Thúc đẩy mô hình khu công nghiệp xanh gắn với logistics bền vững

Sản xuất thông minh – ‘chìa khóa’ nâng cao năng lực cạnh tranh

Trong bối cảnh hội nhập sâu rộng và chuyển dịch mạnh mẽ của kinh tế toàn cầu, các khu công nghiệp tại Việt Nam đang đứng trước những yêu cầu mới: không chỉ thu hút đầu tư, gia tăng sản xuất, mà còn phải đảm bảo yếu tố xanh, bền vững, thân thiện với môi trường. Để đạt được mục tiêu này, tối ưu hóa chuỗi cung ứng và áp dụng sản xuất thông minh đang trở thành xu hướng tất yếu, giúp các khu công nghiệp nâng cao năng lực cạnh tranh, đồng thời đáp ứng cam kết phát thải ròng bằng “0” đến năm 2050 của Việt Nam.

Theo Bộ Công Thương, trong 8 tháng đầu năm 2025, kim ngạch xuất khẩu hàng hóa đạt gần 280 tỷ USD, tăng hơn 14% so với cùng kỳ năm trước. Thành quả này có sự đóng góp quan trọng của hệ thống khu công nghiêp. Tuy nhiên, chuỗi cung ứng toàn cầu đang ngày càng chịu áp lực từ biến động địa chính trị, xu hướng dịch chuyển chuỗi sản xuất, cũng như yêu cầu về phát triển bền vững.

Thực tế cho thấy, nếu như trước đây, các tập đoàn đa quốc gia chỉ quan tâm chi phí, thì nay yếu tố môi trường, trách nhiệm xã hội, quản trị doanh nghiệp (ESG) và dấu chân carbon trở thành tiêu chí bắt buộc. Điều này đòi hỏi các khu công nghiệp Việt Nam phải tái cấu trúc chuỗi cung ứng, ứng dụng công nghệ số để nâng cao tính minh bạch, truy xuất nguồn gốc, và giảm phát thải trong toàn bộ quá trình sản xuất – logistics.

Trong làn sóng Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, sản xuất thông minh (Smart Manufacturing) là yếu tố then chốt để gia tăng giá trị và năng lực cạnh tranh cho các khu công nghiệp. Theo một số khảo sát cho thấy, khi áp dụng sản xuất thông minh, doanh nghiệp có thể giảm chi phí sản xuất 10-20%, tiết kiệm năng lượng từ 15-30% và giảm thiểu phế thải ra môi trường. Quan trọng hơn, đây là công cụ giúp Việt Nam tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu, thay vì chỉ dừng lại ở gia công, lắp ráp.

Về vấn đề này, theo chuyên gia kinh tế, TS. Nguyễn Minh Phong, sản xuất thông minh không chỉ là đầu tư robot, IoT hay trí tuệ nhân tạo (AI), mà quan trọng hơn là tối ưu hóa toàn bộ quy trình, từ khâu nguyên liệu, sản xuất, lưu kho đến phân phối. Khi kết hợp với số hóa chuỗi cung ứng, doanh nghiệp sẽ có khả năng dự báo nhu cầu, điều chỉnh sản xuất linh hoạt, tránh lãng phí và giảm phát thải.

Tích hợp các giải pháp công nghệ thông minh

Một minh chứng rõ nét, tại Hải Phòng và Quảng Ninh, DEEP C Industrial Zones đang kiến tạo các khu công nghiệp kiểu mẫu, ứng dụng năng lượng tái tạo, xử lý nước tuần hoàn, xe điện nội khu và cơ sở hạ tầng tích hợp IoT, tạo điều kiện lý tưởng cho các nhà đầu tư theo đuổi mô hình tăng trưởng xanh.

“Hiện 4 khu công nghiệp của DEEP C Industrial Zones đã và đang thay thế dòng đèn cũ bằng đèn LED thông minh. Với khả năng tự động điều chỉnh độ sáng phù hợp vào ban đêm, giải pháp này đã giúp tối ưu hóa năng lượng sử dụng và gia tăng tuổi thọ đèn. Sự chuyển đổi xanh này ước tính sẽ mang lại hiệu quả tiết kiệm lên đến 45% năng lượng tiêu thụ (so với dòng đèn halogen cũ), đồng thời giảm hơn 60 tấn CO2 hàng năm, thời gian hoàn vốn đầu tư khoảng 4-5 năm” - ông Bruno Jaspaert, Tổng giám đốc DEEP C Industrial Zones nói.

DEEP C là một trong những nhà phát triển hạ tầng khu công nghiệp tại Việt Nam tiên phong trong phát triển khu công nghiệp sinh thái và tích hợp các giải pháp công nghệ thông minh. Đến nay, Tổ hợp Khu công nghiệp DEEP C đã thu hút được gần 8 tỷ USD vốn đầu tư với hơn 170 dự án đến từ các nhiều quốc gia, trong đó nhiều dự án thứ cấp đã đi vào hoạt động.

