Thị trường chứng khoán “phản ứng” trái chiều với lãi suất

Lãi suất điều hành giảm và duy trì trong thời gian đủ lớn thì thị trường chứng khoán tăng mạnh và ngược lại, thị trường chứng khoán giảm khi lãi suất điều hành tăng hoặc thiếu tính ổn định.

Là nhận định được đưa ra trong Báo cáo Tương quan giữa lãi suất điều hành và thị trường chứng khoán trong giai đoạn từ năm 2008 đến nay và dự báo thị trường chứng khoán nửa cuối năm 2023, tầm nhìn năm 2024 do Công ty Cổ phần Chứng khoán Ngân hàng Công thương Việt Nam (VietinBank Securities) mới phát hành.

Mối tương quan chặt chẽ

Báo cáo VietinBank Securities cho thấy, lãi suất và thị trường chứng khoán có mối tương quan chặt chẽ. Theo đó, lãi suất giảm sẽ thúc đẩy dòng tiền sang các kênh đầu tư, trong đó có thị trường chứng khoán và ngược lại, lãi suất tăng hấp dẫn dòng tiền dịch chuyển từ đầu tư sang tiết kiệm như kênh tiền gửi.

“Lãi suất thị trường chịu sự chi phối bởi lãi suất điều hành. Nói cách khác, thông qua lãi suất điều hành, Nhà điều hành tác động tới mặt bằng lãi suất ngắn hạn, qua đó tạo ảnh hưởng tới lãi suất trung - dài hạn, nhằm đạt ược các mục tiêu của Chính sách tiền tệ. Vì vậy, ảnh hưởng từ sự thay đổi lãi suất điều hành tới đà tăng trưởng thị trường chứng khoán là hiện hữu” - báo cáo cho hay.

VietinBank Securities nêu dẫn chứng, trong giai đoạn 15 năm, từ tháng 6/2008 đến nay, Ngân hàng Nhà nước đã có 23 lần điều chỉnh giảm lãi suất điều hành. Phản ứng trước những lần giảm lãi suất này, chỉ số VN-Index vào thời điểm phiên giao dịch đầu tiên sau khi có thông báo, ghi nhận số lần tăng điểm chiếm phần hơn, với 12 phiên tăng.

“Giai đoạn từ tháng 10/2008 đến tháng 5/2009, Ngân hàng Nhà nước giảm 8% lãi suất điều hành (tương ứng 7 lần giảm liên tiếp) thì VN-Index đã ghi nhận đà tăng mạnh tới 78,36% trong cùng giai đoạn. Điều này minh chứng, sau giai đoạn Ngân hàng Nhà nước liên tục giảm lãi suất điều hành thường chứng kiến đà tăng mạnh của thị trường chứng khoán” - VietinBank Securities dẫn chứng.

Theo VietinBank Securities, bên cạnh mối tương quan chặt chẽ giữa lãi suất điều hành, thị trường chứng khoán còn chịu sự chi phối từ các yếu tố tài chính quốc tế. Cụ thể, vào giai đoạn 2015 - 2018, khi lãi suất điều hành giảm nhẹ và duy trì ổn định trong thời gian dài. Thị trường chứng khoán chịu sự chi phối từ yếu tố tài chính quốc tế như Cục Dự trữ liên bang Mỹ (FED) tăng lãi suất trở lại sau giai đoạn kéo dài duy trì chính sách “lãi suất zero” hay chiến tranh thương mại.

Các chuyên gia của VietinBank Securities phân tích cụ thể, giai đoạn 2015 - 2018, Ngân hàng Nhà nước giảm thêm 0,25% lãi suất tái cấp vốn về mức 6,25%/năm trong năm 2017 và duy trì đến hết năm 2018. Lãi suất huy động kỳ hạn 1 năm cũng ghi nhận giảm tương ứng, từ 6,8%/năm đầu năm 2015 về mức 6,5%/năm cuối năm 2018.

