Nhà báo Trần Vệ và những hồi ức về sự khởi đầu của các tờ báo đối ngoại

Đó là Nhà báo Trần Vệ, nguyên Tổng Biên tập Tạp chí Vietnam Business (1990 - 1993), Tạp chí Vietnam Economic News (1990 - 1993) và Tổng Biên tập Báo Đối ngoại Vietnam Economic News (2001 - 2007); những tờ báo sau này được hợp nhất về Báo Công Thương. Điều đặc biệt hơn nữa đó là cả ba tờ báo này Nhà báo Trần Vệ đều giữ cương vị Tổng biên tập ngay từ khi thành lập và vắt qua hai thế kỷ, từ thập kỷ 90 của thế kỷ XX đến những năm đầu của thế kỷ XXI. Nhân kỷ niệm 80 năm Ngày truyền thống Báo Công Thương, Nhà báo Trần Vệ đã có những chia sẻ với phóng viên Báo Công Thương về chuyện nghề, chuyện báo chí hội nhập trong những ngày đầu gian khó.

- Thưa Nhà báo Trần Vệ, được biết ông là người tay ngang của làng báo, vậy cơ duyên nào đưa ông đến với nghề báo?

Nhà báo Trần Vệ: Trước tiên, tôi xin gửi lời chúc mừng tốt đẹp nhất đến toàn thể lãnh đạo, cán bộ, phóng viên, biên tập viên, viên chức tòa soạn nhân dịp Kỷ niệm 80 năm Ngày truyền thống Báo Công Thương.

Thành thật mà nói, từ bé tôi là người thích đọc sách, báo (Nhân Dân, Văn nghệ…), thậm chí còn ước mong được làm nhà báo, dù chưa phân biệt được đâu là báo chí, đâu là văn học. Lớn lên, tôi vào học Trường đại học Ngoại Thương và do sự phân công của Đảng và Bộ Ngoại Thương (nay là Bộ Công Thương), tôi đã công tác tại nhiều lĩnh vực thuộc bộ, từ logistics, tổ chức cán bộ, xuất nhập khẩu, thông tin, tham tán thương mại… Trong toàn bộ quá trình đó, tôi hay tham gia vào việc viết bài, đưa tin trên Báo Ngoại thương (trước đây), Báo Tiền Phong, Đài Tiếng nói Việt Nam, với tư cách cộng tác viên.

Khi tôi được điều về làm Phó Tổng giám đốc Trung tâm Thông tin thương mại (VITIC) năm 1989, anh Lê Tiến - Tổng giám đốc - người đã biết tôi hơn mươi năm trước, yêu cầu tôi lập những bản tin đối ngoại, giới thiệu về hàng hóa xuất khẩu và kinh tế Việt Nam cho người nước ngoài và người Việt Nam ở ngoài nước. Do đó, tôi đã đề nghị và được các cơ quan hữu quan cho phép xuất bản ấn phẩm Vietnam Business (song ngữ Anh - Việt) giới thiệu các mặt hàng xuất khẩu Việt Nam với người nước ngoài và người Việt ở nước ngoài; ấn phẩm Vietnam Economic News (tiếng Anh), giới thiệu toàn cảnh nền kinh tế Việt Nam cho các thương nhân, nhà đầu tư nước ngoài. Tôi cũng là người được đề cử và được các cơ quan hữu trách chấp thuận làm Tổng Biên tập cả hai ấn phẩm trên (sau này đều nâng lên thành tạp chí, trực thuộc VITIC).

- Là người tay ngang nhưng ông lại đến với báo chí ở cương vị Tổng Biên tập của cả hai tờ báo, trong số ít lúc bấy giờ được xuất bản bằng tiếng nước ngoài, vậy điều gì giúp ông vượt qua cái gọi là “khởi đầu nan” để đưa hai tờ báo đó đứng vững trong làng báo?

Nhà báo Trần Vệ: “Nghề chọn người, hay người chọn nghề?”. Thời bao cấp, trước năm 1986, mọi cán bộ, công nhân, viên chức đều phải chấp hành nghiêm chỉnh sự phân công của Đảng và Nhà nước. Chúng tôi thời ấy, hầu như không ai được “quyền nhảy việc”, “lựa chọn nghề nghiệp” như các bạn bây giờ.

Quả thật, với cương vị Tổng Biên tập cả hai tờ báo, tôi gặp vô vàn khó khăn: “Khởi đầu nan”, hoàn toàn tay trắng, không hề có tài sản, kinh phí, cơ sở làm việc; chỉ có dăm ba người được hưởng lương nhà nước.

Theo tôi, có ba yếu tố giúp tôi cùng toàn thể cán bộ, phóng viên, viên chức các tờ báo trên đứng vững: Một là, cá nhân người đứng đầu có đủ năng lực và phẩm chất quản lý; hai là, mối quan hệ nội bộ đơn vị nhất trí, đoàn kết vì sự nghiệp; ba là, sự hài hòa quyền và lợi ích của các thành tố trong/ngoài đơn vị. Cả ba yếu tố này có quan hệ hữu cơ, bổ sung cho nhau trong mọi hoạt động của đơn vị.

- Sau một thời gian công tác tại nước ngoài, điều gì khiến ông quay lại tiếp tục với nghề báo? Và ở cương vị Tổng Biên tập lần này, ông gặp những thuận lợi và khó khăn gì?

