Tết là gắn kết và khởi đầu những điều tốt đẹp

Tết cổ truyền có ý nghĩa đặc biệt đối với mỗi người dân Việt Nam, mang theo những giá trị, triết lý nhân văn cao đẹp mà ông cha ta đã sáng tạo, vun đắp, gìn giữ và trao truyền qua các thế hệ. Chào năm Ất Tỵ 2025, PGS.TS Bùi Hoài Sơn - Ủy viên Thường trực Uỷ ban Văn hoá, Giáo dục của Quốc hội có cuộc chia sẻ với Báo Công Thương về Tết cổ truyền của dân tộc.

Tết là đoàn viên, gắn kết gia đình. Ảnh: Khánh Hoà/TTXVN

- Đối với mỗi người dân Việt Nam, Tết cổ truyền luôn là khoảng thời gian thiêng liêng để sum vầy, đoàn viên bên gia đình. Xin ông chia sẻ rõ hơn ý nghĩa của Tết truyền thống của dân tộc?

PGS.TS Bùi Hoài Sơn: Tết cổ truyền mang ý nghĩa đặc biệt sâu sắc, không chỉ là dịp lễ lớn nhất trong năm mà còn là biểu tượng của văn hóa, triết lý nhân văn và bản sắc dân tộc Việt Nam. Tết chính là lúc con người ta dừng lại sau một năm bận rộn, để chiêm nghiệm, để sum họp, và để khởi đầu những điều tốt đẹp hơn.

Tôi nghĩ rằng, Tết là thời điểm để mỗi người con đất Việt bày tỏ lòng biết ơn đối với tổ tiên, với ông bà cha mẹ, và với những giá trị truyền thống mà ông cha ta đã truyền lại. Thông qua các nghi lễ như thờ cúng tổ tiên, dựng cây nêu, hay bày biện mâm cỗ ngày Tết, chúng ta không chỉ gìn giữ mà còn làm sống lại nét đẹp văn hóa đã tồn tại hàng nghìn năm.

Tết còn mang trong mình triết lý nhân văn sâu sắc. Đó là triết lý về sự gắn kết gia đình – nơi mọi người dù ở đâu cũng hướng về mái ấm, là triết lý về sự hòa hợp giữa con người với thiên nhiên – qua các tục lệ như gói bánh chưng, bánh tét hay trang trí cây đào, cây mai, và là triết lý của sự sẻ chia – thông qua việc lì xì, chúc Tết, và hỗ trợ những người khó khăn. Tất cả đều nhấn mạnh giá trị "cho đi" và "kết nối".

Tôi tin rằng, Tết cổ truyền còn là biểu tượng của hy vọng và khởi đầu. Đó là thời điểm để chúng ta buông bỏ những điều chưa trọn vẹn của năm cũ và đón chào một năm mới với tinh thần lạc quan, cầu mong may mắn, thịnh vượng. Những phong tục như xông đất, chúc Tết hay mở hàng đầu năm đều phản ánh khát vọng về một tương lai tốt đẹp hơn của người Việt.

Như vậy, tôi nghĩ rằng ý nghĩa của Tết truyền thống không chỉ nằm ở phong tục mà còn ở cảm giác ấm áp, gần gũi mà ngày lễ này mang lại. Đó là lúc mỗi người được kết nối với cội nguồn, với gia đình, và với những giá trị bền vững mà ông cha ta đã gìn giữ và trao truyền. Chính những giá trị đó làm cho Tết cổ truyền trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống tinh thần của người Việt Nam.

PGS.TS Bùi Hoài Sơn - Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hoá, Giáo dục của Quốc hội

- Dù vậy, trong dòng chảy của cuộc sống hiện đại, Tết Việt cũng đang có những thay đổi nhất định, đặc biệt lớp thế hệ trẻ đã xuất hiện tâm lý “sợ” Tết và “trốn” Tết. Quan điểm của ông về thực trạng này?

PGS.TS Bùi Hoài Sơn: Trong dòng chảy của cuộc sống hiện đại và quá trình hội nhập quốc tế, dù vẫn giữ được những nét văn hóa truyền thống nhất định, nhưng Tết hiện nay cũng đối mặt với không ít sự phôi phai.

