Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương: Sức sống mạnh liệt, trường tồn

Sợi dây gắn kết

Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương là nghi lễ dân gian mang tính quốc gia ở Việt Nam được xuất phát từ mạch nguồn dân tộc, từ sự tôn vinh những nhân vật lịch sử có công dựng nước đã tạo lập ra một quốc gia, dân tộc.

Tín ngưỡng thờ cúng Vua Hùng bao gồm lễ, cúng, hành hương và các trò diễn ở hơn một trăm làng ở tỉnh Phú Thọ và các nơi khác trong cả nước; thực hành này mang lại sự tôn kính đối với tổ tiên từ đó nâng cao ý thức về sự tự hào và gắn kết xã hội.

Thực hành di sản Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương diễn ra thường xuyên trong cả năm, nhưng tập trung nhất vào mùa Xuân, trong đó, nghi lễ lớn nhất là Giỗ Tổ Hùng Vương ngày 10 tháng 3 âm lịch tại đền Hùng trên núi Nghĩa Lĩnh, Phú Thọ.

Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương được UNESCO ghi danh góp phần nâng cao nhận thức của cộng đồng nắm giữ di sản

GS.TS Phạm Hồng Tung, Viện trưởng Viện Việt Nam học, Đại học Quốc gia Hà Nội khẳng định, trong thế giới tâm linh của dân tộc Việt, Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương có giá trị đặc biệt. Trước hết bởi nó gắn với tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên, không chỉ của riêng người Việt Nam mà phổ biến trên diện rộng bao gồm nhiều cộng đồng dân cư, dân tộc trong khu vực Đông Á, Đông Nam Á.

Đặc biệt, trong hành trình lịch sử dân tộc, Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương là bệ đỡ tâm linh cho chủ nghĩa yêu nước, chủ nghĩa dân tộc. Đây cũng là lời kêu gọi đối với dân tộc ta nói riêng và dân cư toàn thế giới tâm lý hướng nguồn, khơi dậy cảm thức biết ơn tổ tiên cha mẹ ông bà. "Với ngôn ngữ tâm linh như vậy, tục thờ cúng Hùng Vương có thể đối thoại liên văn hóa với nhiều nền văn hóa, nhiều tôn giáo khác nhau"-GS.TS Phạm Hồng Tung cho hay.

Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương không chỉ là sợi dây liên kết giữa quá khứ - hiện tại - tương lai mà là sợi dây liên kết chặt chẽ giữa con người; giữa cộng đồng các dân tộc trong thực tại.

Ông Nguyễn Đắc Thủy, Giám đốc Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch Phú Thọ cho biết, Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương và Lễ hội Đền Hùng còn thể hiện sự gắn bó của cộng đồng trong nghĩa “đồng bào”, với truyền thuyết Lạc Long Quân - Âu Cơ, dân tộc Việt Nam cùng có chung một cội nguồn, chung một dòng máu Lạc Hồng, là những người con cùng một bọc, nghĩa “đồng bào” từ đó mà sinh ra, cả nước cùng tôn thờ một vị Vua Tổ. Vì vậy, Giỗ Tổ Hùng Vương trở thành biểu tượng của giá trị văn hóa tinh thần sâu sắc và độc đáo của dân tộc Việt Nam, vừa là niềm tự hào, sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc và thể hiện truyền thống “Uống nước nhớ nguồn” của dân tộc.

Năm 2012, UNESCO ghi danh Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ vào Danh sách di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. PGS-TS Bùi Hoài Sơn, Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội nhấn mạnh, sự vinh danh này đã khẳng định sự trường tồn, bất diệt, đạo lý nhớ về cội nguồn, hòa hợp dân tộc có từ hàng ngàn năm nay của người Việt, nâng cao ý thức tôn trọng đối với sự đa dạng văn hóa và sự sáng tạo của người Việt.

Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương được UNESCO ghi danh còn góp phần nâng cao nhận thức của cộng đồng nắm giữ di sản, nâng cao tâm thức người Việt về cội nguồn dân tộc, bản sắc văn hóa Việt Nam. Cộng đồng ý thức sâu sắc về tầm quan trọng của di sản đối với đời sống văn hóa của con người, mong muốn sự gắn kết giữa các cá nhân trong cộng đồng làng xã thực hành di sản, giữa các vùng miền, các quốc gia với nhau về một cuộc sống hòa bình, no ấm.

