Xây dựng Tòa án chuyên biệt tại Trung tâm tài chính quốc tế

Tạo cơ chế giải quyết tranh chấp vượt trội

Chiều 4/12, tiếp tục Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV, Quốc hội nghe trình bày Tờ trình và Thẩm tra dự án Luật Toà án chuyên biệt tại Trung tâm tài chính quốc tế. 

Chánh án Tòa án nhân dân tối cao Nguyễn Văn Quảng cho biết, việc xây dựng Luật Tòa án chuyên biệt tại Trung tâm tài chính quốc tế nhằm xây dựng Tòa án chuyên biệt tại Trung tâm tài chính quốc tế theo mô hình đặc thù thuộc hệ thống Tòa án nhân dân tương thích với chuẩn mực và thông lệ quốc tế, có chức năng giải quyết tranh chấp, yêu cầu về đầu tư, kinh doanh tại Trung tâm tài chính quốc tế.

Tòa án chuyên biệt tại Trung tâm tài chính quốc tế có tổ chức bộ máy phù hợp; thủ tục tố tụng linh hoạt, hiệu quả, minh bạch, tin cậy; đội ngũ Thẩm phán chuyên nghiệp, uy tín ngang tầm quốc tế đáp ứng yêu cầu giải quyết các vụ việc phát sinh.

Đồng thời, tạo cơ chế giải quyết tranh chấp vượt trội, công bằng, hiệu lực, hiệu quả theo thông lệ quốc tế nhằm bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của nhà đầu tư, lợi ích của quốc gia, thu hút tranh chấp được giải quyết tại Tòa án chuyên biệt.

Đáp ứng yêu cầu xây dựng, vận hành Trung tâm tài chính quốc tế; góp phần thu hút đầu tư nước ngoài vào Trung tâm tài chính quốc tế; xây dựng môi trường đầu tư minh bạch, ổn định, tăng cường niềm tin của nhà đầu tư, đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới.

Dự thảo Luật gồm 43 điều, 5 chương. Nguyên tắc tổ chức và hoạt động của Tòa án chuyên biệt gồm: Độc lập theo thẩm quyền xét xử; Thẩm phán xét xử độc lập và chỉ tuân theo pháp luật; bảo đảm quyền bình đẳng trước pháp luật và Tòa án; giải quyết vụ việc công bằng, minh bạch, vô tư, khách quan, nhanh chóng, hiệu quả; chế độ xét xử sơ thẩm, phúc thẩm được bảo đảm; thực hiện tranh tụng trong xét xử; thủ tục tố tụng linh hoạt, đặc thù theo chuẩn mực và thông lệ quốc tế; Tòa án xét xử công khai, trừ trường hợp xét xử kín theo quy định của pháp luật; bảo đảm quyền tự định đoạt của các bên.

Dự thảo Luật quy định thủ tục tố tụng cơ bản để giải quyết vụ việc tại Tòa án; trình tự, thủ tục tổ tụng cụ thể sẽ được Tòa án nhân dân tối cao quy định chi tiết trong Quy tắc tố tụng của Tòa án chuyên biệt.

Quy định các bên được thỏa thuận lựa chọn áp dụng pháp luật nước ngoài, tập quán thương mại quốc tế, điều ước quốc tế mà Việt Nam chưa là thành viên để giải quyết tranh chấp khi có ít nhất một bên tham gia là cá nhân, tổ chức nước ngoài. Áp dụng pháp luật điều chỉnh hoạt động đầu tư, kinh doanh tại Trung tâm tài chính quốc tế trong trường hợp các bên thỏa thuận lựa chọn áp dụng pháp luật Việt Nam.

Về tổ chức Tòa án chuyên biệt, dự thảo Luật nêu rõ, thành lập 1 Tòa án chuyên biệt tại TP. Hồ Chí Minh, có thẩm quyền giải quyết đối với các tranh chấp, yêu cầu phát sinh tại Trung tâm tài chính quốc tế cả ở TP. Hồ Chí Minh và TP. Đà Nẵng. Cơ cấu tổ chức của Tòa án chuyên biệt gồm: Tòa sơ thẩm; tòa phúc thẩm; bộ máy giúp việc. Tòa án chuyên biệt có Chánh án, Phó Chánh án, Chánh tòa, Phó Chánh tòa, Thẩm phán, Thư ký Tòa án, công chức khác và người lao động.

Thẩm phán Tòa án chuyên biệt được Chủ tịch nước bổ nhiệm từ những nguồn sau: Người nước ngoài; Công dân Việt Nam là công chức, luật sư, trọng tài viên, giảng viên đại học, nhà khoa học, chuyên gia; Thẩm phán Tòa án nhân dân. Điều kiện, tiêu chuẩn, nhiệm kỳ và những vấn đề khác được quy định cụ thể tại Điều 9 và các quy định khác của dự thảo Luật. Đối với Thẩm phán là người nước ngoài, Thẩm phán Việt Nam từ nguồn chuyên gia, luật sư sẽ làm việc tại Tòa án chuyên biệt theo chế độ hợp đồng và được trả thù lao theo vụ việc tham gia xét xử, giải quyết.

