Quyền tài sản tư nhân phải là nền tảng cốt lõi của kinh tế thị trường

Phải thiết kế hệ thống luật cho nền kinh tế tương lai

Phát biểu tại toạ đàm "Tháo gỡ điểm nghẽn pháp lý tạo không gian phát triển cho doanh nghiệp”, do Tạp chí Đời sống và Pháp luật/Tạp chí điện tử Người Đưa Tin tổ chức vào sáng 25/9, PGS.TS Trần Đình Thiên, thành viên Hội đồng Tư vấn Chính sách của Thủ tướng Chính phủ, nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam cho rằng: Nếu chỉ dừng lại ở cách tiếp cận tháo gỡ từng điểm nghẽn thì sẽ không giải quyết được tận gốc vấn đề. Điều quan trọng hơn cả là phải thay đổi hệ thống, thiết kế một thể chế mới cho sự phát triển. Theo ông, từ khóa “tháo gỡ” cần được nhìn nhận lại.
Bởi tháo gỡ chỉ mang tính tạm thời, vẫn giữ nguyên hệ thống cũ và chỉnh sửa từng phần, trong khi chính hệ thống đó đã có vấn đề. Nếu chỉ mải miết tháo gỡ thì rốt cuộc vẫn rơi vào bế tắc.

Để minh chứng, ông dẫn lại câu chuyện hơn chục năm trước ở Bình Phước, khi một lãnh đạo tỉnh từng cam kết “nhổ từng cái đinh” để giải tỏa khó khăn cho doanh nghiệp. Nghe thì hào hùng, nhưng thực tế, nhổ riêng một cái đinh có thể mất hàng chục năm, trong khi “đinh” lại mọc tiếp. Vấn đề không phải là nhổ từng chiếc đinh, mà là làm sao để đinh không mọc ra nữa. Do đó, cần nhìn nhận vấn đề ở cấp độ hệ thống nghẽn, thay vì chỉ tập trung vào từng điểm nghẽn riêng lẻ. Hàng nghìn dự án bị tắc thủ tục, pháp lý với giá trị tài sản lên đến hàng triệu tỷ đồng là minh chứng rõ rệt cho sự ách tắc mang tính phổ biến và mang tính hệ thống. Vì vậy, thể chế chính là điểm nghẽn của các điểm nghẽn. Không tháo gỡ ở đây thì không tháo được chỗ nào khác.

PGS.TS Trần Đình Thiên nhấn mạnh luật pháp phải thay đổi trên cơ sở coi quyền tài sản tư nhân là nền tảng cốt lõi của kinh tế thị trường. Nhà nước cần đóng vai trò bảo vệ sở hữu tư nhân – nguyên lý cơ bản nhất, thay vì vẫn thiên về bảo vệ tài sản Nhà nước mà chưa coi trọng đúng mức tài sản tư nhân. Phải khẳng định kinh tế tư nhân trở thành động lực chủ đạo. Từ sau Đổi mới, Việt Nam đã lựa chọn kinh tế nhiều thành phần, nhưng suốt 40 năm qua vẫn còn sự e dè với khu vực tư nhân. Tư nhân chính là lực lượng tạo nên động lực phát triển, và luật pháp phải mở ra để khẳng định vị thế đó.

Không chỉ dừng lại ở hiện tại, việc thiết kế luật pháp cần hướng tới tương lai, thay vì chỉ phục vụ cho một hệ thống cũ. Việt Nam đang bước vào kỷ nguyên công nghệ số và kinh tế xanh, nơi tài sản trí tuệ trở thành loại tài sản quan trọng nhất, đòi hỏi một khung pháp lý phù hợp để bảo vệ. Nếu không chú ý ngay từ bây giờ, 10 năm sau đất nước vẫn mãi loay hoay với đất cát, trong khi thế giới đã đi xa với kinh tế trí tuệ. Vì vậy, chúng ta phải thiết kế hệ thống luật cho nền kinh tế tương lai, một nền kinh tế dựa trên sở hữu trí tuệ và sáng tạo. Đây mới là cách tiếp cận hệ thống đúng đắn, thay vì chỉ tháo gỡ cục bộ. Nếu không, chúng ta sẽ đánh mất thời cơ phát triển.

Tham gia buổi tọa đàm, Luật sư Trương Thanh Đức - Giám đốc Công ty Luật ANVI,  bổ sung rằng nhiều nhiệm kỳ đã trôi qua, người dân, doanh nhân, doanh nghiệp vẫn bị trói trong rừng luật. Muốn hiểu luật cũng khó, muốn làm đúng cũng khó, muốn an toàn càng khó. Sau khi có Nghị quyết 66 và Nghị quyết 68, việc xây dựng và thực thi pháp luật đã có nhiều thay đổi cơ bản, thậm chí mang tính đột phá. Tuy nhiên, phải mất nhiều thời gian nữa mới đáp ứng được yêu cầu thực tế. Gỡ được cái này lại vướng cái kia, vẫn khó khăn, vẫn vướng mắc.

Theo ông, để bước vào kỷ nguyên mới, việc xây dựng và thực thi pháp luật cần phải thật sự đột phá. Trước hết, khi thực tế đã tăng quyền cho cơ quan chức năng, thì cũng phải tăng quyền cho doanh nghiệp và người dân. Ban hành là quyền của Nhà nước, thì tăng quyền lựa chọn áp dụng pháp luật là quyền của nhân dân. Đồng thời, cần có cơ chế miễn giảm trách nhiệm trong một giai đoạn nhất định đối với những trường hợp vi phạm không cố ý, nhất là khi có mâu thuẫn hoặc xung đột pháp luật. Việc này phải được quy định rõ trong một đạo luật hoặc nghị quyết của Quốc hội, chứ không chỉ dừng lại ở chủ trương.