Do lãi suất ổn định trong phần lớn thời gian nên thị trường chứng khoán giai đoạn này tăng giảm đan xen trong khoảng thời gian từ đầu năm 2015 đến đầu năm 2016 và tăng mạnh trong giai đoạn 2017-2018, chỉ số VN-Index lập đỉnh ở mức 1.204,33 điểm thiết lập vào tháng 4/2018, sau đó quay đầu giảm mạnh trong phần còn lại của năm, trước sự ảnh hưởng tiêu cực từ chiến tranh thương mại Mỹ - Trung.

“Trước áp lực từ thị trường tài chính quốc tế, Ngân hàng Nhà nước vẫn tiếp tục giảm lãi suất điều hành, tuy không nhiều song duy trì ổn ịnh trong khoảng thời gian kéo dài, cũng tạo động lực cho thị trường chứng khoán tăng trưởng trong từng giai đoạn, đặc biệt từ năm 2017 đến tháng 4/2018, chỉ số VN-Index liên tục tăng tới 79,28%” - Các chuyên gia phân tích.

VietinBank Securities cho biết, khi chiến tranh thương mại Mỹ - Trung và đại dịch Covid-19 khiến kinh tế toàn cầu suy giảm nghiêm trọng. Chính sách tiền tệ ở hầu hết quốc gia đều nới lỏng, thông qua bơm tiền và cắt giảm lãi suất để kích thích tổng cầu. Việt Nam cũng giảm mạnh lãi suất điều hành.

Theo đó, lãi suất tái cấp vốn giảm từ mức 6,25%/năm đầu năm 2019 về mức 4,00%/năm vào cuối năm 2021. Lãi suất thương mại cũng giảm mạnh. Lãi suất huy động kỳ hạn 1 năm từ mức 6,5%/năm về mức 5,7%/năm trong cùng giai đoạn. Đặc biệt, lãi suất trên thị trường liên ngân hàng có nhiều thời điểm giảm về cận 0%, cho thấy thanh khoản dư thừa, tăng trưởng tín dụng sụt giảm đáng kể.

Thị trường chứng khoán giai đoạn này ghi nhận đà tăng kỷ lục, đặc biệt từ cuối tháng 3/2020 đến hết năm 2021, với mức tăng khoảng 226,4%, thị trường lập đỉnh 1.500 điểm, cao nhất mọi thời đại.

“Tác động từ lãi suất điều hành lên thị trường chứng khoán được thể hiện rất rõ nét trong giai đoạn này. Việc Ngân hàng Nhà nước liên tục giảm lãi suất và bơm tiền dẫn tới mặt bằng lãi suất thương mại giảm mạnh và duy trì ở mức thấp trong hầu hết thời gian. Lãi suất thấp là nguyên nhân chính dẫn tới dòng tiền dịch chuyển sang các kênh đầu tư, đặc biệt là thị trường chứng khoán. Chỉ số VN-Index tăng ngoạn mục, vượt mốc lịch sử 1.500 điểm trong trong năm 2021” - VietinBank Securities nhấn mạnh.

Đến năm 2022, khi kinh tế thế giới mở cửa trở lại làm gia tăng nhu cầu về hàng hóa, cộng hưởng cùng xung đột địa chính trị Nga - Ukraine và chính sách "Zero Covid" của Trung Quốc đã gây gián đoạn chuỗi cung ứng toàn cầu, đẩy lạm phát toàn cầu tăng cao.

Chính sách tiền tệ trên thế giới trong năm này đảo chiều thắt chặt. Mỹ đi đầu trong làn sóng tăng lãi suất điều hành, với mức tăng kỷ lục 4,25% trong năm 2022, tạo áp lực lớn lên tỷ giá USD/VND, buộc Ngân hàng Nhà nước phải thắt chặt tiền tệ và tăng lãi suất tiền đồng tương ứng.

Tỷ giá VND/USD có lúc tăng lên trên 8% trong năm 2022, trở thành trọng tâm điều hành tiền tệ của Ngân hàng Nhà nước. Theo đó, Ngân hàng Nhà nước đã thực hiện hai lần điều chỉnh tăng lãi suất điều hành, trong đó điều chỉnh tăng một loạt lãi suất điều hành với biên độ tổng cộng 0,8 - 2,0%/năm tùy loại lãi suất, sử dụng dự trữ ngoại hối, phát hành tín phiếu và hút ròng đồng VND trên thị trường Mở, kéo lãi suất VND tăng cao, cân xứng với đà tăng của lãi suất USD. Lãi suất tăng mạnh kéo dòng tiền từ thị trường chứng khoán sang kênh tiết kiệm. Trong năm 2022, thị trường chứng khoán Việt Nam là thị trường giảm mạnh nhất thế giới. Chỉ số VN-Index đã để mất 32,2%, trở về sát ngưỡng tâm lý 1,000 điểm. Thanh khoản thị trường cũng giảm sút tới 20% so với bình quân năm 2021.

VietinBank Securities nhận định, tương quan giữa lãi suất điều hành và thị trường chứng khoán trong năm 2022 tương đối chặt chẽ. Đà tăng lãi suất điều hành đi kèm các động thái hút tiền liên tục từ Ngân hàng Nhà nước đã kéo mặt bằng lãi suất thương mại tăng rất mạnh. Lãi suất tăng hấp dẫn dòng tiền từ các kênh đầu tư sang tiết kiệm. Dòng tiền rút khỏi thị trường chứng khoán và chỉ số VN-Index giảm kỷ lục trong năm.

“Như vậy, có thể nhận thấy, trong suốt 15 năm của thị trường chứng khoán Việt Nam, với việc các chính sách điều hành của Ngân hàng Nhà nước có những thay đổi, đi sát hơn với thực tiễn của thị trường, đã khiến cho mối tương quan giữa thị trường chứng khoán trong nước với việc điều chỉnh lãi suất điều hành của Ngân hàng Nhà nước trở nên dần rõ ràng. Nhìn chung, lãi suất điều hành giảm và duy trì trong thời gian đủ lớn thì thị trường chứng khoán thường tăng mạnh và ngược lại giảm khi lãi suất điều hành tăng hoặc thiếu tính ổn định” - báo cáo VietinBank Securities nhận định.

Thị trường tích cực hơn trong nửa cuối năm 2023

Từ đầu năm 2023 đến nay, Ngân hàng Nhà nước đã có ba lần điều chỉnh lãi suất điều hành, đi ngược với xu hướng tăng lãi suất của Mỹ. Cụ thể:

Ngày 16/3, Ngân hàng Nhà nước hạ lãi suất tái chiết khấu từ 4,5%/năm xuống 3,5%/năm, đồng thời giảm lãi suất cho vay qua đêm trên thị trường liên ngân hàng từ 7%/năm xuống 6%/năm và giảm trần lãi suất cho vay đối với các khoản vay ngắn hạn trong một số lĩnh vực từ 5,5%/năm xuống 5%/năm;

Ngày 31/3, Ngân hàng Nhà nước hạ lãi suất tái cấp vốn giảm từ mức 6%/năm xuống 5,5%/năm; lãi suất tối đa đối với tiền gửi không kỳ hạn bằng VND giảm từ mức 1,0%/năm xuống 0,5%/năm;

Ngày 23/5, Ngân hàng Nhà nước tiếp tục hạ trần lãi suất tiền gửi kỳ hạn từ 1 tháng đến dưới 6 tháng xuống còn 5,0%/năm; lãi suất cho vay qua đêm trong thanh toán điện tử liên ngân hàng và cho vay bù đắp thiếu hụt vốn trong thanh toán bù trừ của Ngân hàng Nhà nước đối với tổ chức tín dụng giảm từ mức 6,0%/năm xuống 5,5%/năm; lãi suất tái cấp vốn giảm từ mức 5,5%/năm xuống 5,0%/năm.