Nhà báo Trần Vệ: Vào đầu những năm 2000, đất nước đang bước vào giai đoạn hội nhập kinh tế quốc tế sâu, rộng. Bộ Thương mại lúc đó cần phải có một tờ báo đối ngoại, bằng tiếng Anh, để cung cấp thông tin cho mọi người liên quan đến hoạt động thương mại, đầu tư của Việt Nam. Đồng thời, theo quy hoạch báo chí của các bộ, ngành, Bộ Thương mại đã quyết định thành lập Báo Đối ngoại Vietnam Economic News (VEN), trực thuộc Bộ; trên cơ sở sáp nhập hai Tạp chí VE và VB, đang thuộc VITIC. Người đứng đầu Tờ báo này – nhất là khi mới thành lập - vừa phải có hiểu biết về truyền thông, báo chí, vừa am hiểu về thương mại, lại phải thông thạo ngoại ngữ. Ở Bộ Thương mại ngày ấy, rất nhiều người giỏi về báo chí, rất nhiều người giỏi ngoại ngữ (bao gồm cả Tiếng Anh), và cũng rất nhiều người am hiểu ngành nghề, nhưng ít người hội đủ cả ba mặt đó. May mắn, do quá trình học tập, công tác, tôi là một trong số ít người (thuộc Bộ thời đó) có đủ cả ba yếu tố trên. Do cấp trên nhìn thấy tôi có đủ năng lực đảm đương công việc nên đã bổ nhiệm tôi làm Tổng biên tập Báo Đối ngoại Vietnam Economic News. Do đó tôi được quay lại với nghề báo.

Khó khăn ư? (Xin “mở ngoặc”, có lẽ do “số phận”, suốt đời công tác, tôi hầu như đều được điều động về những đơn vị mới thành lập, hoặc tôi phải tự thành lập ngay từ đầu!)

Như các bạn đồng nghiệp Báo Đối ngoại Vietnam Economic News còn nhớ: Cuối năm 2000, chúng ta nhận được Quyết định thành lập Báo Đối ngoại Vietnam Economic News, nhưng trong tay có gì?

Thứ nhất, về nhân sự, với hơn 200 con người thuộc hai tạp chí sẽ là một điểm mạnh nếu “đồng lòng”, nhưng sẽ là một “gánh nặng”, nếu không “nhất trí”. Đáng tiếc, chúng ta lại rơi vào tình huống sau. Nhiều người phản đối Quyết định sáp nhập của Bộ Thương mại, Bộ Văn hóa, Thông tin và Ban Tư tưởng, Văn hóa Trung ương và bất hợp tác, cản trở.

Thứ hai, về cơ sở vật chất, tài chính, chỉ có dăm ba người được hưởng lương nhà nước (trong biên chế), còn lại gần 200 người là nhân viên hợp đồng lao động, tự chủ hoàn toàn về tài chính. Không có bất cứ tài sản nào; phải thuê trụ sở làm việc.

Nhưng… chúng ta đã có rất nhiều thuận lợi, cơ bản:

Một là, chúng ta nhận được sự ủng hộ, nhất trí từ Bộ Thương mại, Bộ Văn hóa - Thông tin, Ban Tư tưởng Văn hóa Trung ương và cá nhân các đồng chí lãnh đạo của các cơ quan đó.

Hai là, chúng ta có được sự quyết tâm, đồng lòng của rất nhiều các bạn đồng nghiệp từ hai tạp chí trước đó. Họ đã kiên quyết thực hiện sự lãnh đạo, chỉ đạo của bộ, tận tâm, hy sinh quyền lợi cơ bản (không lĩnh và sau đó hiến toàn bộ lương cũng như các khoản phụ cấp khác của ba, bốn tháng đầu năm 2001).

Ba là, chúng ta đã dày dạn kinh nghiệm làm và quản lý báo chí, từ viết bài, biên tập, biên dịch đến quảng cáo, phát hành.

- Với những gì đã trải nghiệm trong sự nghiệp làm báo của mình, ông nhìn nhận như thế nào về Báo Công Thương hiện nay và nhân kỷ niệm 80 năm Ngày truyền thống Báo Công Thương, ông nhắn gửi gì đến những đồng nghiệp trẻ hiện nay, những người đang tiếp nối sự nghiệp vẻ vang của Báo Công Thương?

Nhà báo Trần Vệ: Tôi rất vui mừng khi thấy Báo Công Thương, trong đó có ấn phẩm Vietnam Economic News (ấn phẩm của Báo Đối ngoại Vietnam Economic News trước đây) ngày càng phát triển mạnh mẽ; xứng đáng là một trong những tờ báo hàng đầu của đất nước; đời sống của cán bộ, phóng viên, viên chức ngày càng được nâng cao.

Nhân dịp kỷ niệm 80 năm Ngày truyền thống Báo Công Thương, tôi chân thành chúc các đồng nghiệp trẻ luôn giữ được “mắt sáng, lòng trong, bút sắc”, hoàn thành sự nghiệp vẻ vang mà Báo Công Thương hướng tới.

Xin cảm ơn nhà báo!

Nhà báo Trần Vệ - nguyên Tổng Biên tập Tạp chí Vietnam Economic News (1990-1993); Báo Đối ngoại Vietnam Economic News (2001-2007).