Thanh toán xuyên biên giới: Giao dịch tăng nhưng chênh lệch lớn

Nhu cầu cấp thiết, song hạ tầng phân tán

Khi thương mại, du lịch và dịch vụ quốc tế ngày càng sôi động, thanh toán xuyên biên giới nổi lên như một công cụ hữu ích, giúp rút ngắn khoảng cách giữa người mua và người bán, giữa khách hàng và doanh nghiệp ở hai quốc gia khác nhau. Chỉ với một thao tác quét mã QR, khách du lịch có thể thanh toán bằng đồng nội tệ của mình khi đi nước ngoài, trong khi doanh nghiệp không cần lo ngại về thủ tục đổi tiền hay chi phí chuyển đổi qua một đồng tiền trung gian. Sự tiện lợi, chi phí thấp và tốc độ xử lý nhanh chính là những ưu điểm lớn nhất, mở ra cơ hội thúc đẩy thương mại, dịch vụ và giao lưu quốc tế.

Chia sẻ tại hội thảo về “Thanh toán xuyên biên giới và vay vốn trực tuyến: Tiện ích số cho kinh doanh và tiêu dùng” do Báo Lao Động phối hợp với Ngân hàng Nhà nước Việt Nam tổ chức chiều 11/9, ông Nguyễn Hoàng Long, Phó Tổng Giám đốc Công ty cổ phần Thanh toán Quốc gia Việt Nam (Napas) đã kể lại trải nghiệm đáng chú ý trong một chuyến công tác tại Trung Quốc. Dù mang theo thẻ quốc tế, nhưng ông không thể thanh toán tại cửa hàng ở ngay trung tâm thương mại, bởi nhân viên ở đây không chấp nhận thẻ, không có thiết bị quẹt và chỉ nhận thanh toán qua ví điện tử nội địa. Cuối cùng, ông Long phải dùng tiền mặt để thanh toán món hàng. Câu chuyện ấy phơi bày thực tế những công cụ thanh toán truyền thống, kể cả thẻ quốc tế, đang mất dần vai trò trong nhiều thị trường lớn, đặc biệt là Trung Quốc, nơi thanh toán không tiền mặt đã trở thành chuẩn mực.

Từ trải nghiệm này, ông Long nhấn mạnh rằng thị trường thanh toán số toàn cầu đang biến đổi nhanh chóng. Tại Trung Quốc, người dân đi từ thành phố lớn tới quán ăn vỉa hè đều chỉ cần chiếc điện thoại với ứng dụng ví nội địa. Tiền mặt gần như biến mất, các hình thức thanh toán truyền thống không còn nhiều đất sống. Điều đó đặt ra thách thức lớn với khách quốc tế, cũng như doanh nghiệp tại những nước láng giềng như Việt Nam, khi dòng chi tiêu xuyên biên giới vẫn vấp phải rào cản hạ tầng.

Theo ông Long, ở Việt Nam hiện nay, hệ sinh thái thanh toán vẫn trong tình trạng “nhiều mảnh ghép” gồm: Thẻ nội địa, thẻ quốc tế, ví điện tử, QR code… tồn tại song song, nhưng chưa có sự liên thông xuyên biên giới hiệu quả. Khách du lịch từ Trung Quốc, Hàn Quốc, Thái Lan… vẫn gặp khó khi chi tiêu tại những cửa hàng nhỏ, quán cà phê vỉa hè,… nơi phổ biến nhưng lại chưa chấp nhận công cụ thanh toán số xuyên biên giới. Doanh nghiệp Việt Nam vì vậy bỏ lỡ không ít cơ hội đón dòng chi tiêu quốc tế, đặc biệt trong du lịch và dịch vụ.

Napas nhìn nhận rõ yêu cầu cấp bách này và đã sớm thúc đẩy mô hình kết nối thanh toán song phương với các quốc gia trong khu vực. Từ năm 2022, Việt Nam đã có kết nối với Thái Lan, Campuchia, Lào, Indonesia, Singapore, tạo điều kiện để người dân hai bên thanh toán trực tiếp bằng đồng nội tệ. Việc không phải chuyển đổi sang đồng tiền thứ ba không chỉ giảm chi phí cho khách hàng mà còn giảm rủi ro tỷ giá cho doanh nghiệp, đồng thời tăng cường tính tự chủ cho các nền kinh tế trong khu vực.

“Một trong những trọng tâm hiện nay là hoàn tất kết nối với Trung Quốc. Hệ thống này sẽ cho phép khách du lịch Trung Quốc dùng ứng dụng và tài khoản ngân hàng nội địa để thanh toán trực tiếp tại Việt Nam”, ông nói và cho biết thêm, việc thử nghiệm dự kiến diễn ra trong ba tháng cuối năm 2025, trước khi tiến tới chính thức triển khai từ đầu 2026, đồng thời mở cả chiều ngược lại để người Việt có thể dùng tài khoản nội địa khi sang Trung Quốc. 

Không chỉ dừng lại ở các thỏa thuận song phương, doanh nghiệp này còn thúc đẩy hợp tác với nhiều công ty thanh toán trong khu vực ASEAN nhằm tháo gỡ những khác biệt giữa các hệ thống. Mục tiêu là hình thành một kênh thanh toán xuyên quốc gia an toàn, đơn giản, hiệu quả, đồng thời chuẩn bị cho việc xây dựng các loại thẻ thanh toán có khả năng sử dụng rộng rãi cả trong và ngoài nước. Khi đó, chỉ cần một tài khoản, một chiếc thẻ, người dân Việt Nam có thể thanh toán ở mọi nơi, từ chợ quê đến quốc tế. Đây sẽ là bước đột phá, vừa giúp người tiêu dùng tiện lợi hơn, vừa tạo thêm cơ hội kinh doanh cho doanh nghiệp, đặc biệt là các cửa hàng nhỏ lẻ, đồng thời giảm sự phụ thuộc vào các đơn vị trung gian nước ngoài.

