Thân thương sợi cói Kim Sơn

Đặc sắc nghề truyền thống trăm năm

Được hình thành và phát triển từ hơn 200 năm nay, Kim Sơn nổi tiếng là huyện có nghề cói. Trải qua hàng trăm năm quai đê lấn biển, người Kim Sơn đã tạo nên những bãi bồi mênh mông để trồng cói. Từ cây cói với một sợi mảnh mai, với bàn tay tài hoa của người thợ, hàng trăm sản phẩm tiêu dung, từ chiếu, đệm ngồi, thảm, giày dép, mũ nón, túi xách, hộp đựng đồ, bình hoa… đa dạng về mẫu mã, màu sắc, hoa văn.

Cói là nguyên liệu chính của nghề dệt. Cây có chu kỳ sinh trưởng tựa cây lúa. Cói chiêm thu hoạch vào dịp tháng 5, cói mùa thu hoạch vào dịp tháng 10 Âm lịch. Quy trình trồng cói cũng giống như cây lúa: cày, xới, phơi, tháo nước, làm cỏ, bón phân. Chất lượng cói trồng phụ thuộc vào việc điều phối nước mặn và nước ngọt theo tỷ lên thích hợp.

Nổi bật nhất trong các sản phẩm từ cói của Kim Sơn phải kể đến chiếu cói. Dệt chiếu cói là cả một quá trình lao động sáng tạo, cẩn thận từ khâu chọn cói, phơi cói, nhuộm cói sao cho đỏ tươi và bền mầu, đặc biệt là khâu dệt cải hoa của chiếu. Người cải hoa phải nhanh, uyển chuyển, mềm mại, mắt phải tinh, tay cải phải chính xác, thuộc từng nét cải để không đan lỗi. Ngoài chiếu cói, những người dân địa phương còn sản xuất ra những sản phẩm tiêu dùng thiết yếu với nhiều mẫu mã đa dạng, phong phú như: thảm, làn, khay, hộp, mũ, túi xách…

Ảnh minh họa

Để có được một sản phẩm cói mỹ nghệ đạt tiêu chuẩn xuất khẩu, kỹ thuật trồng và sản xuất cói của Kim Sơn cũng khá đặc biệt. Đó là cả một quy trình công phu, tỉ mỉ và chính xác ngay từ lúc trồng cói, thu hoạch cói, chọn cói, chẻ cói, phơi cói, nhuộm cói… cho đến khâu cuối cùng là đan, dệt cói và hoàn thiện sản phẩm. Điển hình như kỹ thuật sử dụng keo polyascera phun phủ lên bề mặt sản phẩm cói, vừa giúp định hình ổn định kiểu dáng công nghiệp, vừa nâng cao khả năng chống mốc, ẩm cho sản phẩm. Nhờ đó mà những sản phẩm cói mỹ nghệ của Kim Sơn luôn đảm bảo chất lượng khi tới tay người tiêu dùng, góp phần nâng cao khả năng cạnh tranh trên thị trường quốc tế.

Hướng đến thị trường quốc tế

Để có những mẫu mã đẹp, đáp ứng thị hiếu khách hàng, các doanh nghiệp sản xuất cói cũng đã biết phối hợp chặt chẽ với phía đối tác để lên ý tưởng và thiết kế mẫu mã. Sau đó, những mẫu thiết kế này sẽ được đặt hàng nhờ các nghệ nhân làng nghề làm thử và khi đạt tiêu chuẩn sẽ hướng dẫn, giao cho các hộ gia đình sản xuất hàng loạt rồi chuyển đến doanh nghiệp gia công lại lần cuối. Có thể nói, các doanh nghiệp sản xuất cói mỹ nghệ ở Kim Sơn không chỉ nhạy bén về thị trường, mà còn biết khéo léo kết hợp giữa kỹ thuật truyền thống với công nghệ mới trong sản xuất, cho nên đã đáp ứng được hầu hết các yêu cầu của đối tác, kể cả những đơn hàng đòi hỏi yêu cầu kỹ thuật cao hay buộc phải hoàn thành trong thời gian ngắn nhất.

