Thuốc lá nhập lậu: Không bảo đảm điều kiện tái xuất và tiêu thụ nội địa

Tiêu hủy thuốc lá nhập lậu vẫn là biện pháp hữu hiệu

Khó xác định chất lượng

Theo Cục Quản lý thị trường (QLTT) - Bộ Công Thương: Chỉ trong 4 tháng đầu năm 2017, lực lượng QLTT đã xử lý 1.321 vụ vi phạm; tổng số thu nộp ngân sách nhà nước trên 4,1 tỷ đồng; tịch thu 356.699 bao thuốc lá, thu giữ 7 xe ôtô, 100 xe máy, 3 phương tiện khác; chuyển cơ quan điều tra 14 vụ. Mặc dù các lực lượng chức năng đã mạnh tay xử lý các đối tượng buôn lậu thuốc lá, nhưng vì tiền lời cao, sức hút mạnh từ thị trường, nên tình trạng buôn lậu thuốc lá vẫn diễn biến phức tạp với tính chất, quy mô ngày càng nghiêm trọng.

Nhằm quyết liệt đấu tranh chống thuốc lá nhập lậu, năm 2014, Chính phủ đã ban hành Chỉ thị 30 về tăng cường công tác đấu tranh chống thuốc lá nhập lậu và Quyết định 2371/QĐ-TTg về tiêu hủy thuốc lá điếu nhập lậu.

Trong khi Quyết định 2371 đang phát huy hiệu quả, góp phần đẩy lùi vấn nạn thuốc lá lậu thì mới đây, Chính phủ ban hành Văn bản 3825/VPCP-V.I cho thí điểm tái xuất, bán đấu giá thuốc lá nhập lậu còn chất lượng. Văn bản này thu hút nhiều ý kiến trái chiều, trong đó nhiều ý kiến có rằng, việc tái xuất sẽ gây nguy cơ thẩm lậu cao, khiến nhà nước tiếp tục thất thu ngân sách. Thực tế trước đây, đề xuất tái xuất thuốc lá nhập lậu đã từng được thực hiện theo Quyết định số 1112/QĐ-TTg ngày 21/8/2012. Tuy nhiên, sau hai năm thực hiện thí điểm, thực tế cho thấy phương án này có quá nhiều bất cập trong cả khâu kiểm soát và thực hiện.

Theo yêu cầu tại Văn bản 3825/VPCP-V.I, chỉ tái xuất và bán đấu giá thuốc lá nhập lậu còn chất lượng. Tuy nhiên, việc xác định thuốc lá nhập lậu còn chất lượng hay không là rất khó khăn và tốn thời gian. Trong khi đó, các kiểm nghiệm gần đây tại Viện Khoa học hình sự (Bộ Công an) và Viện Thuốc lá cho thấy, tỷ lệ các thành phần độc hại (điển hình là chất coumarin) và tỷ lệ các thành phần khác như cao thuốc lá và nicotin trong các mẫu thuốc lá Jet và Hero nhập lậu (là hai sản phẩm thuốc lá lậu chủ yếu, hiện chiếm tới 80-90% tổng lượng thuốc lá nhập lậu vào Việt Nam) đều vượt quá mức cho phép của Bộ Y tế. Kiểm nghiệm trên chỉ ra rằng, hầu hết thuốc lá nhập lậu không bảo đảm chất lượng, không phù hợp với quy chuẩn kỹ thuật quốc gia đối với thuốc lá điếu.

Bộ Tư pháp cũng có ý kiến cho rằng: Việc tái xuất thuốc lá nhập lậu bị tịch thu đòi hỏi phải có số lượng lớn, trong khi có những trường hợp tịch thu thuốc lá nhập lậu với lượng ít, trường hợp này cần có nơi cất và bảo quản để đợi khi có đủ số lượng mới thực hiện tái xuất hoặc bán đấu giá. Như vậy, không những tốn chi phí kho chứa tại nhiều địa phương do không có kho bảo quản nên sản phẩm dễ hư hỏng. Các đơn vị thu gom không tiến hành thu mua hoặc mua số lượng rất ít so với số bắt được. Việc thu gom vận chuyển tập kết tại kho chờ tái xuất cũng không có cơ quan quản lý, giám sát chặt chẽ nên dễ xảy ra vi phạm.

