuối cùng vẫn thuộc về kiểm toán viên”, ông Hậu nhấn mạnh. Bởi không một công nghệ hay AI nào có thể thay thế xét đoán chuyên môn của con người đối với báo cáo kiểm toán. Do đó, kiểm toán viên phải giữ vai trò trung tâm.

Để đảm bảo vai trò này, lực lượng nhân sự cần được đầu tư mạnh mẽ cả về tuyển dụng lẫn đào tạo chuyên sâu, đảm bảo sự phối hợp nhuần nhuyễn giữa nghiệp vụ kiểm toán và kỹ thuật công nghệ. Theo ông Hậu, chỉ khi đội ngũ sở hữu năng lực và tư duy phù hợp thì lợi thế mà AI đem lại mới được khai thác tối đa.

Bên cạnh con người, yếu tố thứ hai là đầu tư hạ tầng công nghệ thông tin một cách tổng thể thay vì phát triển các công cụ AI riêng rẽ. Ông Hậu cho rằng, cơ quan kiểm toán cần xây dựng một hệ thống đồng bộ dựa trên nền tảng công nghệ đám mây, cho phép công nghệ và AI vận hành xuyên suốt trong toàn bộ quy trình kiểm toán. Hệ thống này không chỉ giúp nâng cao tính bảo mật mà còn đảm bảo việc tích hợp công nghệ diễn ra ổn định và bền vững.

Yếu tố thứ ba là đảm bảo độ tin cậy của mọi công cụ AI được áp dụng. Theo đại diện PwC, AI chỉ phát huy hiệu quả khi được đào tạo trên bộ dữ liệu chất lượng cao và được cập nhật thường xuyên. Ngược lại, nếu dữ liệu đầu vào kém, AI sẽ tạo ra nguy cơ thiên lệch trong kiểm toán. Vì vậy, cơ quan kiểm toán cần thiết lập một quy trình chính thức về phát triển, kiểm thử, phê duyệt và cập nhật công cụ AI, trong đó máy móc thực hiện tác vụ nhưng con người phải đứng sau kiểm soát toàn bộ chất lượng.  

Từ góc độ hợp tác quốc tế, ông Hậu cho biết đây là yếu tố quan trọng giúp Kiểm toán nhà nước đảm bảo chuyển đổi số hiệu quả. “PwC có thể đồng hành cùng Kiểm toán Nhà nước trong rà soát chiến lược và lộ trình chuyển đổi số, đánh giá mức độ sẵn sàng cho ứng dụng AI và xác định các lĩnh vực tiềm năng. Bên cạnh đó là hỗ trợ rà soát hạ tầng công nghệ, đánh giá chất lượng dữ liệu và đề xuất các giải pháp phù hợp”, ông Đỗ Đức Hậu khẳng định.

Ngoài công nghệ và con người, sự hợp tác giữa Kiểm toán Nhà nước và các doanh nghiệp kiểm toán độc lập, giữa các đơn vị kiểm toán với đối tác công nghệ và đào tạo là điều kiện tiên quyết để chuyển đổi số thành công. “Chúng tôi cam kết đồng hành, chia sẻ kiến thức và thực hiện các chương trình đào tạo nhằm xây dựng môi trường kiểm toán công và kiểm toán độc lập trong môi trường số, đảm bảo chất lượng và đóng góp tích cực hơn nữa cho ngành nghề và xã hội”, ông nói.

Phó Tổng Giám đốc PwC Việt Nam cho biết, doanh nghiệp này sở hữu kho giải pháp số và AI sẵn có và sẵn sàng chia sẻ để Kiểm toán Nhà nước tham khảo. Ngoài ra, các công ty kiểm toán cũng có thể hỗ trợ Kiểm toán Nhà nước thiết kế chương trình kiểm thử và phê duyệt công cụ kiểm toán, đồng thời phối hợp đào tạo chuyên sâu về công nghệ và AI.