Vai trò của EU ở Đông Nam Á: Góc nhìn từ ASEAN

Vai trò của EU (Liên minh châu Âu) ở Đông Nam Á ngày càng quan trọng khi là đối tác thương mại lớn thứ ba của khối, hàng hóa giao dịch giữa ASEAN và EU lên tới 189 tỷ euro vào năm 2020, trong khi thương mại dịch vụ năm 2019 vượt quá 93 tỷ euro.

Nhìn chung, thương mại với EU chiếm 10,6% thương mại ASEAN. Hiệp định Thương mại tự do (FTA) giữa EU và ASEAN sẽ đưa thương mại giữa hai nền kinh tế khổng lồ lên tầm cao mới. Tuy nhiên, bảy vòng đàm phán bắt đầu từ năm 2007 đã kết thúc hai năm sau đó khiến FTA này bị đình trệ trong một thời gian.

Trên thực tế, EU đã tương đối thành công trong việc theo đuổi các thỏa thuận song phương với các nước ASEAN. Các quan chức ở các nước ASEAN tỏ ra lạc quan về việc nối lại các cuộc đàm phán ở Thái Lan, Indonesia và Philippines. Riêng Singapore và Việt Nam đã ký các FTA song phương với EU. Vai trò của EU trong đầu tư thậm chí còn quan trọng hơn. Vào năm 2019, các khoản đầu tư của EU trị giá 313 tỷ euro đã khẳng định vị trí là nhà đầu tư lớn nhất của ASEAN. Khi danh sách các sáng kiến và hỗ trợ của EU dành cho ASEAN ngày càng dài ra, quan hệ đối tác sẽ trở nên mạnh mẽ hơn.

Dòng quan hệ đối tác

Việc chính thức hóa quan hệ đối tác chiến lược của EU-ASEAN diễn ra khi đại dịch Covid-19 làm tê liệt toàn cầu. Do đó, các sáng kiến đã bị thu hẹp bởi các hạn chế đi lại và các ưu tiên khác của các chính phủ. Gần đây, cuộc xung đột ở Ukraine đã tạo ra một cuộc khủng hoảng chính trị ở châu Âu với mức độ chưa từng thấy trong nhiều thập kỷ. Cuộc chiến kéo dài này vẫn có thể gây ra một cuộc khủng hoảng lớn hơn mà EU sẽ tập trung sự chú ý của mình.

Tuy nhiên, một số chương trình đã bắt đầu kể từ khi quan hệ đối tác chiến lược EU-ASEAN được khởi động và phản ánh mối quan hệ bền chặt hơn giữa châu Âu và Đông Nam Á. Nhiều kế hoạch tập trung vào cơ sở hạ tầng và kết nối. Ví dụ: một thỏa thuận đã được ký kết cho mối quan hệ đối tác giữa các khối đầu tiên trên thế giới về du lịch bằng đường hàng không.

Ra đời vào năm 2021, Hiệp định Vận tải Hàng không Toàn diện EU-ASEAN nhằm tăng cường và hợp lý hóa các dịch vụ hành khách và hàng hóa giữa châu Âu và Đông Nam Á. Cùng năm đó, EU cũng cam kết tán thành Kế hoạch tổng thể kỹ thuật số của ASEAN 2025 và nhắc lại sự ủng hộ đối với chương trình Thành phố xanh thông minh ASEAN, cũng như dự án Hệ thống quá cảnh hải quan ASEAN.

EU cũng đang thực hiện chương trình Cổng toàn cầu của EU tại ASEAN hứa hẹn sẽ thu về 300 tỷ euro cho các khoản đầu tư vào cả cơ sở hạ tầng cứng và mềm. Chương trình này sẽ tập hợp các tổ chức tài chính và phát triển của khối như Ngân hàng Đầu tư Châu Âu (EIB) và Ngân hàng Tái thiết và Phát triển châu Âu (EBRD), cũng như đòn bẩy với khu vực tư nhân để khuyến khích đầu tư công tư. Để đổi lấy các khoản viện trợ không hoàn lại, các khoản vay ưu đãi, bảo đảm cho môi trường giảm thiểu rủi ro và nâng cao năng lực, EU hy vọng sẽ thúc đẩy các tiêu chuẩn cao hơn về quản lý môi trường và xã hội.

Bước đi tiếp theo

ASEAN thường hướng tới các quan hệ đối tác bình đẳng. Nếu EU tìm kiếm thành công trong chương tiếp theo của mối quan hệ với ASEAN, có thể có nhiều nỗ lực hơn để điều chỉnh các ưu tiên trong chiến lược Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương của EU với các ưu tiên của ASEAN; chẳng hạn, việc ứng phó đại dịch đã trở thành ưu tiên hàng đầu của nhiều nền kinh tế ở Đông Nam Á. Các lộ trình khả thi phù hợp với các mốc thời gian của ASEAN - ví dụ, đối với kế hoạch chi tiết về Cộng đồng Kinh tế ASEAN 2025, đã hoàn thành đánh giá giữa kỳ vào năm 2021 - cũng được đánh giá cao.

Khi châu Âu phải đối mặt với một cuộc xung đột kéo dài ở Ukraine, Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen đang tích cực theo đuổi chiến lược Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương của khối. Chuyến thăm gần đây của lãnh đạo EU tới New Delhi khẳng định rằng, bất chấp hoặc do lập trường khác nhau đối với Ukraine, EU và Ấn Độ đang xây dựng mối quan hệ của hai bên.

Một hội đồng thương mại và công nghệ tương tự như thỏa thuận giữa EU và Mỹ đang được tiến hành, và bộ trưởng thương mại của Ấn Độ tự tin rằng một FTA EU-Ấn Độ sẽ kết thúc vào năm 2023. Sự phát triển ở Ấn Độ là minh chứng cho những gì EU có thể đạt được ở Đông Nam Á. Các nền kinh tế kém phát triển hơn cần nhiều đầu tư, hỗ trợ và cơ hội hơn để phát triển. Và những cơ hội này phản ánh ưu tiên của họ. Điều này cũng đúng đối với Đông Nam Á.

Các quốc gia ASEAN hoan nghênh sự tham gia nhiều hơn với EU vì có thể cung cấp một vùng đệm lớn hơn từ các siêu cường đối thủ. Sự hợp tác chặt chẽ hơn giữa ASEAN và EU sẽ tăng cường sức mạnh của mỗi đối tác và giúp các quốc gia ASEAN duy trì vị thế trung lập và trung tâm.