Phú Thọ đã và đang nỗ lực đưa di sản trở về với cộng đồng

Lan tỏa giá trị của Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương

10 năm kể từ khi được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương đang tiếp tục lan tỏa mạnh mẽ trong cộng đồng.

Theo GS.TS Phạm Hồng Tung, giống như Tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên, lúc đầu Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương có tính chất khu vực, sau đó lan tỏa rộng rãi trong cộng đồng người Việt và những cộng đồng chủ nhân của văn minh Việt cổ. Đến thế kỷ XVII, Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương trở thành quốc lễ, biểu tượng tâm linh, định hướng tâm linh cho cộng đồng dân tộc.

Đây chính là mẫu số để người Việt Nam dù là người Kinh hay Thượng, dù miền ngược hay miền xuôi, từ Bắc đến Trung, Nam, cộng đồng dân cư là người nước ngoài đến cư trú và trở thành một bộ phận thuộc cộng đồng người Việt Nam, đều có tiếng nói chung và hướng về sự cố kết cộng đồng mạnh mẽ.

Hiện nay với người dân đất Việt không chỉ trong nước, mà cả cộng động người Việt trên thế giới, Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương là nhịp cầu để hướng về nguồn cội. Với riêng Phú Thọ, ông Nguyễn Đắc Thủy cho biết, những năm qua, tỉnh đã cam kết thực hiện Chương trình hành động nhằm bảo vệ sức sống, sự lan tỏa của Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương; thực hiện nhiều biện pháp, cơ chế, chính sách nhằm nâng cao ý thức trách nhiệm của cơ quan quản lý nhà nước, chính quyền địa phương và cộng đồng dân cư trong việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản.

Sau khi Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương được UNESCO vinh danh, ngoài hai năm ảnh hưởng của dịch Covid-19, lượng khách hành hương về Đền Hùng bái Tổ những năm qua luôn có số lượng lớn. Ngày Giỗ Tổ Hùng Vương hằng năm, cùng thời điểm Phú Thọ dâng hương tưởng niệm các Vua Hùng tại Điện Kính Thiên trên đỉnh Nghĩa Lĩnh, các địa phương ở Phú Thọ và các tỉnh, thành có đền thờ Hùng Vương và các tướng lĩnh thời đại Hùng Vương cũng đồng loạt làm lễ dâng hương.

Theo ông Nguyễn Đắc Thủy, đây là thành công lớn nhất trong công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương, là ý thức nguồn cội của hàng triệu người dân đất Việt, minh chứng cho sức sống và sự lan tỏa mạnh mẽ của Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương. Qua đó, Phú Thọ đã và đang nỗ lực đưa di sản trở về với cộng đồng, khẳng định tầm quan trọng của cộng đồng cũng như giúp cộng đồng hiểu rõ vai trò của mình trong công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản vùng đất Tổ.

Với mục tiêu xây dựng và tổ chức Giỗ Tổ Hùng Vương - Lễ hội Đền Hùng trở thành lễ hội mẫu của cả nước, tỉnh Phú Thọ đã tập trung chỉ đạo bảo đảm lễ hội hằng năm được tổ chức chu đáo, an toàn, kết hợp hài hòa giữa vai trò của Nhà nước và sự tham gia của cộng đồng. Chính vì chủ trương đúng đắn đó, người dân địa phương trở thành chủ nhân của di sản, giúp di sản được bảo tồn bền vững; tham gia tích cực và chủ động hơn trong nhiều hoạt động lễ hội để cùng nhau bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa đặc biệt này.

Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử Phú Thọ Nguyễn Tiến Khôi cho hay, đến nay, phần lớn các sinh hoạt tín ngưỡng gắn với việc thờ phụng các Vua Hùng tại 13 huyện, thị, thành đã được nhân dân quan tâm khôi phục cả vật chất và tinh thần. Người dân tự nguyện đóng góp tiền và hiện vật ngày càng nhiều để bảo tồn, tu bổ, phục hồi các không gian thờ cúng và thực hành Tín ngưỡng; các lễ nghi được truyền dạy; văn bia, sắc phong tại các đình, đền cũng được nghiên cứu làm sáng tỏ để nhân dân hiểu hơn…