Phát triển ngành công nghiệp môi trường: Cần gỡ các điểm nghẽn

Tạo hành lang pháp lý cho phát triển ngành công nghiệp môi trường

Bà Nguyễn Thị Luyến – Trường Đại học Kinh tế, Kỹ thuật Công nghiệp cho biết: Tại Việt Nam, ngành công nghiệp môi trường có tốc độ tăng trưởng trung bình hằng năm ở mức trên 15%. Việt Nam đã và đang chú trọng xây dựng, phát triển ngành công nghiệp môi trường để thúc đẩy thị trường sản phẩm hàng hóa cho ngành này, đồng thời đóng góp cho sự phát triển chung của nền kinh tế.

Hồ chứa xỉ của Nhiệt điện Quảng Ninh

Theo báo cáo của Bộ Công Thương gửi Đoàn giám sát của Quốc hội khóa XV vào giữa tháng 3 vừa qua, để thúc đẩy phát triển ngành công nghiệp nghiệp môi trường, thực hiện nhiệm vụ được Chính phủ giao, Bộ Công Thương đã chủ trì xây dựng và đã trình Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 980/QĐ-TTg ngày 22/8/2023 về Danh mục cụ thể công nghệ, thiết bị, sản phẩm ngành công nghiệp môi trường và đã chủ trì xây dựng.

Đối với việc xây dựng Chương trình phát triển ngành công nghiệp môi trường, Bộ Công Thương đã chủ trì, phối hợp với các cơ quan liên quan nghiên cứu, xây dựng và trình Thủ tướng Chính phủ xem xét, phê duyệt Chương trình phát triển ngành công nghiệp môi trường giai đoạn 2025-2035 tại văn bản số 9871/TTr-BCT ngày 5/12/2024 của Bộ Công THương.

“Đây sẽ là những cơ sở pháp lý quan trọng để Bộ Công Thương chủ trì, phối hợp với các bộ/ngành và địa phương xây dựng, ban hành các chính sách tổ chức thực hiện các nhiệm vụ phát triển ngành công nghiệp môi trường giai đoạn tới”- báo cáo khẳng định.

Tăng cường tiêu thụ, tái chế tro xỉ

Thực hiện Chỉ thị số 08/CT-TTg ngày 26/3/2021 của Thủ tướng Chính phủ và Quyết định số 1818/QĐ-BCT ngày 2021 của Bộ Công Thương trong xử lý, tiêu thụ tro xỉ, thạch cao của các nhà máy nhiệt điện, hóa chất, phân bón, theo đó, Bộ Công Thương đã triển khai công tác giám sát, kiểm tra tình hình tiêu thụ tại các nhà máy nhiệt điện than, hóa chất.

Qua thống kê, tổng lượng tro xỉ, thạch cao phát sinh của các nhà máy nhiệt điện trong năm 2024 khoảng 20,82% triệu tấn trong đó các nhà máy thuộc Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) khoảng 7,41 triệu tấn; nhà máy thuộc Tập đoàn Công nghiệp Than – Khoáng sản Việt Nam (TKV) phát sinh khoảng 2,53 triệu tấn, nhà máy thuộc Tập đoàn Công nghiệp Năng lượng Quốc gia (PVN) phát sinh khoảng 1,94 triệu tấn; còn lại các nhà máy khác phát sinh khoảng 8.47 triệu tấn.

Đoàn công tác của Bộ Công Thương kiểm tra công tác quản lý, tiêu thụ tro xỉ tại Nhà máy Nhiệt điện An Khánh năm 2023

Nhiều nhà máy đã tiêu thụ được 100% lượng phát sinh hàng ngày và một phần lượng tồn kho trên bãi chứa, cụ thể các nhà máy thuộc EVN có tỷ lệ tiêu thụ khoảng 111%; TKV khoảng 101% và PVN khoảng 141%; các nhà máy BOT có tỷ lệ tiêu thụ thấp nhất khoảng 40%.

Đến tháng 12/2024, tổng lượng tồn tại bãi của các nhà máy của EVN tồn khoảng 17,5 triệu tấn, chiếm 34% tổng lượng tồn; TKV là 13,8 triệu tấn, chiếm 26,8% tổng lượng tồn; PVN là 1,3 triệu tấn chiếm khoảng 2,5% tổng lượng tồn; các nhà máy BOT và tư nhân tồn khoảng 18,73 triệu tấn chiếm khoảng 36% tổng lượng tồn.

Số liệu trên cho thấy, bên cạnh các nhà máy đã tiêu thụ được lượng lớn tro xỉ, vẫn còn một số nhà máy gặp khó khăn.

Trong khi đối với các hồ chứa quặng đuôi, hiện cả nước có khoảng 120 hồ chứa quặng đuôi nằm trên địa bàn của 16/63 tỉnh, thành phố. Phần lớn các hồ, đập chứa quặng đuôi nằm trên địa bàn các tỉnh miền núi phía Bắc.

