Ô nhiễm không khí gia tăng: Hà Nội cần thay đổi tư duy, cách tiếp cận

Sáng 14/3 tại Thành ủy Hà Nội, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam đã phối hợp với Ủy ban Nhân dân thành phố Hà Nội tổ chức hội thảo “Thực trạng và giải pháp xử lý các đề cấp bách trong công tác bảo vệ môi trường Thủ đô Hà Nội”. Hội thảo được diễn ra trong bối cảnh ô nhiễm môi trường không khí của Hà Nội đang gia tăng và luôn ở mức báo động.

Hà Nội cấp bách tìm giải pháp cho vấn đề ô nhiễm không khí

Hà Nội ô nhiễm vì sao?

Với mục tiêu trở thành vùng phát thải thấp, hiện Hà Nội đang tìm giải pháp để giải quyết bài toán ô nhiễm môi trường không khí hiện đang đứng top đầu thế giới.

Từ thực tế những năm gần đây Hà Nội nổi lên là thành phố nằm trong top đầu các thành phố ô nhiễm nhất thế giới, theo đó chỉ số chất lượng không khí được trang iqair.com đánh giá “Rất không tốt”.

Hà Nội hiện đang nằm trong top các thành phố ô nhiễm không khí hàng đầu thế giới

Trên trang iqair.com lúc 9h30p sáng ngày 7/1/2025 cho thấy, chỉ số ô nhiễm của Hà Nội đang đứng đầu các nước trên thế giới.

Theo dữ liệu từ IQAir, chỉ số chất lượng không khí (AQI) tại Hà Nội là 259, thuộc mức "Rất không tốt". Nồng độ bụi mịn PM2.5 đạt 184.5 µg/m³.

Gần đây, ngày 9/3, chất lượng không khí trên địa bàn thành phố Hà Nội có dấu hiệu gia tăng ô nhiễm. Theo hệ thống quan trắc không khí IQAir vào 18h cùng ngày, Thủ đô Hà Nội đang đứng đầu thế giới về ô nhiễm không khí. Hệ thống quan trắc không khí IQAir đã xếp hạng Thủ đô Hà Nội là nơi ô nhiễm không khí nhất thế giới với chỉ số AQI là 201.

Tình trạng ô nhiễm không khí tại Thành phố Hà Nội không phải là vấn đề mới. Trước đây, vào tháng 10/2023, Hà Nội đã từng đứng đầu danh sách các thành phố ô nhiễm nhất thế giới với chỉ số AQI vượt ngưỡng nguy hại. Vào sáng ngày 7/1/2025, Hà Nội lại tiếp tục xếp hạng 1 trong số các thành phố ô nhiễm nhất thế giới, với chỉ số AQI đạt 264, thuộc mức "Rất không tốt cho sức khỏe".

Đáng chú ý, cùng thời điểm, Thành phố Hồ Chí Minh cũng xếp thứ 3, với chỉ số AQI ở mức 193, mức đỏ "không lành mạnh".

Báo cáo hiện trạng môi trường quốc gia 2016-2020 cho thấy, nồng độ bụi PM 2.5 trung bình hằng năm tại Hà Nội vượt gần hai lần quy chuẩn quốc gia. Số ngày trong năm 2019 có chỉ số chất lượng không khí (AQI) ở mức kém và xấu chiếm 30,5%.

Thành phố Hà Nội đã chỉ ra 5 nguồn chính gây ô nhiễm không khí gồm: Phương tiện giao thông đường bộ (cả bụi đường), công nghiệp, dân sinh, đốt sinh khối và nông nghiệp. Nguồn phát thải lớn nhất là hoạt động giao thông trên địa bàn thành phố.

Theo số liệu năm 2019, tổng phát thải bụi PM 2.5 từ các nguồn là hơn 30.000 tấn, hơn 50% số này đến từ nguồn thải tại chỗ. Trong đó, hoạt động giao thông, bụi đường lớn nhất, chiếm 56%. Thành phố có 1,1 triệu xe ô tô, hơn 6,9 triệu xe máy, 70% trong số này đã sử dụng trên 10 năm, tạo ra nguồn phát thải lớn.

Trước những thách thức trên, việc cấp bách tìm ra giải pháp quản lý và xử lý vấn đề ô nhiễm môi trường không khí đang là ưu tiên của TP. Hà Nội.

Nhà khoa học hiến kế

TS.Hoàng Dương Tùng – Chủ tịch Mạng lưới không khí sạch Việt Nam cho biết, vào cuối năm trước kỳ nghỉ Tết Nguyên đán, ngày tết thay vì hoa đào, hoa mai thì Hà Nội đào đường, năm vừa qua Hà Nội đã rút kinh nghiệm được vấn đề này.