Không đảm bảo điều kiện tái xuất

Theo quy định tại Điều 15 Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá 2012 và Điều 22 Nghị định 67/2013/NĐ-CP, thuốc lá được bán hợp pháp tại Việt Nam phải in cảnh báo sức khỏe bằng cả hình ảnh và chữ; phải chiếm ít nhất 50% diện tích của mỗi mặt chính trước và mặt chính sau trên bao, tút, hộp thuốc lá, dán tem mã số, mã vạch... Vậy, nếu thuốc lá nhập lậu bị tịch thu được bán đấu giá để tiêu thụ nội địa có phải đáp ứng tất cả những yêu cầu chặt chẽ nêu trên hay không? Thực tế hiện nay, hầu hết các chủng loại thuốc lá điếu nhập lậu vào Việt Nam đều không đáp ứng, tuân thủ đầy đủ quy định nêu trên.

Đại biểu Quốc hội Nguyễn Sỹ Cương cũng đặt câu hỏi: Khi đấu giá để tiêu thụ trong nước, thuốc lá ngoại nhập lậu bị tịch thu có được tính giá khởi điểm bao gồm các loại thuế, quỹ rất cao (thuế nhập khẩu 135%, thuế tiêu thụ đặc biệt 70%, khoản đóng góp bắt buộc vào Quỹ phòng, chống tác hại của thuốc lá 1,5%) như thuốc lá trong nước và thuốc lá nhập khẩu hợp pháp không? Nếu không, sẽ có sự bất cập về mặt pháp lý và độ chênh lệch rất lớn giữa thuốc lá nhập lậu và thuốc lá hợp pháp trong nước. Chưa kể ngân sách nhà nước cũng sẽ bị thất thu đáng kể (khoảng 10.000 tỷ đồng/năm) và sẽ còn tăng thêm nhiều lần nếu thuốc lá nhập lậu bị tịch thu được bán đấu giá để tiêu thụ nội địa hoặc tái xuất.

Hiệp hội Thuốc lá cho rằng, việc cho phép thí điểm bán đấu giá thuốc lá nhập lậu bị tịch thu để tiêu thụ nội địa sẽ tạo kẽ hở pháp luật rất nguy hiểm để các đối tượng buôn lậu lợi dụng, hợp pháp hóa việc đưa thuốc lá nhập lậu vào tiêu thụ nội địa tại Việt Nam. Ngân sách nhà nước cũng sẽ bị thất thu một khoản đáng kể, khoảng 10.000 tỷ đồng mỗi năm và sẽ tăng thêm nhiều lần nếu thuốc lá nhập lậu bị tịch thu được bán đấu giá để tiêu thụ nội địa hoặc tái xuất. Bởi thuốc lá lậu bị tịch thu không đóng bất kỳ khoản thuế nào nhưng vẫn được tiêu thụ chỉ thông qua bán đấu giá; đồng thời tạo sự cạnh tranh không lành mạnh đối với các doanh nghiệp sản xuất thuốc lá…

Câu hỏi được đặt ra là tái xuất đi đâu? Bộ Y tế đã phân tích: Đa phần thuốc lá nhập lậu không phù hợp với các nước trong khu vực, chỉ được người sử dụng tại Việt Nam biết đến và thực tế hiện nay chỉ tiêu thụ ở thị trường Việt Nam. Hơn nữa, do không in cảnh báo sức khỏe, nơi sản xuất, thời gian sản xuất và không có giấy xác nhận chất lượng, các loại thuốc lá nhập lậu không đủ tiêu chuẩn để nhập khẩu ở đa số các nước, việc tái xuất đến một thị trường nước ngoài nào đó là không thực tế. Do vậy, việc tái xuất chỉ tạo điều kiện để thuốc lá nhập lậu được đưa trở lại Việt Nam một cách dễ dàng hơn.