Từ nhà máy carbon xanh Thụy Điển đến mô hình công nghiệp bền vững

Thu giữ carbon sinh học: Bước ngoặt xanh của chiến lược khí hậu

Trong bối cảnh thế giới đang bước vào giai đoạn chuyển dịch năng lượng sâu rộng, khi biến đổi khí hậu không còn là cảnh báo mà là hiện thực đang định hình lại mọi chiến lược phát triển, Thụy Điển - quốc gia nhỏ bé ở Bắc Âu một lần nữa cho thấy sức mạnh của tư duy tiên phong. Không chỉ đi đầu trong năng lượng tái tạo hay mô hình kinh tế tuần hoàn, Thụy Điển còn đang mở ra một hướng đi táo bạo: biến khí thải CO₂, biểu tượng của ô nhiễm thành nguồn lực cho nền công nghiệp xanh.

Tại Södertälje, phía Nam Stockholm, dự án thu giữ carbon sinh học (bio-CCS) quy mô lớn đầu tiên của quốc gia này đang dần hình thành, đánh dấu bước ngoặt trong chiến lược đạt phát thải ròng bằng 0 trước năm 2045. Khi hoàn thành, nhà máy sẽ xử lý khoảng 500.000 tấn CO₂ mỗi năm, không chỉ giảm phát thải mà còn tạo nên một chuỗi giá trị mới xoay quanh “carbon xanh”, nơi chất thải được tái sinh thành tài nguyên kinh tế.

Theo bà Nguyễn Thị Hoàng Thúy - Vụ trưởng, Trưởng Cơ quan Thương vụ Việt Nam tại Thụy Điển, kiêm nhiệm thị trường Bắc Âu chia sẻ: “Thụy Điển đang chứng minh rằng bảo vệ môi trường không chỉ là nghĩa vụ, mà là cơ hội để kiến tạo mô hình phát triển công nghiệp mới: thông minh, bền vững và giàu trách nhiệm.”

Tại nhà máy nhiệt điện Igelsta, CO₂ sinh ra từ quá trình đốt nhiên liệu sinh học được tách, hóa lỏng và vận chuyển đến các khu vực lưu trữ dưới lòng đất hoặc tái sử dụng trong công nghiệp. Điểm đột phá là khí thải không bị xử lý một cách thụ động, mà được tái chế thành đầu vào mới cho sản xuất vật liệu xây dựng, nhiên liệu điện tử (e-fuels) như methane và methanol phục vụ ngành vận tải biển và hàng không, hai lĩnh vực đang khát giải pháp giảm phát thải.

Thành công của mô hình Thụy Điển nằm ở cách liên kết hạ tầng - công nghiệp - môi trường trong một thể thống nhất. Thành phố Södertälje có vị trí chiến lược với cảng biển, đường sắt và mạng lưới giao thông hiện đại, tạo điều kiện để hình thành cụm công nghiệp carbon xanh khép kín. Ở đó, CO₂ được thu giữ, vận chuyển, lưu trữ và tái sử dụng trong cùng một chuỗi giá trị, giúp tiết kiệm năng lượng và tối ưu chi phí.

“Điều đáng chú ý là Thụy Điển không triển khai đơn lẻ. Họ tạo ra cụm công nghiệp liên kết giữa nhà máy điện, các doanh nghiệp công nghệ, sản xuất vật liệu và các tập đoàn tiêu thụ năng lượng xanh, nhờ đó hình thành một hệ sinh thái hoàn chỉnh xoay quanh carbon xanh”, bà Nguyễn Thị Hoàng Thúy nhận định.

Đây là mô hình hợp tác công tư tiêu biểu, trong đó AstraZeneca - tập đoàn dược phẩm hàng đầu thế giới trở thành khách hàng đầu tiên mua lượng phát thải âm từ nhà máy Igelsta. Việc các doanh nghiệp tư nhân sẵn sàng trả tiền cho lượng CO₂ được thu giữ không chỉ thể hiện cam kết giảm phát thải, mà còn mở ra thị trường mới cho tín chỉ carbon sinh học, một cấu phần quan trọng của nền kinh tế tuần hoàn tương lai.