TS Hoàng Dương Tùng - Chủ tịch Mạng lưới không khí sạch Việt Nam. Ảnh: Thu Hường

TS Hoàng Dương Tùng chỉ ra, ô nhiễm không khí là do Hà Nội chưa kiểm soát tốt các nguồn thải từ các hoạt động giao thông, bao gồm từ ống xả xe và bụi đường, công nghiệp - nguồn phát thải từ các hoạt động đốt than, dầu diesel, đốt rác, xây dựng, nông nghiệp, đốt phụ phẩm nông nghiệp sau thu hoạch và đốt rác hở…

Trong đó,nguồn công nghiệp chủ yếu ở các huyện ngoại thành, các khu công nghiệp, cụm công nghiệp, làng nghề tái chế hay từ các cơ sở sản xuất sử dụng than làm nguyên liệu không có thiết bị xử lý khí thải.

TS Hoàng Dương Tùng cũng khẳng định, bụi từ các tỉnh lân cận ảnh hưởng không nhỏ đến chất lượng không khí Hà Nội như: Hà Nam, Hưng Yên, Bắc Ninh, Vĩnh Phúc… từ các hoạt động nhiệt điện than, sắt thép, xi măng, làng tái chế…

Báo cáo từ Ngân hàng Thế giới năm 2022, số lượng người chết do các nguyên nhân bắt nguồn từ bụi mịn PM2.5 ở Hà Nội cao lên đến 5.800 người/năm. Chi phí y tế và phúc lợi xã hội cứu chữa các bệnh do bụi mịn gây ra là rất lớn 7,74% GRDP của Hà Nội.

Nguyên nhân Hà Nội chưa giải quyết được vấn đề ô nhiễm không khí được cho là nhận thức và quyết tâm chính trị trong giải quyết của Hà Nội chưa cao. Cùng với đó, Hà Nội thiếu dữ liệu sẵn có để xây dựng các chính sách và kế hoạch hành động mang tính phối hợp và tích hợp.

“Hà Nội rất thiếu các thông tin định lượng về các nguồn gây ô nhiễm không khí để xác định các nguồn nào, ở đâu, phát thải bao nhiêu để xây dựng các phương án giảm thiểu cụ thể ưu tiên tập trung có tác động lớn nhất trong việc giảm phát thải, những lợi ích mang lại và chi phí cần phải có để thực hiện… Đó là chưa kể đến nguồn lực con người, tài chính đầu tư cho môi trường còn rất hạn chế”- TS Hoàng Dương Tùng cho hay.

TS Hoàng Dương Tùng khẳng định, với cách làm và tư duy như hiện nay, Hà Nội sẽ không thể giải quyết được bài toán ô nhiễm môi trường không khí.

Liên quan đến vấn đề này, GS. TS Chu Hoàng Hà – Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam cho biết: Hiện Hà Nội có quá ít số lượng các trạm quan trắc môi trường không khí cũng như các mô hình dự báo môi trường không khí.

GS. TS Chu Hoàng Hà – Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam. Ảnh: Thu Hường

“Thủ đô Hà Nội hiện có 35 trạm quan trắc môi trường không khí cố định và 1 xe quan trắc lưu động, công nghệ quan trắc vẫn chủ yếu thủ công trong khi Thủ đô Bắc Kinh của Trung Quốc có trên 1.000 trạm quan trắc tự động. Điều đó cho thấy hệ thống quan trắc của Hà Nội còn rất yếu kém và cần đầu tư theo hướng ứng dụng công nghệ”- GS.TS Chu Hoàng Hà đề nghị.

Liên quan đến xử lý nước thải, theo GS,TS Chu Hoàng Hà, mặc dù Hà Nội đã đầu tư nhà máy xử lý nước thải, tuy nhiên công suất và hệ thống thu gom của Hà Nội vẫn thiếu đồng bộ. Đối với chất thải rắn sinh hoạt đã có nhà máy điện rác Sóc Sơn nên giải quyết phần nào lượng chất thải rắn sinh hoạt của Hà Nội.

Theo GS.TS Chu Hoàng Hà, vấn đề tồn tại lớn nhất hiện nay là ô nhiễm không khí, do vậy Hà Nội cần đầu tư cho hệ thống quan trắc, đầu tư cho công nghệ, mở rộng quy mô xử lý, tăng cường tái chế, tái sử dụng chất thải và nước thải.

Theo TS Hoàng Dương Tùng, để xử lý được vấn đề môi trường không khí, Hà Nội cần có cách tiếp cận mới mang tính đột phá, phải chuyển đổi số và chuyển đổi xanh. Trong đó, vấn đề nâng cao chất lượng không khí phải ưu tiên hàng đầu trong phát triển kinh tế, đồng thời cần xác định trách nhiệm của các cơ quan quản lý và cả vùng lân cận trong vấn đề ô nhiễm không khí.

Không có biên giới nào trong xử lý ô nhiễm không khí

TS Zbigniew Klimont -Trưởng nhóm nghiên cứu về Quản lý ô nhiễm, Chương trình Năng lượng khí hậu và môi trường, Tổ chức IIASA - Viện Phân tích hệ thống ứng dụng Quốc tế đã chia sẻ kinh nghiệm trong việc cải thiện chất lượng không khí ở Bắc Kinh, Trung Quốc.

