Nhiều nước đã cấm thuốc lá điện tử: Chuyên gia khuyến nghị gì cho Việt Nam?

Việt Nam nỗ lực hành động kiểm soát thuốc lá

Chiều 4/11 tại Hà Nội, Quỹ phòng chống tác hại của thuốc lá (Bộ Y tế) phối hợp Liên minh Kiểm soát Thuốc lá Đông Nam Á (SEATCA) tổ chức hội thảo chia sẻ kinh nghiệm về kiểm soát thuốc lá của các nước trong khu vực ASEAN.

Phát biểu khai mạc hội thảo, GS.TS Trần Văn Thuấn - Thứ trưởng Bộ Y tế cho biết, Việt Nam là một trong số các quốc gia thể hiện sự cam kết mạnh mẽ trong công tác phòng, chống tác hại của thuốc lá thông qua việc ký kết tham gia Công ước Khung về kiểm soát thuốc lá (FCTC) của Tổ chức Y tế thế giới (WHO) vào ngày 11/11/2004 và thông qua Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá vào ngày 18/6/2012.

GS.TS Trần Văn Thuấn - Thứ trưởng Bộ Y tế phát biểu tại hội thảo - Ảnh: Trần Minh

Để triển khai các giải pháp kiểm soát thuốc lá đạt hiệu quả, bên cạnh vai trò của các bộ, ngành, cơ quan, tổ chức trong nước thì sự hỗ trợ của các tổ chức quốc tế, tổ chức phi chính phủ cũng đóng vai trò quan trọng.

Thời gian qua, Việt Nam đã nhận được sự hỗ trợ cho công tác phòng, chống tác hại thuốc lá từ các tổ chức như Tổ chức Y tế thế giới, Quỹ Bloomberg, Liên minh phòng, chống tác hại thuốc lá Đông Nam Á... Qua đó đã góp phần vận động thành công việc xây dựng Luật phòng, chống tác hại của thuốc lá, thành lập được Quỹ phòng, chống tác hại thuốc lá để hỗ trợ cho các bộ, ngành, các tỉnh, thành phố thực hiện Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá ...

Theo lãnh đạo Bộ Y tế, báo cáo tổng kết 10 năm thi hành Luật Phòng chống tác hại thuốc lá cho thấy, tỷ lệ sử dụng thuốc lá điếu thông thường trong nam giới trưởng thành giảm trung bình 0,5% mỗi năm từ 47,4% năm 2010 xuống còn 38,9% năm 2023.

Tỷ lệ hút thuốc ở thanh thiếu niên cũng đã giảm, trong đó, ở nhóm 13-17 tuổi đã giảm từ 5,36% năm 2013 xuống còn 2,78% năm 2019, ở nhóm 13-15 tuổi giảm từ 2,5% (GYTS 2014) xuống còn 1,9% (GYTS 2022). Đồng thời, tỷ lệ phơi nhiễm với khói thuốc thụ động cũng giảm đáng kể cả ở các hộ gia đình, nơi cộng cộng và nơi làm việc.

Tuy nhiên, công tác phòng chống tác hại thuốc lá tại Việt Nam vẫn còn nhiều khó khăn, thách thức. Tỷ lệ sử dụng thuốc lá ở Việt Nam tuy đã giảm nhưng vẫn còn rất cao, đặc biệt là nam giới trong khi đó các sản phẩm thuốc lá mới xuất hiện (thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, thuốc lá hút shisha) đang làm gia tăng trong tỷ lệ sử dụng các sản phẩm này ở đối tượng thanh thiếu niên và phụ nữ trẻ.

Thứ trưởng Bộ Y tế nhận định, hội thảo là một cơ hội quý báu để Việt Nam học hỏi thêm kinh nghiệm, những chính sách hiệu quả từ các nước bạn và thảo luận về những thách thức, cơ hội trong việc kiểm soát thuốc lá tại Việt Nam.

Tỉ lệ sử dụng thuốc lá điện tử gia tăng nhanh chóng

Tại hội thảo, TS.BS Nguyễn Trọng Khoa - Phó Cục trưởng Cục Quản lý Khám, chữa bệnh (Bộ Y tế) cho hay, tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng đang gia tăng nhanh chóng trong lứa tuổi thanh thiếu niên, bằng các hình thức giả dạng các vật dụng như hộp bút, đồ chơi… Các loại thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng dễ dàng xâm nhập vào môi trường học đường.

"Hút thuốc lá điện tử là một hình thức chứng tỏ bản thân của thanh thiếu niên hiện nay. Trung bình một người ngày hút từ 1 - 2 bao thuốc lá điếu là nhiều nhưng với thuốc lá điện tử không có giới hạn. Các tạp chất trong thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng gây độc hại như thuốc lá điếu và nicotin gây nghiện rất nhanh", ông Khoa nhấn mạnh.

TS Ulysses Dorotheo, Giám đốc Điều hành của SEATCA phát biểu tại hội thảo - Ảnh: Trần Minh

Liên quan đến thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, TS Ulysses Dorotheo - Giám đốc Điều hành của SEATCA cho biết, Việt Nam giống như các nước ASEAN khác, đang phải đối mặt với vấn đề gia tăng sử dụng các loại thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng đặc biệt là trong giới trẻ.

