5 đột phá đưa khoa học công nghệ thành động lực của chuyển đổi xanh

 

 

Trình bày tham luận tại Hội thảo khoa học quốc gia “Đột phá phát triển khoa học, công nghệ thúc đẩy chuyển đổi xanh và phát triển bền vững” diễn ra sáng 17/10, ông Trần Quốc Cường, Vụ trưởng Vụ Khoa học Xã hội, Nhân văn và Tự nhiên (Bộ Khoa học và Công nghệ) cho biết, thế giới đang đứng trước thời điểm bước ngoặt, chuyển từ phát triển dựa trên khai thác tài nguyên và tiêu thụ năng lượng hóa thạch, sang phát triển dựa trên tri thức, công nghệ và đổi mới sáng tạo. Biến đổi khí hậu, khủng hoảng năng lượng, suy giảm đa dạng sinh học và ô nhiễm môi trường không còn là vấn đề môi trường thuần túy, mà còn ảnh hưởng đến phát triển bền vững và an ninh toàn cầu. 

 

Đối với Việt Nam, chuyển đổi xanh, chuyển đổi số, đổi mới sáng tạo là yêu cầu khách quan, là lựa chọn chiến lược để phát triển nhanh, bền vững, chuyển đổi nền kinh tế từ nâu sang xanh. Mục tiêu này đòi hỏi trước hết là đột phá về khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Có thể nói, phát triển xanh và bền vững là phát triển dựa trên khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số cũng phải hướng vào phục vụ phát triển xanh và bền vững. 

 

Trên thực tế, vai trò của khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo đối với quá trình chuyển đổi xanh, hướng tới mục tiêu phát triển bền vững cũng đã được đề cập trong các nghị quyết, kết luận quan trọng của Đảng. Điển hình là Nghị quyết số 57-NQ/TW (22/12/2024) xác định khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo là đột phá chiến lược, động lực trung tâm của chuyển đổi mô hình tăng trưởng, chuyển đổi xanh và phát triển bền vững. Nghị quyết số 59-NQ/TW (24/01/2025) đề ra nhiệm vụ, giải pháp: đẩy mạnh hội nhập quốc tế về khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, mở rộng không gian phát triển bền vững và hiện đại hóa đất nước. 

 

Nghị quyết số 66-NQ/TW (30/4/2025) đề ra nhiệm vụ, giải pháp: tập trung xây dựng pháp luật về khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, tạo hành lang pháp lý cho những vấn đề mới, phi truyền thống (trí tuệ nhân tạo, chuyển đổi số, chuyển đổi xanh, khai thác nguồn lực dữ liệu, tài sản mã hóa...) để hình thành các động lực tăng trưởng mới, thúc đẩy phát triển lực lượng sản xuất mới, các ngành công nghiệp mới... 

 

Nghị quyết số 68-NQ/TW (04/5/2025) đề ra nhiệm vụ, giải pháp: hỗ trợ chi phí đầu tư mua sắm máy móc, đổi mới công nghệ, chi phí thực hiện chuyển đổi số, chuyển đổi xanh, kinh doanh bền vững, tuần hoàn thông qua cơ chế khấu trừ thuế thu nhập doanh nghiệp hoặc tài trợ qua các quỹ. 

 

Kết luận số 81-KL/TW (04/6/2024) về ứng phó biến đổi khí hậu và quản lý tài nguyên nhấn mạnh yêu cầu chủ động chuyển đổi sang mô hình phát triển xanh, tuần hoàn, carbon thấp. Nghị quyết số 70-NQ/TW (20/8/2025) về an ninh năng lượng coi khoa học công nghệ là “đi trước một bước” trong phát triển năng lượng tái tạo và công nghệ năng lượng mới. 

 

Tại Hội nghị thượng đỉnh Diễn đàn Đối tác vì tăng trưởng xanh và mục tiêu toàn cầu 2030 (P4G) lần thứ 4, Hà Nội, tháng 4/2025, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng cũng đã nêu: “Chuyển đổi xanh là một chặng đường dài. Bởi vậy, chúng ta cần xây dựng một hệ sinh thái xanh hoàn chỉnh và cân bằng bao gồm thể chế xanh, hạ tầng xanh, nhân lực xanh, công nghệ xanh, dữ liệu xanh và văn hoá xanh. Trong hệ sinh thái này, công nghệ xanh có vai trò quyết định.” 

 

 

Ở góc độ các Bộ, ngành, ông Trần Quốc Cường cho rằng, Bộ Khoa học và Công nghệ xác định 5 đột phá chiến lược để khoa học công nghệ thực sự trở thành động lực chủ chốt của chuyển đổi xanh và phát triển bền vững.

 

Một là, đột phá về thể chế. Cần hoàn thiện hệ thống văn bản quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành Luật Khoa học công nghệ và Đổi mới sáng tạo; xây dựng cơ chế thử nghiệm (sandbox). 

 

Hai là, đột phá về công nghệ năng lượng xanh và công nghệ nền tảng. Thông qua các chương trình khoa học và công nghệ đã tập trung nghiên cứu phát triển năng lượng gió, mặt trời, hydrogen xanh, lưu trữ năng lượng và công nghệ hạt nhân vì mục đích hòa bình. 

 

Ba là, đột phá về tiêu chuẩn đo lường chất lượng. Xây dựng hệ thống tiêu chuẩn xanh, tiêu chí đánh giá vòng đời sản phẩm, đo lường phát thải và hiệu suất năng lượng.

 

Bốn là, đột phá về hệ sinh thái đổi mới sáng tạo xanh. Phát triển trung tâm đổi mới sáng tạo xanh quốc gia và mạng lưới phòng thí nghiệm trọng điểm về năng lượng, vật liệu, ... 

 

Năm là, đột phá về nhân lực và hợp tác quốc tế. Phát triển nguồn nhân lực “xanh - số”, thu hút chuyên gia Việt kiều, mở rộng hợp tác quốc tế trong lĩnh vực công nghệ sạch, tuần hoàn và carbon thấp.

 

 

Kết luận lại phần trình bày của mình, ông Trần Quốc Cường nhấn mạnh, khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo chính là đột phá chiến lược của đột phá, là nguồn năng lượng mới để Việt Nam đạt được mục tiêu tăng trưởng nhanh, bền vững và phát thải ròng bằng 0. Công nghệ và chuyển giao công nghệ, được hỗ trợ bởi hệ sinh thái đổi mới sáng tạo, là động lực chính để đạt được các mục tiêu chuyển đổi xanh. Khoa học và công nghệ Việt Nam đã và đang chuyển từ vai trò hỗ trợ sang vai trò kiến tạo và dẫn dắt, góp phần hình thành nền kinh tế xanh, tuần hoàn, carbon thấp, đồng thời củng cố tiềm lực khoa học quốc gia và nâng cao vị thế Việt Nam trong cộng đồng quốc tế. 

 

Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo vừa được Quốc hội ban hành đã đặt nền tảng thể chế mới, tháo gỡ những điểm nghẽn kéo dài nhiều năm trong cơ chế quản lý, tài chính và thương mại hóa kết quả nghiên cứu. Đây là bước chuyển có ý nghĩa lịch sử, khẳng định quyết tâm của Nhà nước và Chính phủ trong việc trao quyền tự chủ, tạo hành lang pháp lý thông thoáng cho hoạt động khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo.