Thấy gì từ sự phát triển của ngành công nghiệp cà phê Trung Quốc?

Khi văn hóa trà chuyển mình sang cà phê

Trong suốt chiều dài lịch sử, trà luôn được xem là biểu tượng văn hóa và tinh thần của người Trung Quốc. Từ những triều đại cổ xưa cho tới ngày nay, trà đã hiện diện trong thi ca, nghệ thuật và đời sống hàng ngày của hàng triệu gia đình. Thế nhưng, cùng với tốc độ đô thị hóa nhanh chóng, sự dịch chuyển trong cơ cấu dân số và xu hướng tiêu dùng mới, một loại đồ uống từng được coi là "ngoại lai" đang trỗi dậy mạnh mẽ: Cà phê.

Nếu như trước đây, cà phê chỉ xuất hiện trong các khách sạn sang trọng hay chuỗi cửa hàng quốc tế tại vài thành phố lớn, thì nay nó đã trở thành thức uống quen thuộc của tầng lớp trẻ trung, năng động và sáng tạo. Đặc biệt, sự chuyển mình này không chỉ mang tính "thời thượng", mà đã hình thành một thị trường tiêu dùng có quy mô và tốc độ tăng trưởng vượt bậc.

Một minh chứng sống động cho quá trình ấy là câu chuyện của kỹ thuật viên Trương Thiệu Hùng tại Công ty Comeng Coffee, thành phố Bảo Sơn, tỉnh Vân Nam. Trong bộ đồ bảo hộ giữa nhà máy chế biến, ông đã kiên trì thực hiện hàng trăm thử nghiệm, từ lựa chọn hạt cà phê bản địa, tinh chỉnh đường cong rang cho đến phối trộn, để sáng tạo ra sản phẩm đặc biệt mang tên “Thời đại thức tỉnh”. Đây không chỉ là một loại cà phê có hương vị tinh tế, nhiều tầng hương, mà còn mang thông điệp lịch sử, gợi nhắc đến tinh thần cách mạng.

Câu chuyện ấy cho thấy cà phê tại Trung Quốc không chỉ được tiêu thụ như một sản phẩm đơn lẻ, mà còn được lồng ghép yếu tố văn hóa, tạo thành giá trị biểu tượng. Chính sự kết hợp giữa văn hóa và kinh tế đã giúp cà phê trở thành "ngành công nghiệp mới nổi" có khả năng cạnh tranh cả trong nước lẫn quốc tế.

Điều đáng chú ý là sự phát triển này đã được thể chế hóa. Năm 2024, Bộ Nhân lực và An sinh xã hội Trung Quốc công nhận “kỹ thuật viên chế biến cà phê” là một trong 17 nghề mới, đưa hoạt động rang xay, phối trộn và chế biến cà phê trở thành nghề chính thức, có tiêu chuẩn đào tạo và thẩm định. Đây là dấu mốc quan trọng, đánh dấu sự chuyển đổi từ sản xuất thủ công sang chuyên môn hóa và chuẩn hóa.

Sự thay đổi này phản ánh bức tranh tiêu dùng đang mở rộng nhanh chóng. Theo số liệu công bố tại Lễ hội Văn hóa Cà phê Quốc tế Thượng Hải 2025, tần suất tiêu thụ cà phê bình quân đầu người tại Trung Quốc tăng từ 5,6 lần/năm vào 2023 lên 7 lần/năm vào 2024, tương ứng 22,24 cốc/người. Đằng sau những con số tưởng chừng nhỏ bé ấy là một thị trường khổng lồ: Giá trị ngành cà phê đạt 789,3 tỷ nhân dân tệ trong năm 2024 và dự kiến vượt 1 nghìn tỷ nhân dân tệ (khoảng 140 tỷ USD) vào năm 2025.

Thị trường này được thúc đẩy bởi sự kết hợp nhiều yếu tố: Chuỗi cửa hàng quốc tế mở rộng, thương hiệu nội địa bứt phá, phong trào quán cà phê nhỏ tại nông thôn, cùng sự thay đổi trong lối sống của tầng lớp trung lưu và giới trẻ. Cà phê không chỉ là thức uống giải khát, mà còn là biểu tượng của phong cách, sự sáng tạo và kết nối xã hội. Chính sự đa dạng này giúp Trung Quốc nhanh chóng trở thành một trong những thị trường cà phê sôi động nhất thế giới.