"Chính sách cấm thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng là cách hiệu quả nhất để giải quyết vấn đề này và tránh lặp lại sai lầm khi để nạn dịch thuốc lá gia tăng", TS Ulysses Dorotheo nói.

Thông tin tại hội thảo cho thấy, hơn 40 quốc gia và vùng lãnh thổ đã cấm thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng. Tại ASEAN, Brunei, Campuchia, Lào, Singapore và Thái Lan đã ban hành lệnh cấm thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng trong khi Indonesia, Malaysia và Philippines - những quốc gia đã nhượng bộ trước áp lực của ngành công nghiệp thuốc lá và cho phép bán và quảng cáo các sản phẩm gây hại và gây nghiện này - đang gặp nhiều khó khăn trong việc ứng phó với tình trạng hút thuốc điện tử ở giới trẻ. Việt Nam nên xem xét bài học từ các quốc gia này khi quyết định cấm hay quản lý các sản phẩm này.

Theo vị chuyên gia, trái ngược với tuyên bố của ngành công nghiệp thuốc lá, thuốc lá mới không an toàn. Chúng chứa nicotine cùng các chất độc hại và gây ung thư khác. Các trường hợp tổn thương phổi liên quan đến việc sử dụng sản phẩm thuốc lá điện tử (EVALI) đang gia tăng trên toàn cầu.

Thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng cũng không phải là phương pháp hỗ trợ cai thuốc lá hiệu quả. Những người hút thuốc cố gắng cai thuốc bằng cách sử dụng thuốc lá mới thường kết thúc bằng việc sử dụng cả thuốc lá điện tử và thuốc lá thông thường. Ngoài ra, thanh thiếu niên sử dụng thuốc lá điện tử có khả năng bắt đầu hút thuốc lá thông thường cao gấp 3 lần.

Khuyến nghị tăng thuế thuốc lá

Tại hội thảo, bà Tan Yen Lian - cán bộ Quản lý thông tin và dữ liệu Liên minh kiểm soát thuốc lá Đông Nam Á (SEATCA) chia sẻ, 16 triệu người trưởng thành Việt Nam hút thuốc, hằng năm có hơn 100.000 người tử vong do các bệnh liên quan đến thuốc lá. Việc sử dụng thuốc lá gây thiệt hại khoảng 108,2 triệu tỷ đồng (tương đương 4,6 tỷ USD) mỗi năm do chi phí y tế và giảm năng suất lao động do thuốc lá gây ra.

Quang cảnh hội thảo chia sẻ kinh nghiệm về kiểm soát thuốc lá của các nước trong khu vực ASEAN - Ảnh: Trần Minh

Theo bà Tan Yen Lian, nhiều quốc gia trong khu vực ASEAN như Brunei, Campuchia, Lào, Myanmar và Thái Lan đã thực thi luật cấm hút thuốc lá toàn diện tại nơi làm việc và các địa điểm công cộng. Việt Nam là một trong những quốc gia vẫn cho phép hút thuốc tại các khu vực dành riêng cho người hút thuốc tại sân bay, khách sạn, quán bar/pub và phương tiện giao thông công cộng. Lệnh cấm hút thuốc toàn diện sẽ đem lại hiệu quả hơn trong việc bảo vệ người dân khỏi tác hại của khói thuốc lá.

Mặt khác, 10 quốc gia ASEAN đều in cảnh báo sức khỏe bằng hình ảnh ở mặt chính trước và sau trên bao bì thuốc lá, 5/10 quốc gia có diện tích hình ảnh cảnh báo sức khỏe lớn nhất thế giới: 85% ở Thái Lan và 75% ở Brunei, Lào, Myanmar và Singapore. Kích thước cảnh báo sức khỏe bằng hình ảnh 50% của Việt Nam thuộc mức nhỏ nhất trong khu vực ASEAN.

Ngoài ra, việc bán thuốc lá điếu đơn lẻ vẫn được cho phép ở Philippines và Việt Nam, khiến cho giới trẻ dễ dàng tiếp cận với các sản phẩm thuốc lá. Thuốc lá vẫn có giá phải chăng trong khu vực, đặc biệt là tại Campuchia, Lào, Myanmar và Việt Nam (dưới 1 USD/gói). Các quốc gia này cần tăng thuế thuốc lá thường xuyên để theo kịp tốc độ phát triển kinh tế và mức tăng thu nhập.

Ngoài việc áp dụng thuế thuốc lá và cấm thuốc lá điện tử/thuốc lá nung nóng Việt Nam, các chuyên gia cho rằng, cũng cần bảo vệ bộ máy và các chính sách phòng, chống tác hại của thuốc lá khỏi sự can thiệp của ngành công nghiệp thuốc lá.

Ý kiến của bà Tan Yen Lian - Cán bộ Quản lý Thông tin và Dữ liệu của SEATCA nhấn mạnh, hiện 8 quốc gia ASEAN có luật để bảo vệ các chính sách y tế công cộng của họ khỏi sự can thiệp của ngành công nghiệp thuốc lá. Việt Nam cũng nên xây dựng và thực hiện chính sách quốc gia về cách Chính phủ tránh các tương tác không cần thiết với ngành công nghiệp thuốc lá.