Hành lang pháp lý đồng bộ sẽ giúp giảm thiểu rủi ro

Nếu như Napas đưa ra những câu chuyện sinh động từ thị trường, thì bà Nguyễn Thị Thu, Phó Vụ trưởng Vụ Thanh toán, Ngân hàng Nhà nước, lại khẳng định tầm quan trọng của hành lang pháp lý và sự điều phối thống nhất. Bà cho biết, bản chất thanh toán xuyên biên giới là các giao dịch tài chính diễn ra giữa hai khu vực pháp lý, liên quan tới nhiều đồng tiền khác nhau và gắn với những quy trình chuyên biệt, ví dụ như quyết toán ngoại hối. Vì thế, ngoài công nghệ, cần đặc biệt quan tâm tới sáu yếu tố chính sách pháp lý, chênh lệch múi giờ, đồng tiền quyết toán, áp dụng công nghệ mới, tiêu chuẩn kỹ thuật và nguồn lực khi triển khai đa hệ thống.

Tại Việt Nam, khung pháp lý cho thanh toán xuyên biên giới đã được xây dựng qua nhiều văn bản, từ Luật Các tổ chức tín dụng, Pháp lệnh Ngoại hối đến Nghị định 52/2024/NĐ-CP và Thông tư 34/2024/TT-NHNN. Cụ thể, Nghị định 52 quy định về thanh toán bằng ngoại tệ và thanh toán quốc tế, còn Thông tư 34 nêu nguyên tắc cấp phép cho hoạt động liên quan. Đây là nền tảng để triển khai các kết nối song phương với các nước.

Trong thực tiễn, Việt Nam đã đạt nhiều bước tiến. Từ năm 2021, kết nối hai chiều với Thái Lan được triển khai theo mô hình chuyển mạch - chuyển mạch, đến tháng 7/2025 đã có hơn 56.000 giao dịch với tổng giá trị gần 49 tỷ đồng. Với Lào, từ tháng 6/2025 đã hoàn thành kết nối hai chiều, triển khai theo mô hình chuyển mạch - chuyển mạch và đến tháng 7/2025, chỉ trong tháng đầu tiên sau khi kết nối, đã có hơn 3.000 giao dịch trị giá 2,4 tỷ đồng. Còn với Campuchia, từ tháng 12/2023 đã cung ứng dịch vụ theo mô hình ngân hàng - chuyển mạch và đến tháng 7/2025 ghi nhận khoảng 920 giao dịch với tổng giá trị hơn 520 triệu đồng. Dù số lượng còn khiêm tốn, nhưng những con số này cho thấy nhu cầu ngày càng lớn của người dân và doanh nghiệp.

Song song với các đối tác hiện có, Ngân hàng Nhà nước cùng NAPAS đã ký thỏa thuận với nhiều quốc gia khác như: Trung Quốc, Hàn Quốc, Singapore, mở đường cho những kết nối tiếp theo. Theo bà Thu, thời gian tới, cơ quan quản lý sẽ tiếp tục tập trung vào bốn nhiệm vụ chính hoàn thiện pháp lý, nâng cấp hạ tầng thanh toán, mở rộng kết nối song phương và tăng cường truyền thông để người dân, doanh nghiệp hiểu và sử dụng dịch vụ an toàn, hiệu quả.

Đặc biệt, việc phát triển hạ tầng thanh toán sẽ gắn với nâng cấp hệ thống Chuyển mạch tài chính và bù trừ điện tử, đảm bảo đạt tiêu chuẩn kỹ thuật quốc tế. Song song, Ngân hàng Nhà nước cũng định hướng mở rộng kết nối với nhiều quốc gia khác trong khu vực như Ấn Độ, Malaysia, Indonesia, Đài Loan (Trung Quốc)… qua đó phục vụ nhu cầu đa dạng từ du lịch, học tập, chữa bệnh tới thương mại, đầu tư.

Trong bối cảnh giao dịch QR xuyên biên giới tăng trưởng nhưng sự chênh lệch giữa các thị trường vẫn rất lớn, vai trò của Ngân hàng Nhà nước là “neo giữ” để bảo đảm hệ thống không chỉ phát triển nhanh mà còn phát triển bền vững. Hành lang pháp lý đồng bộ sẽ giúp giảm thiểu rủi ro, hạ tầng hiện đại giúp kết nối trơn tru, còn truyền thông rộng rãi sẽ tạo niềm tin cho người dùng. Chính sự kết hợp này mới có thể biến tiềm năng thanh toán QR xuyên biên giới thành hiện thực, đưa Việt Nam trở thành một mắt xích quan trọng trong mạng lưới thương mại và dịch vụ toàn cầu.

Bà Nguyễn Thị Thu, Phó Vụ trưởng Vụ Thanh toán, Ngân hàng Nhà nước: Có 6 vấn đề cần quan tâm khi nói đến thanh toán xuyên biên giới. Thứ nhất là chính sách pháp lý. Thứ hai là sự chênh lệch múi giờ ảnh hưởng đến thời gian thanh toán. Thứ ba là đồng tiền quyết toán. Thứ tư là việc áp dụng các công nghệ mới. Thứ năm là sự khác biệt về tiêu chuẩn kỹ thuật. Và cuối cùng là nguồn lực tham gia khi triển khai đa hệ thống.