Bước tiến chuyên nghiệp hóa và bài học kinh tế

Nếu như phần đầu của câu chuyện phản ánh nhu cầu tiêu dùng và sự thay đổi văn hóa, thì bước tiến tiếp theo của ngành cà phê Trung Quốc lại nằm ở quá trình chuyên nghiệp hóa và chuẩn hóa nghề nghiệp. Đây là khâu then chốt để bảo đảm sự phát triển bền vững trong dài hạn.

Khi nghề kỹ thuật viên chế biến cà phê được công nhận, điều đó đồng nghĩa với việc ngành công nghiệp này đã bước sang một giai đoạn mới. Người thợ không chỉ rang và xay, mà phải am hiểu đặc tính sinh học của hạt cà phê, kiểm soát phản ứng hóa học trong quá trình rang, đánh giá cảm quan với hàng chục tiêu chí như độ chua, độ ngọt, hậu vị. Họ thực sự là “nghệ nhân khoa học”, kết hợp kỹ thuật và sáng tạo để tạo ra sản phẩm đồng nhất, chất lượng và an toàn.

Sự chuyên nghiệp hóa này được triển khai đồng bộ ở nhiều địa phương. Tại Phổ Nhĩ (Vân Nam), trung tâm sản xuất cà phê lớn nhất Trung Quốc, các chương trình đào tạo kỹ thuật viên được tổ chức nhằm nâng cao kỹ năng lao động. Ở Quảng Đông, hai thành phố Giang Môn và Phật Sơn thí điểm mô hình "một kỳ thi, nhiều chứng chỉ" để giảm tải thủ tục cho người học nghề. 

Trong khi đó, thành phố Khôn Sơn (Giang Tô) tổ chức các cuộc thi barista nhằm khuyến khích sáng tạo và nâng tầm nghề nghiệp. Những động thái này cho thấy chính quyền địa phương và doanh nghiệp cùng bắt tay trong việc chuẩn hóa nhân lực.

Tốc độ phát triển nhanh chóng của ngành cũng đặt ra yêu cầu về quản lý. Theo dữ liệu từ Tianyancha, hiện có hơn 248.000 doanh nghiệp liên quan đến cà phê hoạt động tại Trung Quốc, với số đăng ký mới trong nửa đầu năm 2025 tăng 16,8% so với cùng kỳ. Đây là một con số ấn tượng, phản ánh sức hút của thị trường, nhưng đồng thời cũng cho thấy sự cạnh tranh khốc liệt và thách thức về kiểm soát chất lượng.

Chuyên gia thương mại điện tử Trương Soái nhấn mạnh, ngành cà phê Trung Quốc đang đối mặt khoảng trống nhân lực ở mọi khâu, từ nông trại đến sản xuất và phân phối. Điều này cho thấy nhu cầu về đội ngũ lao động tay nghề cao ngày càng lớn, buộc ngành phải đầu tư mạnh vào đào tạo và chuẩn hóa. 

Đúng như nhận định của ông Vương Lập Quân, Tổng giám đốc Comeng Coffee: "Chỉ khi có hệ thống đào tạo chuẩn hóa, đồng bộ giữa khoa học hạt xanh, kỹ thuật rang và đánh giá cảm quan, thì những nghệ nhân kỹ thuật mới có thể trở thành động lực thúc đẩy ngành phát triển".

Từ thực tiễn trên, có thể rút ra một số bài học quan trọng. Thứ nhất, một thói quen tiêu dùng có thể trở thành động lực phát triển công nghiệp nếu được tổ chức bài bản. Thứ hai, sự kết hợp giữa yếu tố văn hóa và kinh tế giúp sản phẩm có giá trị gia tăng cao hơn. Thứ ba, quá trình chuyên nghiệp hóa, thể chế hóa nhân lực đóng vai trò quyết định để ngành hàng bùng nổ có thể đi vào quỹ đạo ổn định và bền vững.

Ngành cà phê tại Trung Quốc, nhờ vậy, không chỉ là một hiện tượng tiêu dùng mà còn là minh chứng cho cách một nền kinh tế lớn có thể biến nhu cầu thường ngày thành ngành công nghiệp giá trị hàng trăm tỷ USD.
Với quy mô dân số khổng lồ, mỗi bước dịch chuyển nhỏ trong thói quen tiêu dùng đều có thể tạo nên tác động toàn cầu. câu chuyện cà phê ở Trung Quốc cho thấy một chiến lược rõ ràng: Biến sự thay đổi văn hóa thành cơ hội kinh tế, biến sở thích thành ngành nghề và biến thức uống thành động lực phát triển.