Tôi nghĩ rằng một trong những thay đổi dễ nhận thấy nhất là xu hướng giản tiện hóa các phong tục. Trước đây, Tết là dịp để các gia đình chuẩn bị công phu, từ gói bánh chưng, dọn dẹp nhà cửa đến bày biện mâm cỗ. Ngày nay, do áp lực thời gian và sự thay đổi lối sống, nhiều người đã chuyển sang các giải pháp tiện lợi như mua sẵn bánh chưng, mâm cỗ, hoặc thậm chí thuê dịch vụ chuẩn bị Tết. Điều này giúp giảm bớt gánh nặng, nhưng cũng làm mất đi phần nào giá trị gắn kết và ý nghĩa của những công việc chuẩn bị truyền thống.

Ngoài ra, đó là sự thay đổi trong cách nhìn nhận về Tết. Đối với một bộ phận người dân, Tết đã trở thành một gánh nặng, điển hình là áp lực chi tiêu, chuẩn bị lễ nghi hay đối phó với những phong tục xã hội như chúc Tết, tặng quà, hoặc làm hài lòng các mối quan hệ. Đây cũng là lý do dẫn đến hiện tượng "trốn Tết", khi nhiều người chọn cách du lịch xa hoặc không tham gia các hoạt động Tết truyền thống.

Cùng với đó, giao thoa văn hoá đã ảnh hưởng lớn đến cách người Việt ăn Tết. Các giá trị tinh thần như sum họp gia đình, thờ cúng tổ tiên, và hướng về cội nguồn dần nhường chỗ cho các hoạt động giải trí, nghỉ ngơi, hoặc thương mại hóa.

Tuy nhiên, tôi nghĩ rằng những thay đổi này cũng không hoàn toàn tiêu cực. Một số phong tục Tết đã được làm mới để phù hợp với nhịp sống hiện đại. Ví dụ, nhiều gia đình trẻ vẫn duy trì truyền thống nhưng với cách tiếp cận sáng tạo và nhẹ nhàng hơn, như tổ chức Tết tối giản hay dùng các nền tảng công nghệ để kết nối với người thân ở xa.

Tết hiện nay đã biến đổi ít nhiều, nhưng nếu chúng ta biết cân bằng giữa truyền thống và hiện đại, giữ vững những giá trị cốt lõi của Tết như sự gắn kết, lòng biết ơn, và khát vọng hướng tới tương lai, thì ngày lễ này vẫn sẽ giữ được ý nghĩa sâu sắc, phù hợp với mọi thời đại.

- “Văn hoá còn là dân tộc còn” như lời cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã nhấn mạnh, từ những phôi phai của vị Tết, theo ông chúng ta cần phải làm gì để Tết cổ truyền luôn đậm đà và phù hợp với cuộc sống mới, giữ được văn hoá đặc trưng của dân tộc, thưa ông?

PGS.TS Bùi Hoài Sơn: “Văn hoá còn là dân tộc còn” của cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng là một lời nhắc nhở sâu sắc về tầm quan trọng của việc giữ gìn các giá trị văn hóa truyền thống, trong đó Tết cổ truyền là một biểu tượng nổi bật. Để Tết luôn đậm đà bản sắc và phù hợp với cuộc sống hiện đại, chúng ta cần thực hiện một cách hài hòa nhiều giải pháp.

Trước hết, cần đẩy mạnh giáo dục và truyền thông về ý nghĩa thực sự của Tết cổ truyền. Thông qua các chương trình giáo dục, sách báo, phim ảnh và các hoạt động cộng đồng, chúng ta có thể giúp thế hệ trẻ hiểu sâu hơn về giá trị của Tết như lòng biết ơn tổ tiên, sự gắn kết gia đình, và khát vọng hướng tới những điều tốt đẹp. Khi ý thức được cội nguồn văn hóa, mỗi cá nhân sẽ có trách nhiệm hơn trong việc gìn giữ những giá trị đó.

Việc đổi mới cách tổ chức Tết là một yếu tố quan trọng. Trong cuộc sống hiện đại, cần tạo điều kiện để mọi người đón Tết một cách nhẹ nhàng, thoải mái hơn, tránh những áp lực về hình thức hay vật chất. Ví dụ, chúng ta có thể tối giản các nghi lễ mà vẫn giữ được tinh thần, hoặc tận dụng công nghệ để kết nối, gửi lời chúc Tết đến những người thân ở xa.