Tòa án chuyên biệt có thẩm quyền giải quyết các vụ việc phát sinh giữa các thành viên Trung tâm tài chính quốc tế với nhau hoặc giữa thành viên Trung tâm tài chính quốc tế với cơ quan, tổ chức, cá nhân khác không phải là thành viên Trung tâm tài chính quốc tế, trừ vụ việc có liên quan đến lợi ích công cộng, lợi ích của nhà nước.

Cụ thể, vụ việc về đầu tư, kinh doanh; yêu cầu công nhận và cho thi hành tại Việt Nam bản án, quyết định của Tòa án nước ngoài, phán quyết của Trọng tài nước ngoài; yêu cầu liên quan đến Trọng tài theo quy định của pháp luật về trọng tài thương mại; vụ việc khác liên quan đến hoạt động đầu tư, kinh doanh tại Trung tâm Tài chính quốc tế theo quy định của Tòa án nhân dân tối cao.

Đối với tranh chấp có liên quan đến lợi ích công cộng, lợi ích Nhà nước, nếu nhà đầu tư khởi kiện thì sẽ được giải quyết tại Tòa án nhân dân có thẩm quyền theo quy định của pháp luật tố tụng Việt Nam hiện hành.

Về thương lượng, hòa giải, dự thảo Luật nêu rõ, trong quá trình giải quyết vụ việc, Tòa án khuyến khích, tạo điều kiện thuận lợi cho các bên thương lượng, hòa giải. Khi xét thấy có khả năng thương lượng, hòa giải, Tòa án cho phép các bên thương lượng, hòa giải.

Nhiều quy định mới, đặc thù, vượt trội

Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng cho biết, Ủy ban tán thành sự cần thiết ban hành Luật Tòa án chuyên biệt tại Trung tâm tài chính quốc tế  với các cơ sở chính trị, pháp lý và thực tiễn như được nêu tại Tờ trình số 480/TTr-TANDTC; nhất trí trình Quốc hội xem xét, thông qua dự án Luật tại Kỳ họp thứ 10 theo trình tự, thủ tục rút gọn.

Dự án Luật có một số nội dung liên quan đến các nguyên tắc hiến định về thực hiện quyền tư pháp cần được hiểu và áp dụng linh hoạt phù hợp với yêu cầu đặc thù của Tòa án chuyên biệt - là một Tòa án thuộc hệ thống Tòa án nhân dân nhưng mô hình tổ chức và hoạt động có nhiều đặc thù riêng để phù hợp với thông lệ quốc tế. Tòa án nhân dân tối cao đã xây dựng đề án nghiên cứu thành lập Tòa án chuyên biệt, báo cáo cấp có thẩm quyền thông qua, tạo cơ sở chính trị cho việc ban hành Luật. Do đó, Ủy ban Pháp luật Tư pháp tán thành với các nội dung có liên quan của dự thảo Luật.

Ủy ban Pháp luật Tư pháp nhất trí với quy định của dự thảo Luật về thành lập Tòa án chuyên biệt đặt tại TP. Hồ Chí Minh; các nguyên tắc tổ chức và hoạt động của Tòa án; cơ cấu tổ chức của Tòa án có Tòa sơ thẩm, Tòa phúc thẩm và bộ máy giúp việc; các quy định về Thẩm phán và Thư ký Tòa án chuyên biệt; về thẩm quyền của Tòa án và tiếng nói, chữ viết dùng trước Tòa án chuyên biệt; chi phí hợp lý cho luật sư và các quy định khác có liên quan.

Về áp dụng pháp luật tố tụng, Ủy ban Pháp luật Tư pháp tán thành với quy định tại khoản 1 Điều 5 của dự thảo Luật và nhận thấy, đây là một nội dung then chốt và phù hợp với thực tiễn hoạt động của Tòa án thuộc các Trung tâm tài chính quốc tế trên thế giới.

Việc dự thảo Luật quy định áp dụng các nội dung có tính chất nền tảng, cốt lõi của thủ tục tố tụng thông luật để giải quyết tranh chấp về đầu tư, kinh doanh tại Trung tâm tài chính quốc tế tại Việt Nam, làm cơ sở để Tòa án nhân dân tối cao ban hành Quy tắc tố tụng của Tòa án chuyên biệt thể hiện tính đặc thù, vượt trội, phù hợp với định hướng chỉ đạo của cấp có thẩm quyền về “áp dụng nguyên tắc của hệ thống thông luật trong giải quyết tranh chấp” và thông lệ quốc tế. Đây là cơ sở vững chắc để Tòa án chuyên biệt đáp ứng được tính cạnh tranh quốc tế.  

Luật Toà án chuyên biệt tại Trung tâm tài chính quốc tế quy định về nhiệm vụ, quyền hạn; tổ chức bộ máy; thẩm quyền, trình tự, thủ tục tố tụng; thi hành bản án, quyết định; Thẩm phán, Thư ký Tòa án, người đại diện của các bên; bảo đảm hoạt động của Tòa án chuyên biệt tại Trung tâm tài chính quốc tế. Luật này áp dụng đối với Tòa án chuyên biệt, thành viên Trung tâm tài chính quốc tế, nhà đầu tư, cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan đến việc giải quyết vụ việc thuộc thẩm quyền của Tòa án chuyên biệt.