Nhật Bản: Xuất khẩu suy yếu, đầu tư nội địa thành điểm sáng

Xuất khẩu giảm tốc giữa căng thẳng thương mại toàn cầu

Theo Reuters cập nhật ngày 18/9, xuất khẩu của Nhật Bản trong tháng 8 tiếp tục giảm, cho thấy những thách thức mà nền kinh tế lớn thứ ba thế giới đang phải đối mặt trong bối cảnh thương mại toàn cầu nhiều bất ổn. Số liệu của Chính phủ Nhật chỉ ra tổng kim ngạch xuất khẩu tính theo giá trị giảm 0,1% so với cùng kỳ năm trước, mức sụt giảm nhẹ hơn so với dự báo thị trường là giảm 1,9%. Trước đó, trong tháng 7, xuất khẩu đã giảm 2,6%.

Điểm đáng chú ý là sự sụt giảm mạnh tại thị trường Mỹ. Xuất khẩu sang nền kinh tế lớn nhất thế giới giảm 13,8% so với cùng kỳ năm ngoái, mức giảm mạnh nhất kể từ tháng 2/2021. Trong đó, xe ô tô, mặt hàng vốn là trụ cột trong quan hệ thương mại song phương, giảm tới 28,4%, trong khi thiết bị sản xuất chip cũng lao dốc 38,9%. 

Tính theo khối lượng, lượng hàng xuất khẩu sang Mỹ giảm 12%, nối tiếp mức giảm 2,3% của tháng 7. Diễn biến này khiến thặng dư thương mại của Nhật Bản với Mỹ chỉ còn 324 tỷ yên, tương đương 2,21 tỷ USD, tức giảm một nửa so với cùng kỳ và là mức thấp nhất kể từ tháng 1/2023.

Ở chiều ngược lại, xuất khẩu sang Trung Quốc, đối tác thương mại lớn khác của Nhật, giảm 0,5%, trong khi xuất khẩu sang châu Á và Liên minh châu Âu lại tăng, giúp phần nào bù đắp sự sụt giảm ở thị trường Mỹ. Điều này cho thấy cấu trúc thị trường xuất khẩu của Nhật đang có sự phân hóa, phụ thuộc nhiều vào tình hình kinh tế khu vực và các yếu tố toàn cầu.

Cùng lúc, nhập khẩu của Nhật Bản trong tháng 8 giảm 5,2% so với cùng kỳ, trái ngược với dự báo thị trường là tăng 4,2%. Nguyên nhân chính là do giá dầu giảm, giúp chi phí nhập khẩu năng lượng thấp hơn. 

Nhờ vậy, thâm hụt thương mại của Nhật trong tháng 8 chỉ còn 242,5 tỷ yên (1,66 tỷ USD), thấp hơn nhiều so với dự báo mức thâm hụt 513,6 tỷ yên. Đây là yếu tố tích cực cho cán cân thương mại, dù chưa đủ để đảo ngược xu thế suy yếu xuất khẩu.

Các chuyên gia kinh tế cho rằng, xu hướng giảm xuất khẩu của Nhật phản ánh sức cầu bên ngoài suy yếu trong bối cảnh thương mại quốc tế bất ổn. Ông Saisuke Sakai, chuyên gia kinh tế trưởng về Nhật Bản tại Viện Nghiên cứu Mizuho, nhận định các hãng xe Nhật vẫn chủ yếu tự hấp thụ chi phí gia tăng bằng cách hạ giá xuất khẩu để giữ thị phần tại Mỹ. 

Tuy nhiên, một số hãng đã bắt đầu buộc phải tăng giá bán để san sẻ chi phí với người tiêu dùng, cho thấy dư địa điều chỉnh không còn nhiều. Ông cảnh báo, kết hợp với những bất ổn của kinh tế Mỹ, tác động đến xuất khẩu và sản lượng của Nhật Bản sẽ còn rõ nét hơn khi tiến tới cuối năm.

Số liệu thương mại vừa công bố phản ánh rõ sự mong manh của nền kinh tế Nhật trong việc duy trì đà tăng trưởng. Mặc dù mức giảm xuất khẩu chỉ 0,1% và thấp hơn dự báo, nhưng đây vẫn là tháng thứ tư liên tiếp xuất khẩu đi xuống. Đối với một nền kinh tế phụ thuộc nhiều vào thương mại như Nhật Bản, xu thế này nếu kéo dài có thể ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất và việc làm trong nước.