Qua kiểm tra 4 cơ sở khai thác và chế biến khoáng sản có quy mô lớn thuộc nhiều loại hình khác nhau, Bộ Công Thương cho biết cơ bản các đơn vị chấp hành đầy đủ các quy định pháp luật về quản lý vận hành hồ chứa quặng đuôi cũng như các chính sách quy định tại Thông tư 41/2020/TT-BCT.

Tận dụng tro xỉ, quặng đuôi: Hướng đi bền vững

Được biết, nhiều doanh nghiệp đang tìm giải pháp nhằm tái sử dụng quặng đuôi để làm vật liệu xây dựng, tuy nhiên sẽ phải mất một thời gian dài để có những thử nghiệm có tính khoa học và xin cấp phép cơ quan chức năng để được phép đưa quặng đuôi vào làm vật liệu xây dựng.

TS Lại Văn Mạnh -Trưởng ban Kinh tế tài nguyên và môi trường– Viện Chiến lược, chính sách nông nghiệp và Môi trường cho biết: Đối với những nhà máy có lượng tồn đọng cao, có thể áp dụng phương án hoàn nguyên các mỏ đã kết thúc khai thác hoặc sử dụng tro, xỉ làm đường giao thông để giải quyết được lượng lớn đang tồn đọng.

Hồ chứa tro xỉ của Nhiệt điện Cao Ngạn

Mặc dù vậy, TS Mạnh cũng khẳng định, hiện nay chưa có quy chuẩn kỹ thuật và hướng dẫn kỹ thuật về sử dụng tro xỉ, thạch cao để hoàn nguyên các mỏ nên các nhà máy chưa thực hiện được giải pháp này.

Ông Phạm Mạnh Hà – Phó giám đốc Công ty CP Đồng Tả Phời – Vinacomin cho biết: Mặc dù hồ chứa quặng đuôi của công ty được cấp phép đảm bảo hết vòng đời dự án, tuy nhiên hiện công ty đang phối hợp với các nhà khoa học đến từ Trường Đại học Mỏ - Địa chất để tiến hành triển khai nghiên cứu thực nghiệm bê tông xanh được sản xuất từ quặng đuôi.

“Sau khi có kết quả nghiên cứu thực nghiệm chúng tôi mới có căn cứ để xin cơ quan quản lý cấp phép cho tái sử dụng quặng đuôi trong sản xuất bên tông, gạch…”- ông Hà cho hay.

Liên quan đến sử dụng tro, xỉ trong san lấp nền đường giao thông, theo đại diện Công ty Nhiệt điện Sơn Động – TKV, với đặc thù công ty đóng trên địa bàn huyện Sơn Động (Bắc Giang) là khu vực miền núi, trong những năm gần gây hầu như không có dự án giao thông lớn nào ở trên địa bàn, trong khi nếu vận chuyển đi tiêu thụ, phục vụ cho các dự án khác thì thường quãng được rất xa, chi phí lớn.

“Bắc Giang là tỉnh có tỷ lệ diện tích đồi núi khá lớn nên nếu có các dự án giao thông thì cũng không thiếu vật liệu san lấp đó là chưa kể đến tiêu chuẩn, quy chuẩn cho tro xỉ để sử dụng trong san lấp đường giao thông là chưa có”- đại diện Nhiệt điện Sơn Động cho hay.

Trước đó vào tháng 7/2024 trước sức ép về tiến độ của các dự án giao thông trọng điểm đồng thời nguồn cung cát – vật liệu san lấp nền đường giao thông chính thiếu hụt trầm trọng đặc biệt là tại khu vực Đồng bằng sông Cửu Long, cùng với sự “kêu cứu” của nhiều nhà máy điện than về khó khăn, vướng mắc trong tiêu thụ tro, xỉ.

Tiêu thụ tro xỉ của Nhiệt điện Duyên Hải được đẩy mạnh ngay sau khi Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà chỉ đạo cho phép thí điểm sử dụng tro xỉ của công ty làm vật liệu san lấp đường.

Nguyên nhân được cho là do chưa có quy chuẩn kỹ thuật và hướng dẫn kỹ thuật về sử dụng tro xỉ, thạch cao để hoàn nguyên các mỏ nên các nhà máy chưa thực hiện được giải pháp này.

Trước những vướng mắc trên, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà đã cho phép thí điểm sử dụng tro xỉ của Công ty Nhiệt điện Duyên Hải làm vật liệu san lấp đường.

Đồng thời Phó Thủ tướng cũng đã giao cho tỉnh Trà Vinh phối hợp với các Bộ: Khoa học và Công nghệ, Giao thông vận tải, Xây dựng, Tài nguyên và Môi trường đánh giá toàn bộ các chỉ tiêu cơ lý, môi trường của tro xỉ theo quy chuẩn, tiêu chuẩn làm vật liệu xây dựng.

Tuy nhiên theo các doanh nghiệp, đây mới chỉ là các giải pháp tạm thời, để phát triển ngành công nghiệp môi trường Việt Nam, thúc đẩy tái chế chất thải, tái sử dụng tro xỉ, quặng đuôi thì rất cần có hệ thống chính sách đồng bộ, tiêu chuẩn, quy chuẩn cho các sản phẩm hàng hóa được tái chế.