Thị trường chứng khoán Việt Nam tăng giảm đan xen trong 5 tháng đầu năm 2023. Đóng cửa phiên giao dịch ngày 25/5, chỉ số VN-Index dừng ở mức 1.064,63 điểm, tăng nhẹ 5,71% so với phiên kết thúc năm 2022. Nhìn chung, việc giảm lãi suất của Ngân hàng Nhà nước chưa tác động nhiều tới thị trường do đà giảm không nhiều, thời gian chưa đủ lâu, mặt bằng lãi suất thương mại vẫn ở mức cao và thị trường giai đoạn này chịu áp lực từ nhiều yếu tố nằm ngoài chính sách tiền tệ, bao gồm khó khăn của các doanh nghiệp trong lĩnh vực kinh doanh bất động sản, cho vay tiêu dùng, rủi ro chính trị.

Theo VietinBank Securities việc giảm lãi suất điều hành cần duy trì trong thời gian kéo dài với mức độ giảm mạnh hơn thì tác động lên thị trường chứng khoán mới rõ ràng, đặc biệt trong bối cảnh có nhiều yếu tố nằm ngoài chính sách tiền tệ đang ảnh hưởng rất tiêu cực lên thị trường.

Nửa cuối năm 2023, VietinBank Securities nhận định, lạm phát có xu hướng giảm dần và tỷ giá ổn định tạo dư địa rất lớn cho Ngân hàng Nhà nước tiếp tục giảm thêm lãi suất điều hành. Bên cạnh đó, FED đang bày tỏ lập trường về việc sớm kết thúc lộ trình tăng lãi suất, tiến tới giảm lãi suất trong năm 2024 sẽ tạo không gian tiền tệ lớn cho Nhà điều hành để độc lập hơn trong điều tiết lãi suất tiền đồng theo hướng có lợi cho tăng trưởng thị trường chứng khoán.

“Thị trường chứng khoán sẽ tích cực hơn trong nửa cuối năm 2023, có thể tăng rõ nét hơn sau khoảng 3-7 tháng kể từ khi Ngân hàng Nhà nước phát đi thông báo giảm lãi suất ngày 23/5” - VietinBank Securities nhận định.

Các chuyên gia của VietinBank Securities cũng dự báo, phần còn lại của năm 2023, lãi suất điều hành của Ngân hàng Nhà nước nhiều khả năng sẽ không thay đổi, do đã điều chỉnh giảm tương đối nhiều. Năm 2024, dự báo lãi suất điều hành sẽ giảm thêm khi tín hiệu giảm lãi suất từ FED trở nên rõ ràng hơn.

Do đó, VN-Index năm 2023 nhìn chung sẽ có xu hướng tăng, khi mặt bằng lãi suất giảm và tỷ giá duy trì mức ổn định trở lại, thanh khoản thị trường dồi dào. Mức tăng của VN-Index được nhận định tối thiểu từ 25 - 30% trong 2023 và thị trường bắt đầu chu kỳ tăng từ Quý III/2023, VN-Index năm 2023 với dự báo đóng cửa quanh ngưỡng 1.250 - 1.300 điểm (độ trễ có thể sang quý I/2024). Mức tăng tương đồng với 2 giai đoạn trong quá khứ là 2012 và 2013.

Ngoài ra, VietinBank Securities nhận định, VN-Index sẽ có thêm động lực tăng trưởng trong nửa cuối năm 2023 và đặc biệt năm 2024 với kỳ vọng về việc FED đưa ra lộ trình giảm lãi suất trong nửa cuối năm 2023, thời điểm giảm có thể bắt đầu từ nửa cuối năm 2023 và năm 2024, hỗ trợ ổn định tỷ giá và tạo điều kiện để Ngân hàng Nhà nước tiếp tục mua vào ngoại tệ và có cơ hội cắt giảm lãi suất điều hành tiếp, góp phần giảm mặt bằng lãi suất trong nền kinh tế và thúc đẩy dòng tiền trở lại thị trường chứng khoán nhiều hơn.