Thách thức đối với kinh tế Nhật vẫn rất lớn

Trong bối cảnh xuất khẩu suy yếu, điểm sáng hiếm hoi đến từ đầu tư của doanh nghiệp Nhật Bản. Theo số liệu của Chính phủ, chi tiêu cho nhà máy và thiết bị trong quý II (từ tháng 4 đến tháng 6) tăng 7,6% so với cùng kỳ năm trước. Điều này cho thấy các doanh nghiệp vẫn giữ niềm tin nhất định vào triển vọng dài hạn, bất chấp những biến động ngắn hạn từ thị trường quốc tế.

Đặc biệt, ngành ô tô, vốn đang chịu sức ép lớn từ suy giảm xuất khẩu, lại dẫn đầu về tăng trưởng đầu tư, với mức tăng 43,4%. Phần lớn nguồn vốn này được dành cho sản xuất xe điện, phản ánh nỗ lực chuyển dịch của các tập đoàn ô tô Nhật Bản trước xu hướng chuyển đổi năng lượng toàn cầu. Dù lợi nhuận hoạt động của ngành ô tô trong quý II giảm 30,7%, doanh nghiệp vẫn quyết định mở rộng đầu tư, cho thấy chiến lược dài hạn đang được đặt lên trên những biến động ngắn hạn.

Tuy nhiên, thách thức đối với kinh tế Nhật vẫn rất lớn. Khảo sát của Trung tâm Nghiên cứu Kinh tế Nhật Bản với 37 chuyên gia cho thấy dự báo nền kinh tế nước này sẽ giảm 1,1% theo năm trong quý hiện tại, chủ yếu do nhu cầu bên ngoài yếu. Đây là chỉ báo cho thấy tốc độ tăng trưởng có nguy cơ chững lại, đặt ra yêu cầu về các biện pháp hỗ trợ từ phía chính sách.

Thống đốc Ngân hàng Trung ương Nhật Bản (BOJ), ông Kazuo Ueda, đã nhấn mạnh sự thận trọng trong việc nâng lãi suất, bởi còn nhiều bất định liên quan đến triển vọng thương mại toàn cầu và tác động tới kinh tế Nhật. Động thái này phù hợp với bối cảnh xuất khẩu giảm và nhu cầu tiêu dùng trong nước chưa thực sự bền vững. Các nhà kinh tế đang theo dõi sát tác động của xuất khẩu đến chi tiêu doanh nghiệp và tiền lương, hai yếu tố then chốt quyết định sức khỏe nền kinh tế.

Việc nhập khẩu giảm mạnh trong tháng 8 cũng mở ra triển vọng tích cực đối với cán cân thương mại trong ngắn hạn, nhất là khi giá dầu duy trì ở mức thấp. Tuy nhiên, điều này không thể bù đắp hoàn toàn cho sự suy yếu ở phía xuất khẩu, vốn là động lực chủ lực của tăng trưởng kinh tế Nhật Bản.

Triển vọng kinh tế Nhật trong những tháng cuối năm phụ thuộc nhiều vào khả năng duy trì đà đầu tư doanh nghiệp và cải thiện sức cầu toàn cầu. Nếu đầu tư tiếp tục tăng, đặc biệt trong các lĩnh vực công nghệ và năng lượng mới, Nhật Bản có thể giảm bớt phần nào tác động tiêu cực từ thương mại quốc tế. Ngược lại, nếu xu hướng xuất khẩu giảm kéo dài, áp lực đối với tăng trưởng và thị trường lao động sẽ ngày càng lớn.

Bức tranh kinh tế Nhật Bản hiện tại là sự đối lập, một bên là xuất khẩu đang suy yếu dưới tác động của thương mại toàn cầu bất ổn, bên còn lại là động lực đầu tư nội địa, đặc biệt trong ngành ô tô và công nghệ mới, vẫn cho thấy sức sống mạnh mẽ. Cân bằng hai xu thế này sẽ quyết định nền kinh tế Nhật Bản có thể vượt qua giai đoạn khó khăn trước mắt để duy trì tăng trưởng bền vững hay không.

Nhật Bản vẫn cho thấy khả năng linh hoạt và kiên định với các chiến lược dài hạn. Việc gia tăng đầu tư vào sản xuất xe điện bất chấp khó khăn ngắn hạn là minh chứng rõ ràng cho hướng đi này. Câu hỏi đặt ra là liệu động lực nội tại đó có đủ mạnh để bù đắp cho sự suy yếu từ bên ngoài, nhất là khi thương mại quốc tế vẫn chưa ổn định. Đây sẽ là bài toán lớn cho các nhà hoạch định chính sách cũng như cộng đồng doanh nghiệp Nhật Bản trong thời gian tới.