Dịch chuyển các nhà máy cũ, kêu gọi đầu tư xanh, vận hành khu công nghiệp sinh thái, thông minh... cũng là cách mà Bình Dương đang hướng tới mục tiêu Net Zero. Tại Khu công nghiệp Vsip III (huyện Bắc Tân Uyên), ngày 9/4, Tập đoàn LEGO đã tổ chức khánh thành nhà máy LEGO Manufacturing Vietnam tại tỉnh Bình Dương, đánh dấu cột mốc quan trọng trong chiến lược phát triển của tập đoàn tại khu vực châu Á. Đây là nhà máy thứ 6 trên toàn cầu và thứ 2 tại châu Á, mang tầm vóc hiện đại và thân thiện với môi trường.

Điểm khác biệt so với những nhà máy trước đó của Lego chính là "nhà máy bền vững nhất" của tập đoàn vì được thiết kế thành cơ sở trung hòa carbon. Nhà máy này cũng sẽ sử dụng các thiết bị sản xuất tiết kiệm năng lượng và xây dựng đáp ứng mức tiêu chuẩn tối thiểu của LEED Gold - chứng chỉ công trình xây dựng xanh được công nhận trên toàn cầu.

Ngoài nhà xưởng, khuôn viên dự án còn thiết kế trồng 50.000 cây xanh trên diện tích 30 ha theo phương pháp Miyawaki (phương pháp trồng cây tạo ra sự che phủ rừng trên đất bạc màu) với các loại cây bản địa Việt Nam. Tại đây hơn 12.500 tấm pin mặt trời sẽ được lắp đặt trên mái nhà, với tổng công suất 7.4 MW, cùng trang trại năng lượng mặt trời sẽ được xây dựng trên khu đất lân cận để cung cấp năng lượng cho nhà máy.

Ông Niels B. Christiansen, Tổng Giám đốc điều hành Tập đoàn Lego cho biết, một trong ba lý do để tập đoàn chọn Việt Nam đầu tư chính là việc Chính phủ Việt Nam đặt cam kết rất cao về trung hòa carbon vào 2050, phù hợp với tìm kiếm của tập đoàn.

Cần hành lang chính sách thúc đẩy

Thực tiễn tại các khu công nghiệp điển hình trên cho thấy, việc tối ưu hóa chuỗi cung ứng và áp dụng sản xuất thông minh đã mang lại hiệu quả rõ rệt cả về kinh tế lẫn môi trường. Như ông Bruno Jaspaert nhấn mạnh: DEEP C đã chứng minh được rằng việc tiên phong phát triển khu công nghiệp sinh thái không chỉ mang lại các lợi ích môi trường mà còn tạo ra các giá trị xã hội và kinh tế có ý nghĩa lớn.

“Tuy nhiên, để đảm bảo phát triển bền vững được thực hành liên tục cần có các cơ chế chính sách rõ ràng và có tính liên kết từ chính phủ. Với các chỉ đạo và hướng dẫn cụ thể, đầy đủ, chúng tôi tin rằng sẽ có thêm nhiều các khu công nghiệp và doanh nghiệp tham gia phát triển khu công nghiệp sinh thái và đóng góp vào việc phát triển xanh hơn và bền vững hơn” – ông Bruno Jaspaert nói.

Đẩy nhanh tối ưu hóa chuỗi cung ứng và sản xuất thông minh không chỉ nâng cao năng lực cạnh tranh của các khu công nghiệp, mà còn mở ra con đường phát triển xanh và bền vững cho toàn bộ nền công nghiệp Việt Nam, góp phần hiện thực hóa mục tiêu quốc gia về tăng trưởng xanh trong thập kỷ tới.

Góp ý về giải pháp, chuyên gia Nguyễn Minh Phong nhấn mạnh: “Nhà nước cần sớm hoàn thiện chính sách ưu đãi thuế, tín dụng xanh, cũng như tạo quỹ hỗ trợ doanh nghiệp trong khu công nghiệp chuyển đổi công nghệ. Đồng thời, phải có bộ tiêu chí rõ ràng về khu công nghiệp xanh, sản xuất thông minh để làm căn cứ đánh giá và giám sát”.

Đặc biệt, cần đẩy mạnh hợp tác công – tư, gắn kết viện nghiên cứu, trường đại học với doanh nghiệp để đào tạo nhân lực chất lượng cao, có khả năng làm chủ công nghệ và quản lý chuỗi cung ứng bền vững.

Chuyên gia Nguyễn Minh Phong: Trong bối cảnh Việt Nam đã cam kết tại COP26 đạt mức phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050, việc tối ưu hóa chuỗi cung ứng và phát triển sản xuất thông minh không chỉ là lựa chọn, mà là yêu cầu bắt buộc. Từ một nền công nghiệp định hướng xuất khẩu, Việt Nam đang tiến đến xây dựng hệ sinh thái công nghiệp xanh – số – đổi mới sáng tạo. Trong tiến trình này, mỗi khu công nghiệp cần là một hạt nhân phát triển bền vững, không chỉ thu hút đầu tư mà còn lan tỏa công nghệ, giá trị gia tăng và cơ hội việc làm chất lượng.