Xuất nhập khẩu: Vượt nhược điểm cố hữu!

CôngThương - Thay đổi lớn về thị phần

Báo cáo về thách thức kinh tế vĩ mô do Học viện Chính sách và phát triển (Bộ KH& ĐT) vừa công bố nhận định, trong khi tỷ giá biến động trong biên độ hẹp, cơ sở ổn định tỷ giá chưa bền vững, có thể gây suy giảm xuất khẩu thời gian tới, thì xuất nhập khẩu lại đang có thay đổi lớn về thị phần, ưu thế vượt trội thuộc về khu vực FDI.

Số liệu xuất nhập khẩu từ năm 2009 đến quý II/2012, năm 2009 cho thấy, tỷ trọng nhập khẩu của khu vực kinh tế trong nước chiếm 63,86% trong tổng nhập khẩu, nhưng đến quý II/2012, tỷ lệ này đã mất đi 17,04 điểm % cho khu vực FDI, chỉ còn là 46,82%. Điều này cũng xảy ra tương tự đối với xuất khẩu. Nếu năm 2009, tỷ trọng xuất khẩu của khu vực FDI chỉ chiếm khoảng 52,76% qua các năm 2010 – 2011, thì đến quý II/2012, khu vực FDI lại giành thêm 11,51 điểm % thị phần xuất khẩu của khu vực kinh tế trong nước và chiếm tới 64,27% trong tổng nhập khẩu.

Theo PGS TS Đào Văn Hùng - Trưởng nhóm nghiên cứu, xuất nhập khẩu của khu vực kinh tế trong nước càng yếu kém, trong khi các mặt hàng xuất khẩu có giá trị lớn của Việt Nam hiện nay như: điện thoại và các loại linh kiện, máy tính và linh kiện lại có hàm lượng giá trị tăng thấp… Bởi đa phần nguyên liệu sản xuất những sản phẩm này đều phải nhập khẩu.

PGS TS Đào Văn Hùng nói: “Khu vực kinh tế trong nước ngày càng kém ưu thế, đánh mất thị phần xuất khẩu cho khu vực FDI, kéo theo cơ cấu nhập khẩu của khu vực kinh tế trong nước trên tổng nhập khẩu ngày càng thấp”.

Từ đầu năm đến nay, tỷ giá bước đầu ổn định nhưng chưa có cơ sở bền vững, có thể gây suy giảm cho xuất khẩu thời gian tới. Tỷ giá giảm, theo nhóm nghiên cứu, nguyên nhân chủ yếu do cầu ngoại tệ của các DN và dân cư giảm chứ không phải cung ngoại tệ từ xuất khẩu tăng, hay chất lượng tăng trưởng từ nội lực của nền kinh tế.

Điều hành chính sách, quản lý ngoại tệ của Ngân hàng Nhà nước được nhóm nghiên cứu đánh giá “đi đúng hướng”, tác động tích cực đến tình trạng đô la hóa, đầu cơ ngoại tệ trong dân chúng. Nhưng thời gian tới, ông Đào Văn Hùng cảnh báo: “Tỷ giá ổn định trong biên độ 3%/năm kéo dài sẽ giảm khả năng cạnh tranh của các DN xuất khẩu trong nước, không khuyến khích được xuất khẩu”.

Tham gia chuỗi giá trị toàn cầu

GS.TSKH Nguyễn Mại - Chủ tịch Hiệp hội DN đầu tư nước ngoài - nhận định, xuất khẩu của Việt Nam nhờ lợi thế một nước nông nghiệp. Tuy nhiên, sau hơn 1/4 thế kỷ chuyển sang kinh tế thị trường, đến nay, Việt Nam chỉ có mấy mặt hàng xuất khẩu có vị thế, dẫn đầu thế giới, như: hồ tiêu, số 1 thế giới; gạo và cà phê đứng số 2. Hàng may mặc có kim ngạch xuất khẩu lớn, năm 2011, đạt 13,5 tỷ USD chiếm 14% tổng kim ngạch xuất khẩu, nhưng chủ yếu là gia công và phải nhập khẩu tới 8,5 tỷ nguyên liệu. Ông Mại nói: “Những nhược điểm cố hữu trong sản xuất công nghiệp đã dẫn đến năng lực cạnh tranh thấp, sản phẩm chưa có thương hiệu, trong khi máy móc, nguyên liệu phần lớn vẫn phải nhập khẩu”.

Tăng trưởng kinh tế các thị trường xuất khẩu chính của Việt Nam như EU, Mỹ, Trung Quốc đang chậm lại. TS Lương Văn Khôi - Trung tâm Thông tin và dự báo kinh tế - xã hội quốc gia - khẳng định, “sẽ ảnh hưởng tiêu cực tới việc đẩy mạnh xuất khẩu của Việt Nam”.

Hiện nay, xu hướng đầu tư và sản xuất quốc tế mới, hình thức sản xuất quốc tế không nắm cổ phần (NEM) đang được tăng cường. Nói như TS Lương Văn Khôi: “Những điều này sẽ tạo cơ hội cho một nước đang phát triển như Việt Nam tham gia nhanh hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu thông qua các hoạt động sản xuất theo hợp đồng, nhượng quyền kinh doanh, cấp phép sử dụng quyền sở hữu tài sản, dịch vụ thuê ngoài”.

Hải Vân