Thụy Điển đang đi đầu trong việc hoàn thiện khung pháp lý về phát thải âm: từ quy trình chứng nhận, định giá, đến thương mại hóa lượng carbon được thu giữ. Nhà nước đóng vai trò điều phối, bảo đảm tính minh bạch và công bằng; trong khi khu vực tư nhân đóng vai trò dẫn dắt thương mại hóa. Cơ chế này giúp rút ngắn khoảng cách giữa mục tiêu khí hậu và khả năng triển khai thực tế, đây cũng chính là điểm yếu mà nhiều quốc gia đang gặp phải.

“Chính phủ Thụy Điển không làm thay doanh nghiệp, mà tạo hành lang chính sách để họ đầu tư vào công nghệ sạch. Mỗi tấn CO₂ được lưu giữ thành công sẽ có giá trị thị trường cụ thể, được chứng nhận và giao dịch như một loại tài sản carbon” - bà Thúy phân tích. “Đây chính là cách mà quốc gia Bắc Âu này biến khái niệm ‘trung hòa carbon’ thành một ngành công nghiệp thực thụ”.

Hướng tới nền công nghiệp xanh và phát triển bền vững

Đối với Việt Nam, kinh nghiệm từ Thụy Điển mở ra một hướng tiếp cận mới trong thực hiện cam kết phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050. Với lợi thế về sinh khối (rơm rạ, bã mía, trấu, phế phụ phẩm nông nghiệp) và hệ thống khu công nghiệp ven biển, đặc biệt tại Duyên hải miền Trung, Đồng bằng sông Cửu Long có thể tích hợp công nghệ thu giữ carbon sinh học vào các nhà máy nhiệt điện sinh khối, khu năng lượng tái tạo hoặc cụm công nghiệp xanh.

Bà Nguyễn Thị Hoàng Thúy gợi ý: “Việt Nam nên nghiên cứu xây dựng mô hình cụm công nghiệp carbon tại những địa phương có sẵn hạ tầng cảng biển, logistics và nguồn nguyên liệu sinh khối dồi dào. Cùng với đó, việc hình thành cơ chế hợp tác công tư minh bạch sẽ tạo động lực cho doanh nghiệp đầu tư dài hạn”.

Để thành công, Việt Nam cần nhanh chóng hoàn thiện khung pháp lý cho thị trường tín chỉ carbon, bao gồm hệ thống chứng nhận, cơ chế định giá và chính sách khuyến khích tái sử dụng CO₂ trong sản xuất vật liệu xanh, nhiên liệu xanh. Khi đó, mỗi tấn carbon được “giữ lại” sẽ không chỉ mang ý nghĩa môi trường, mà còn tạo ra giá trị kinh tế thực, đúng tinh thần “carbon xanh” mà Thụy Điển đang theo đuổi.

Nếu bài học đầu tiên từ Thụy Điển là “bàn ăn xanh”, thì bài học thứ hai chính là “nhà máy xanh”, nơi công nghiệp không còn đối nghịch với môi trường, mà trở thành một phần của giải pháp khí hậu.

Thụy Điển đang chứng minh rằng mục tiêu Net Zero không phải là viễn cảnh xa vời, mà là hành trình có thể hiện thực hóa bằng công nghệ, liên kết doanh nghiệp và tầm nhìn chính sách. Với quyết tâm chuyển đổi xanh, Việt Nam hoàn toàn có thể trở thành điểm sáng mới của khu vực trong tiến trình này, nơi năng lượng sạch, công nghiệp xanh và môi trường sống hài hòa cùng phát triển.

Bà Nguyễn Thị Hoàng Thúy nhấn mạnh: "Thu giữ carbon sinh học không chỉ là công nghệ kỹ thuật, mà là biểu tượng của tư duy phát triển mới: mỗi quốc gia phải tự tìm cách tái tạo giá trị trong những thứ tưởng như vô dụng. Đó là tinh thần mà Việt Nam hoàn toàn có thể học hỏi để tiến tới nền kinh tế carbon thấp, công nghiệp hóa bền vững”.