Các lễ hội, hội chợ xuân, và các sự kiện cộng đồng nên được tổ chức với sự sáng tạo và gần gũi, tạo cơ hội để mọi người, đặc biệt là giới trẻ, tham gia vào các hoạt động truyền thống một cách tự nhiên và vui vẻ. Điều này không chỉ giúp bảo tồn các phong tục mà còn làm cho Tết trở nên sống động hơn trong đời sống hiện đại.

Bên cạnh đó, cần xây dựng một môi trường xã hội lành mạnh, nơi các giá trị tinh thần được đề cao thay vì chạy theo hình thức hay thương mại hóa. Các cơ quan chức năng cần kiểm soát và loại bỏ những yếu tố tiêu cực như mê tín, dị đoan hay thương mại hóa quá mức để Tết trở lại với ý nghĩa chân thực nhất.

Như thế, việc giữ gìn Tết cổ truyền không chỉ là trách nhiệm của một cá nhân hay tổ chức mà là nhiệm vụ chung của cả cộng đồng. Mỗi người Việt Nam, từ trong ý thức, hành động nhỏ nhất, đều có thể góp phần làm cho Tết cổ truyền mãi đậm đà, giữ vững bản sắc dân tộc mà vẫn phù hợp với nhịp sống hiện đại. Đây chính là cách để chúng ta bảo vệ văn hóa, bảo vệ linh hồn của dân tộc trong dòng chảy không ngừng của thời gian.

- Nhân dịp đón xuân mới, ông có mong muốn và muốn gửi gắm điều gì tới thế hệ trẻ về Tết cổ truyền cua dân tộc?

PGS.TS Bùi Hoài Sơn: Tết cổ truyền không chỉ là một ngày lễ đơn thuần, mà còn là dịp đặc biệt để mỗi người Việt Nam kết nối với cội nguồn, gia đình, và những giá trị văn hóa sâu sắc. Đối với thế hệ trẻ, tôi muốn gửi gắm rằng Tết chính là một phần bản sắc, một mảnh ghép quý giá trong hành trình gìn giữ và phát huy truyền thống dân tộc.

Tôi nghĩ rằng để Tết không còn là nỗi lo hay áp lực, điều quan trọng nhất là thay đổi cách nhìn nhận và tổ chức ngày Tết. Thay vì chạy theo những hình thức phô trương hay những chuẩn mực xã hội khắt khe, chúng ta nên hướng tới một cái Tết giản dị, ấm áp, tập trung vào những giá trị tinh thần như sự đoàn viên, sẻ chia và lòng biết ơn. Tết không nhất thiết phải cầu kỳ hay tiêu tốn nhiều tiền bạc, mà chỉ cần chân thành và gần gũi là đủ để giữ trọn ý nghĩa.

Tôi nhận thấy nhiều bạn trẻ ngày nay có tâm lý “trốn” Tết vì cảm thấy áp lực từ các phong tục hoặc trách nhiệm xã hội. Để giải quyết vấn đề này, gia đình và cộng đồng cần tạo ra một không khí Tết nhẹ nhàng, linh hoạt hơn, nơi mọi người có thể tận hưởng niềm vui mà không bị gò bó bởi những quy tắc cứng nhắc. Các phong tục truyền thống cũng cần được điều chỉnh sao cho phù hợp với lối sống hiện đại, để thế hệ trẻ cảm thấy gần gũi, dễ dàng tiếp cận và trân trọng.

Tin rằng việc mỗi người tự tạo cho mình một tâm thế thoải mái, tích cực trong dịp Tết cũng là cách để giải tỏa những áp lực không cần thiết. Hãy coi Tết là một cơ hội để làm mới bản thân, để nhìn lại một năm đã qua, và để đặt ra những kỳ vọng tích cực cho tương lai. Thay vì lo lắng về những gì chưa hoàn hảo, hãy trân trọng những khoảnh khắc bên gia đình, những bữa cơm sum họp, và những lời chúc tốt đẹp.

Xin cảm ơn ông!