Tăng thuế thuốc lá: Giảm tiêu dùng thuốc lá và tăng thu ngân sách

Tăng thuế thuốc lá: Giảm tiêu dùng thuốc lá và tăng thu ngân sách

Sử dụng thuốc lá nhiều- gánh nặng cho nền kinh tế

Tại Việt Nam, sử dụng thuốc lá gây ra trên 40 ngàn ca tử vong mỗi năm. Tổn thất kinh tế ước 24 ngàn tỷ đồng/năm, tương đương gần 1% GDP của đất nước. Và mỗi năm, người dân Việt Nam đã bỏ ra 31 ngàn tỷ đồng mua thuốc lá.

Thực tế hiện nay, giá thuốc lá ngày càng rẻ so với thu nhập, do vậy, tiêu thụ thuốc lá ngày càng gia tăng. Thống kê cho thấy, từ năm 2005 đến năm 2016, thu nhập theo đầu người đã tăng 4,7 lần, trong khi giá thuốc lá chỉ tăng có 2,2 lần.

Theo nghiên cứu của Tổ chức y tế Thế giới WHO, mức thuế thuốc lá ở nước ta hiện thuộc nhóm rất thấp so với thế giới và khu vực. Theo các quy định pháp luật về thuế hiện hành của Việt Nam, thuế tiêu thụ đặc biệt của thuốc lá có thuế suất bằng 70% giá xuất xưởng. Tuy nhiên, khi tính theo chuẩn quốc tế là mức thuế trong giá bán lẻ, tỷ lệ thuế của Việt Nam (bao gồm cả VAT) chỉ chiếm khoảng 35,6% giá bán lẻ. Con số này ít hơn nhiều so với con số trung bình thế giới là 56%, thấp hơn đa số các nước ASEAN và rất xa so với khuyến cáo của WHO.

Do mức thuế thấp, giá thuốc lá ở Việt Nam thuộc loại rẻ trong khu vực và trên thế giới, thấp hơn phần lớn trong khu vực Tây Thái Bình Dương. Theo Báo cáo kiểm soát thuốc lá toàn cầu năm 2015, giá trung bình một bao thuốc lá 20 điếu nhãn phổ biến nhất tính theo USD ở Việt Nam chỉ khoảng 1,071 USD, thấp hơn cả Lào và Campuchia, cũng như nhiều nước còn lại trong khu vực ASEAN. Với mức giá một bao thuốc lá chưa bằng 1/2 lít sữa, quá rẻ và ai cũng có thể mua được. Điều này làm gia tăng những thanh thiếu niên chưa có hiểu biết mua thuốc lá hút thử.

Mục tiêu của Chiến lược quốc gia về phòng, chống tác hại thuốc lá là giảm tỷ lệ hút thuốc lá ở nam giới Việt Nam từ 45,3% của năm 2015 xuống còn 39% vào năm 2020.

Tuy nhiên để thực hiện được mục tiêu này là khá khó khăn, trong đó, giá thuốc lá thấp cũng là một rào cản, khiến tỷ lệ người hút thuốc lá không những giảm mà còn tăng trong vài năm gần đây.

Đề xuất áp dụng thuế tuyệt đối 2.000 – 5.000 đồng/bao

Tăng thuế thuốc lá có hai lợi ích cơ bản, đó là làm giảm sử dụng thuốc lá, qua đó giảm bệnh tật và chi phí chăm sóc sức khỏe do thuốc lá, và tăng thuế cho chính phủ, vì vậy Tăng thuế thuốc lá là lợi ích đôi đường, có lợi cho sức khỏe người dân và lợi cho ngân sách của chính phủ.

Kinh nghiệm từ các nước cho thấy, Tăng thuế và giá thuốc lá sẽ tác động mạnh đến giảm nhu cầu. Thuế cao hơn làm tăng giá thuốc là, khiến một bộ phận bỏ thuốc hoặc giảm số lượng hút, và ngăn ngừa một bộ phận bắt đầu hút thuốc.

Theo ước tính của WHO, khi tăng thuế thuốc lá để giá tăng 10%, sẽ giảm tiêu dùng khoảng 4% ở các nước phát triển; 5% ở các nước đang phát triển. Với đối tượng người nghèo và lớp trẻ, tỷ lệ này sẽ giảm nhiều hơn. Mức tăng giá 10% sẽ giảm sử dụng thuốc lá 10% hoặc nhiều hơn người trẻ tuổi và người nghèo. Giá thuốc lá cao cũng tác động tích cực ngăn trẻ em bắt đầu hút thuốc. Nghiên cứu ở Mỹ cho thấy, tỷ lệ hút thuốc trong nhóm học sinh lớp 12 giảm tương ứng với mức tăng giá thuốc lá qua các năm.

Cùng với đó, tăng thuế thuốc lá còn giúp tăng thu cho ngân sách nhà nước. Theo ước tính của Ngân hàng thế giới, trên phạm vi toàn cầu, khi tăng thuế 10% sẽ giúp tăng thu thuế thuốc lá của Chính phủ thêm 7%.

Hiện nay, thuế thuốc lá ở Việt Nam đang rất thấp. WHO khuyến cáo Việt Nam nên áp dụng thuế tuyệt đối, đây là loại thuế thu một khoản tiền nhất định trên 1 đơn vị sản phẩm. Ví dụ, Singapore thu thuế tiêu thụ đặc biệt 8 đô la Singapore trên 1 bao thuốc lá 20 điếu.

Theo WHO, Việt Nam nên bổ sung thuế tuyệt đối ở mức 2.000đ/bao, hoặc mức tối ưu 5.000 đồng/bao vào năm 2020. Theo tính toán của các chuyên gia kinh tế, thuế thuốc lá như trên sẽ giúp cho nguồn thu Chính phủ tăng thêm 3.900 tỷ đồng/năm, và tỷ lệ hút thuốc giảm 1,5%.

Tuy nhiên, vấn đề gây lo ngại hiện nay là liệu tăng thuế TTĐB có khiến gia tăng tình trạng buôn lậu thuốc lá không. Theo nghiên cứu của WHO, buôn lậu thuốc lá ít liên quan tới tăng thuế TTĐB ở Việt Nam. “Cần tăng thuế thuốc lá thường xuyên trong những năm tới để theo kịp với mức tăng thu nhập và lạm phát. Thuế thuốc lá nên tăng đến khi đạt 70% giá bán lẻ hoặc hơn nữa”- WHO khuyến nghị.