TS Zbigniew Klimont -Trưởng nhóm nghiên cứu về Quản lý ô nhiễm, Chương trình Năng lượng khí hậu và môi trường, Tổ chức IIASA. Ảnh: Thu Hường

Theo TS Zbigniew Klimont, Thủ đô Bắc Kinh của Trung Quốc cũng đã từng trong tình trạng ô nhiễm không khí nặng nề. Khi tổ chức Thế vận hội mùa hè năm 2008, Bắc Kinh đã đưa ra biện pháp mang tính chất thử nghiệm và khoa học như: Đóng cửa vận hành hàng trăm nhà máy quanh Bắc Kinh, đóng cửa nhiều phương tiện giao thông, điều này cũng nhằm thử nghiệm tầm quan trọng cấp vùng trong giảm ô nhiễm môi trường không khí.

“Họ chống ô nhiễm không chỉ trong khu vực Bắc Kinh mà phải có sự hợp tác của các vùng lân cận. Để làm được điều này, họ phải mất vài năm để có sự đồng thuận và kết quả ô nhiễm không khí giảm hơn 50%, mặc dù vẫn có ngày nồng độ bụi PM 2.5 ở mức trên 100”- TS Zbigniew Klimont cho biết.

Ông Zbigniew Klimont cũng khẳng định, để giải quyết ô nhiễm không khí một trong những giải pháp quan trọng được Bắc Kinh đưa ra đó là hợp tác liên vùng. Cùng với đầu tư mạng lưới quan trắc tập trung vào các chất gây ô nhiễm, từ đó phân tích nguồn thải để biết chính sách đưa ra có phù hợp không.

“Dựa trên các bằng chứng khoa học, cứ một vài năm, Bắc Kinh lại xem nguồn gây ô nhiễm trong các ngành giao thông, công nghiệp, xây dựng, nông nghiệp… khác như thế nào để từ đó có giải pháp quản lý”- ông Zbigniew Klimont thông tin.

Ông Zbigniew Klimont khẳng định, Bắc Kinh sử dụng công cụ tài chính và chế tài rất mạnh mẽ trong quản lý và kiểm soát nguồn phát thải gây ô nhiễm không khí.

Bắc Kinh nhận thấy rằng vấn đề hợp tác liên vùng rất quan trọng và đến nay nồng độ PM 2.5 của Bắc Kinh tốt hơn nhiều mức an toàn theo khuyến nghị của Tổ chức Y tế Thế giới, nhưng chính quyền Bắc Kinh vẫn đang nỗ lực để quản lý và kiểm soát, xử lý ô nhiễm không khí.

TS. Kiwao Kadomaki- Khoa Kỹ thuật hóa học và môi trường, Trường Đại học Kitakyushu (Nhật Bản) cho biết, để quản lý và xử lý ô nhiễm môi trường không khí tại thành phố Kitakyushu, chúng tôi đã chuyển từ chính sách thụ động sang chủ động.

TS. Kiwao Kadomaki-Khoa Kỹ thuật hóa học và môi trường, Trường Đại học Kitakyushu, Nhật Bản

Theo đó, chính quyền thành phố Kitakyushu đã đẩy mạnh công nghệ tái chế, đầu tư đáng kể về mặt tài chính cũng như ưu tiên cho các biện pháp nhằm giảm ô nhiễm không khí. Đồng thời, xóa bỏ điểm nghẽn về thể chế tài chính cho đầu tư bảo vệ môi trường và trong phát triển kinh tế xã hội theo hướng bền vững.

“Thành phố Kitakyushu cũng đã xây dựng và thực thi hiệu quả trong liên kết vùng trong xử lý, quản lý nguồn thải” – ông Kiwao Kadomaki khẳng định.

Mặc dù thời gian qua, Hà Nội đã có nhiều nỗ lực để cải thiện chất lượng môi trường như đầu tư cho hệ thống xử lý chất thải rắn, xử lý nước thải ...Tuy nhiên, rõ ràng đó là chưa đủ và để Hà Nội trở thành vùng phát thải thấp vào năm 2035 thì còn rất nhiều việc phải làm. Bên cạnh các giải pháp mang tính tổng thể, hợp tác liên vùng trong giải quyết ô nhiễm môi trường, đầu tư nguồn lực con người và tài chính thì Hà Nội còn cần sự quyết tâm của cả hệ thống chính trị trong xử lý vấn đề trên.

Phát biểu kết luận hội thảo, Chủ tịch UBND thành phố Hà Nội Trần Sỹ Thanh cho biết, sẽ giao Sở Nông nghiệp và Môi trường phối hợp Viện Nghiên cứu phát triển kinh tế - xã hội Hà Nội tiếp thu đầy đủ ý kiến của các chuyên gia, nhà khoa học và đại diện doanh nghiệp; đồng thời tiếp tục nghiên cứu kỹ các bài tham luận được gửi tới Hội thảo để tổng hợp, hoàn thiện báo cáo đề xuất những giải pháp cấp bách, cụ thể về xử lý ô nhiễm môi trường Thủ đô.