Từ thực tiễn ngân hàng nhìn về khung pháp lý

Chia sẻ tại tọa đàm, bà Nguyễn Thị Cẩm Huyên, Giám đốc pháp chế Ngân hàng TMCP Phương Đông (OCB), nhìn nhận ngân hàng thương mại vốn là một dạng doanh nghiệp đặc biệt, có sự tương tác với hệ thống pháp luật dày đặc nhất. Những năm gần đây, Nhà nước đã nỗ lực sửa đổi, bổ sung và ban hành mới nhiều văn bản quy phạm pháp luật nhằm hoàn thiện khung khổ pháp lý đồng bộ, khả thi, sát thực tế và phù hợp với quy luật thị trường. Đây là bước đi quan trọng giúp tháo gỡ khó khăn do chồng chéo pháp luật, đồng thời vẫn đảm bảo vai trò định hướng và giám sát của Nhà nước trong việc huy động hiệu quả mọi nguồn lực, tạo động lực phát triển đột phá cho nền kinh tế.

Tuy nhiên, ngành ngân hàng vẫn gặp nhiều vướng mắc pháp lý. Một số quy định giữa Luật Các tổ chức tín dụng, Bộ luật Dân sự, Luật Doanh nghiệp, Luật Đất đai, Luật Đầu tư, Luật Kinh doanh bất động sản… chưa được đồng bộ, gây trở ngại khi xử lý tài sản bảo đảm, đặc biệt với bất động sản và các dự án lớn. Trong bối cảnh nhu cầu thị trường và công nghệ thay đổi nhanh, khung pháp lý về eKYC, chữ ký số, định danh điện tử hay cho vay trực tuyến cần được hoàn thiện nhanh hơn. Ngoài ra, việc thiếu hướng dẫn thống nhất về tiêu chí dự án xanh đang cản trở triển khai tín dụng bền vững. Bà Huyên nhấn mạnh cần sớm ban hành các tiêu chí chung về tín dụng xanh và cơ chế ưu đãi để khuyến khích cả ngân hàng lẫn doanh nghiệp tham gia.

Một thay đổi lớn gần đây là việc Quốc hội chính thức luật hóa Nghị quyết 42 về xử lý nợ xấu. Trước đó, nợ xấu nội bảng toàn hệ thống đến giữa năm 2024 đã lên tới khoảng 833.300 tỷ đồng, tương ứng gần 5% tổng dư nợ. Luật Các tổ chức tín dụng sửa đổi, có hiệu lực từ tháng 10/2025, cho phép thu giữ tài sản để xử lý nợ xấu, tạo cơ sở pháp lý minh bạch và hiệu quả hơn. Tuy nhiên, vẫn còn khoảng trống pháp lý và nhiều khoản nợ bị đình trệ. Vì vậy, cần có các nghị định, thông tư hướng dẫn chi tiết và sự phối hợp chặt chẽ giữa ngân hàng, tòa án, cơ quan thi hành án và chính quyền địa phương.

Một vấn đề lớn khác là khả năng tiếp cận vốn của doanh nghiệp nhỏ và vừa – nhóm chiếm hơn 97% số lượng doanh nghiệp tại Việt Nam. Hạn chế về tài sản bảo đảm khiến họ khó tiếp cận vốn ngân hàng. Các ngân hàng như OCB đã triển khai nhiều giải pháp tín dụng dựa trên dòng tiền và uy tín giao dịch, ứng dụng dữ liệu số và chấm điểm tín dụng từ hóa đơn điện tử, POS, thanh toán online hay dữ liệu dân cư. Song để doanh nghiệp nhỏ tiếp cận vốn thuận lợi hơn, khung pháp lý cho tín dụng chuỗi cung ứng cần được hoàn thiện, cho phép ngân hàng dựa trên hợp đồng và hóa đơn thay vì chỉ tài sản thế chấp. Đồng thời, cần tăng cường chia sẻ dữ liệu doanh nghiệp từ các cơ quan quản lý với ngân hàng để minh bạch hóa chấm điểm tín dụng.

Nhìn tổng thể, để giải quyết được điểm nghẽn của điểm nghẽn, để pháp luật thực sự đột phá và hiệu quả, các chuyên gia cho rằng điều quan trọng nhất là xây dựng thể chế với cái tâm, cái tầm, cái tài và cả nguồn lực đủ mạnh. Không thể tiếp tục tư duy tháo gỡ từng phần, mà phải kiến tạo một hệ thống luật pháp phù hợp với nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, đồng thời hướng tới tương lai với kinh tế số, kinh tế xanh và kinh tế tri thức. Đây chính là nền móng để doanh nghiệp và người dân được thụ hưởng một không gian phát triển minh bạch, an toàn và bền vững hơn.

Sáng 25/9, dưới sự chỉ đạo của Hội Luật gia Việt Nam, Tạp chí Đời sống và Pháp luật/Tạp chí điện tử Người Đưa Tin tổ chức toạ đàm "Tháo gỡ điểm nghẽn pháp lý tạo không gian phát triển cho doanh nghiệp".

Về phía các chuyên gia, diễn giả tham dự toạ đàm có: TS. Phan Đức Hiếu - Uỷ viên Uỷ ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội; PGS.TS Trần Đình Thiên - thành viên Hội đồng Tư vấn Chính sách của Thủ tướng Chính phủ, nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam; Luật sư Trương Thanh Đức - Giám đốc Công ty Luật ANVI; Bà Nguyễn Thị Cẩm Huyên - Giám đốc Pháp chế Ngân hàng OCB.