Người dân Kim Sơn có đặc thù sống trong cái nôi làng nghề cói từ cách đây hàng trăm năm nên có đầy đủ tố chất của một người thợ thủ công chân chính, một bàn tay khéo léo, sự nhạy bén, tính linh hoạt cao, sự nhanh nhạy và đam mê nghề nghiệp. Những tố chất này giúp cho họ đáp ứng được những đòi hỏi dù là khắt khe của nghề, tạo dựng nên nghề trồng cói, chế biến cói ở huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình nổi tiếng xa gần và được người tiêu dùng trong và ngoài nước rất ưa chuộng.

Điển hình như kỹ thuật sử dụng keo polyascera phun phủ lên bề mặt sản phẩm cói, vừa giúp định hình ổn định kiểu dáng công nghiệp, vừa nâng cao khả năng chống mốc, ẩm cho sản phẩm. Nhờ đó mà những sản phẩm cói mỹ nghệ của Kim Sơn luôn đảm bảo chất lượng khi tới tay người tiêu dùng, góp phần nâng cao khả năng cạnh tranh trên thị trường quốc tế.

Nhằm hỗ trợ nghề truyền thống phát triển, những năm gần đây, Sở Công Thương Ninh Bình đã triển khai nhiều giải pháp hỗ trợ làng nghề như tổ chức các triển lãm quảng bá sản phẩm; hỗ trợ xây dựng thương hiệu sản phẩm; đưa sản phẩm tiêu thụ trên các sàn thương mại điện tử…

Hiện nay, 100% làng, xã của huyện Kim Sơn đều tham gia chế biến cói, 20 làng nghề cói được UBND tỉnh cấp bằng công nhận làng nghề với hơn 5.000 doanh nghiệp, cơ sở và hộ cá thể tham gia trồng cói. Sản phẩm mĩ nghệ của huyện đã có mặt ở hơn 20 quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới. Nghề cói còn vươn rộng ra một số huyện lân cận như Yên Khánh, Yên Mô. Cây cói giờ đây không chỉ giúp người dân có thêm nguồn thu nhập cải thiện được đời sống, mà còn là niềm vinh dự tự hào khẳng định vị thế của mình.

Dù đã khẳng định được vị thế trên thị trường, song giống như nhiều làng nghề khác trên cả nước, doanh nghiệp, hợp tác xã cói Kim Sơn cũng đang gặp nhiều khó khăn. Ông Trương Ngọc Thận, Giám đốc Công ty TNHH Vina Ngọc Sơn – một doanh nghiệp chuyên xuất khẩu các sản phẩm từ cói cho biết, các doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh hàng mỹ nghệ cói luôn năng động, sáng tạo để cho ra đời những sản phẩm chất lượng tốt nhất, nhanh chóng tiếp cận thị trường trong nước và xuất khẩu. Tuy nhiên, để các doanh nghiệp này phát huy hiệu quả, rất cần có những chính sách cụ thể, thiết thực, nhằm tạo đà cho doanh nghiệp mở rộng sản xuất, đặc biệt là về vốn và mặt bằng sản xuất.

Với khẩu hiệu “lúa lấn cói”, “cói lấn sú vẹt”, “sú vẹt lấn biển” cây cói đã theo bước chân những người lấn biển trở thành cây công nghiệp tiên phong, mang đến giá trị kinh tế cao trên mảnh đất này. Ở Kim Sơn, cây cói mềm mại, óng ả, có vai trò là sợi nối giữa biển với bờ; giữa những con người cần cù, khoẻ mạnh với thiên nhiên trù phú, bao la. Cây cói còn là sợi nối Kim Sơn với các miền trong nước và trên thế giới, góp một phần không nhỏ để phát triển kinh tế, văn hoá và du lịch địa phương.