Nợ xấu: Góc nhìn đa chiều

CôngThương - Vấn đề không mới

Với thực tiễn gắn bó hàng chục năm với thị trường tài chính tiền tệ Việt Nam qua nhiều giai đoạn khác nhau, khi trao đổi với người viết về vấn đề nợ xấu hiện nay, Viện sỹ, TSKH tiền tệ- tín dụng Trương Công Phú- nguyên Tổng cục trưởng Tổng cục Đầu tư phát triển, hiện là Chủ nhiệm Hội đồng tư vấn kinh tế thuộc Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam- cho rằng: Tình hình nợ xấu trong nền kinh tế quốc dân không phải chỉ xuất hiện gần đây mà đã có từ lâu. Ngay thời kỳ bao cấp, tình hình dây dưa công nợ cũng đã rất lớn. Thậm chí Chính phủ phải thành lập Ban Thanh toán công nợ dây dưa, chính ông cũng được tham gia vào ban thanh toán công nợ hồi đó. Nhưng hồi ấy hầu như không có tư nhân, chỉ có quốc doanh và nợ nần quanh quẩn với nhau, ví dụ anh A mắc nợ anh B, anh B mắc nợ anh C, anh C lại mắc nợ anh A, tức là lòng vòng với nhau như vậy... Và nợ xấu chủ yếu là do cơ chế chứ rất ít có chuyện thất thoát, tham nhũng. Vì thế, việc tổ chức thanh toán những món nợ này dễ hơn. Chỉ cần dùng phương pháp bù trừ là ra hết, con số còn lại rất nhỏ, giải quyết thường là thành công.

Tuy nhiên, nợ bây giờ xuất phát từ rất nhiều lý do. Có thể do các doanh nghiệp, các nhà đầu tư, đầu tư vào sản xuất dài và ngắn hạn, nhưng người ta không lường trước hết được những rủi ro sẽ xảy ra nên không thu hồi được vốn, sinh ra công nợ dây dưa. Mặt khác, có thể do dự án tốt nhưng những người điều hành, thực hiện dự án kém nên nảy sinh những bất cập. Trước đây khi cho vay, ngân hàng thường tìm hiểu con người, lý lịch và năng lực xem liệu những người thực hiện có năng lực điều hành được dự án hay không.

Đặc biệt, nợ xấu xuất phát là do phía ngân hàng, quản lý không chặt, không tôn trọng đúng cơ chế cho vay. Một trong những nguyên tắc được cho vay là phải có vật tư đảm bảo.

Ví như cho anh vay 100 tỷ đồng để mua 1 con tàu thì công nghệ của con tàu đó như thế nào, trình độ sử dụng hiệu quả ra sao ngân hàng phải đánh giá được. Nhưng thực tế nhiều khi đã không làm được như vậy. Vì không làm được nên đơn vị vay đã sai, ngân hàng lại sai thêm.

Nợ xấu sinh ra do khâu thẩm định kém, nhưng nguy hiểm nhất là bóng dáng của trục lợi, tham nhũng lấp ló đằng sau. Trên thực tế, có những trường hợp khi cho vay, người ta được hưởng những khoản “hoa hồng” rất lớn. Ông Trương Công Phú đã từng khuyên cán bộ ngân hàng cần cảnh giác với những người vay mới. Đã sẵn sàng chi đậm “hoa hồng” lên tới hàng chục, hàng trăm triệu đồng là “có vấn đề”, vì họ sắp chết nên mới có những động thái bất thường ấy.

Tại sao ngân hàng thích bán nợ xấu?

Vì nếu bán được những món nợ ấy thì mọi tội lỗi của họ sẽ được xóa hết, thậm chí được hợp pháp hóa những món nợ ấy. Hiện mỗi ngân hàng đều có quỹ phòng ngừa rủi ro trích lập từ lợi nhuận kinh doanh, tại sao không dùng quỹ này để xử lý các món nợ đi. Nhưng thực tế các ngân hàng chỉ thích bán các món nợ. Sâu xa của vấn đề này là do các ngân hàng thương mại sợ khi cơ quan chức năng vào cuộc xử lý sẽ phát hiện ra những khuất tất và sẽ lòi ra nhiều chuyện khác.

Thực ra, quy định của nhà nước cũng đã có cả. Ví như, nếu để phát sinh nợ xấu mà do nguyên nhân khách quan, bất khả kháng như thiên tai, địch họa hay thị trường thế giới thay đổi đột biến, nghĩa là lỗi không thuộc về bên cho vay, thì có thể dùng quỹ phòng ngừa rủi ro đó để xóa nợ. Nhưng những món nợ như vậy đã được xử lý hết rồi, nay chỉ còn lại toàn xương xẩu, nghĩa là những món nợ xấu. Nguyên nhân của những khoản xương xẩu này là do sai sót trong quản lý, do tham nhũng nên rất khó xử lý.

Từ thực tiễn của các quốc gia trên thế giới cho thấy, có thể thành lập những công ty mua bán nợ, nhưng phải là của tư nhân, không dính dáng gì với nhà nước. Không thể có chuyện nhà nước thành lập ra một công ty có vốn ngân sách hoặc có nguồn gốc từ ngân sách, ví như một doanh nghiệp có vốn 100 tỷ đồng làm lãi ra thành 150 tỷ đồng, nhưng phần lãi ấy cũng có nguồn vốn từ ngân sách chứ không thể là vốn riêng của doanh nghiệp. Và đương nhiên, tất cả những khoản vốn này phải sử dụng theo Luật Ngân sách, không thể sử dụng vào những mục đích khác, ví như để mua bán nợ của các ngân hàng thương mại...

Đi tìm một hình hài

Nhiều chuyên gia kinh tế ủng hộ việc thành lập một công ty mua bán nợ, nhưng hình hài, quy mô, tổ chức của mô hình này thì không phải ai cũng thống nhất. Có ý kiến cho rằng, công ty đó phải là của tư nhân. Hơn thế, việc hoạt động mua bán nợ như thế nào cũng phải xem xét kỹ lưỡng, chứ cứ mua nợ về nhưng không biết sẽ thu hồi lại như thế nào thì trước sau cũng chết. Nhà nước và Chính phủ phải đề phòng trường hợp: Người ta nói món nợ ấy giá 100 tỷ đồng nhưng nay giá trị thực còn lại là bao nhiêu lại chưa xác định được. Thực tế cho thấy, nếu xác định giá nợ cao thì ngân hàng được lợi, mà giá thấp thì người mua nợ có khi không thu hồi được.

Đây là một vấn đề phức tạp, mà thu hồi được hay không còn phụ thuộc vào một yếu tố quan trọng là chỉ có ngân hàng và đơn vị vay nợ ngân hàng mới hiểu rõ các ngóc ngách phát sinh những món nợ xấu. Nên nếu người ngoài cuộc cứ mua và tự xử lý thì khó lắm, vì ông ngân hàng đã rõ hết mọi chuyện mà còn không thu được, thì người ngoài còn lâu!

Khi đã xác định được giá rồi thì vấn đề tiếp theo sẽ là mua của ai, mua của ngân hàng nào hay mua nợ của tất cả các ngân hàng? Có mua hết được nợ không, nếu không mua được hết thì sẽ dẫn tới tiêu cực: Ngân hàng nào “hậu đãi” thì anh sẽ mua nợ cho ngân hàng đó, còn đơn vị nào không có màu mè thì không mua... Mua của ai, ai được bán, ai được mua nợ, cần phải làm rõ ràng, minh bạch.

Thành Tâm