Nhà báo Hoàng Chiên: Mỗi tác phẩm điều tra là 'cuộc chiến với bóng tối’

Hơn một thập kỷ gắn bó với nghề báo, đặc biệt là lĩnh vực điều tra, nơi hội tụ những áp lực, hiểm nguy và cả bản lĩnh nghề nghiệp, nhà báo Hoàng Chiên (hiện công tác tại Báo điện tử Dân Việt) đã chia sẻ chân thực về những trải nghiệm với nghề, về ký ức không thể quên và niềm tin với nghề báo chân chính.

Bước ngoặt đến với nghề báo

Nói về cơ duyên với nghề báo, nhà báo Hoàng Văn Chiên (bút danh Hoàng Chiên) không ngần ngại chia sẻ, sau khi tốt nghiệp trung học phổ thông, anh từng dự thi vào các trường sư phạm nhưng không đủ điểm. Nhiều lần thi lại không thành công, năm 2007, anh quyết định bước vào Trường Cao đẳng Phát thanh - Truyền hình, học chuyên ngành Báo chí và Truyền thông.

Năm 2010, anh tốt nghiệp và bắt đầu công tác tại Trung tâm Con người và Thiên nhiên (thuộc Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam), phụ trách truyền thông, đặc biệt là tổ chức chuyến công tác cho nhà báo đi thực tế, khai thác đề tài về các vấn đề môi trường "nóng" như phá rừng, thủy điện, khai khoáng…

Trong 10 năm làm việc tại đây, anh Chiên đã tổ chức hàng trăm chuyến đi, đồng thời theo chân các nhà báo chuyên nghiệp, những người giàu kinh nghiệm, sắc sảo trong tác nghiệp và cách đặt vấn đề. Chính sự tiếp xúc và học hỏi đó đã giúp anh nhen nhóm niềm tin rằng: Mình có thể viết báo.

Nhà báo bắt đầu viết bài cộng tác cho nhiều tờ báo như Lao động, Kinh tế Nông thôn, Đời sống và Pháp luật, Báo Thanh tra… Các bài viết được đăng, được đánh giá cao, nhuận bút đều đặn, là minh chứng cho năng lực và nhà báo Chiên càng có thêm niềm tin rằng mình đang đi đúng hướng.

Tháng 10/2020, anh Chiên quyết định nghỉ việc tại Trung tâm, chính thức chuyển sang công tác tại Báo Nông thôn ngày nay/Điện tử Dân Việt, theo đuổi con đường báo chí điều tra chuyên sâu. “Tôi nhận ra mình đủ khả năng viết báo điều tra, dù biết rõ đây là lĩnh vực nguy hiểm và nhiều áp lực”, nhà báo Hoàng Chiên chia sẻ.

Ký ức khó quên trong nghề

Khi được hỏi, đâu là vụ việc khiến anh nhớ nhất trong hành trình làm điều tra, nhà báo Hoàng Chiên kể lại một chuyến điều tra ấn tượng tại Cao nguyên đá Đồng Văn (Hà Giang) với loạt bài “Xẻ thịt cao nguyên đá”.

“Chúng tôi phải đi lại rất nhiều lần từ Hà Nội lên Đồng Văn (gần 500km), mỗi chuyến đi chỉ gặp được vài đối tượng. Sau đó lại quay về Hà Nội, tiếp tục nghiên cứu, lên lịch hẹn… Chỉ đến khi gặp được một người chuyên sử dụng đá trái phép để xây homestay, người này mới kết nối cho chúng tôi với chính quyền địa phương”, anh kể.

Để tiếp cận đối tượng điều tra, nhóm phóng viên điều tra đã nhập vai là những người cần mua đá khai thác phục vụ công trình. Trước buổi gặp lãnh đạo Ủy ban Nhân dân thị trấn Đồng Văn, người môi giới yêu cầu chuẩn bị “quà ra mắt” là phong bì 10 triệu đồng.

“Chúng tôi đánh lạc hướng bằng cách mua hoa quả, kèm theo hai chiếc phong bì giả, bỏ vào túi hoa quả để thò ra cho người môi giới thấy. Sau đó, khi lên xe, chúng tôi âm thầm rút phong bì ra, chỉ để lại túi hoa quả rồi đem vào gặp vị chủ tịch”, anh nhớ lại.

Buổi gặp diễn ra suôn sẻ, nhóm được cung cấp những chỉ dẫn về cách “lách luật” để khai thác đá trong vùng lõi Công viên Địa chất Toàn cầu. Ngay sau khi có đầy đủ thông tin, hình ảnh, nhóm phóng viên lập tức rời khỏi thị trấn trong đêm, vượt qua chặng đường đèo núi đầy sương mù lúc 10 giờ đêm chỉ định vị đường qua bản đồ Google Maps mà không biết phía trước là đường thẳng hay đường vòng, chỉ cần sơ sảy một chút thôi là không biết còn đường về Hà Nội không...

Sau đó, tuyến bài lên trang, UBND tỉnh Hà Giang liên tiếp ban hành 2 văn bản đề nghị các ngành chức năng liên quan vào cuộc kiểm tra xử lý vi phạm. Nhiều địa điểm khai thác đá bị xử phạt vi phạm hành chính hàng trăm triệu đồng, một số nơi sử dụng đá trái phép phải dừng "hoàn động", đá bị thu giữ. Lãnh đạo UBND thị trấn Đồng Văn bị cho thôi chức, người môi giới buôn bán đá, sử dụng đá trái phép bị trục xuất khỏi địa phương, đồng thời nhiều cán bộ, huyện, thị trấn bị điều chuyển công tác.

Với nhà báo Hoàng Chiên, điều khó nhất của báo chí điều tra không chỉ là tiếp cận đối tượng, mà còn là việc lựa chọn đề tài, nghiên cứu kỹ lưỡng và lên kế hoạch bài bản từ đầu. Việc tìm thông tin từ chính quyền, người dân, mạng xã hội… và chuẩn bị các thiết bị kỹ thuật tốn rất nhiều công sức, thời gian, tiền bạc, thậm chí là cả sự an toàn của bản thân và gia đình.

“Mình điều tra, đối tượng ở bóng tối, còn mình là người sáng đèn. Nếu thiếu kỹ năng, thiếu kịch bản nhập vai, thì rất dễ bị lộ và có thể nguy hiểm đến tính mạng. Ngoài ra, áp lực KPI, tin bài hàng ngày của tòa soạn cũng khiến việc điều tra càng trở nên khó khăn hơn”, nhà báo Hoàng Chiên chia sẻ.

Động lực giữ vững bản lĩnh và đạo đức nghề báo

Những tác phẩm điều tra không chỉ đơn giản là bài báo, mà là kết quả của hành trình “đi đến cùng sự thật”. Với nhà báo Hoàng Chiên, khi một bài viết góp phần thay đổi chính sách, giúp người dân nâng cao nhận thức pháp luật, hay đơn giản là khơi dậy ý thức cộng đồng, đó là sự ghi nhận lớn nhất của công chúng đối với phóng viên điều tra.

“Tôi tự tạo áp lực cho mình: Không dừng lại ở phản ánh mà phải đi đến tận cùng. Khi tác phẩm được cơ quan, đồng nghiệp ghi nhận, sự thật được hé mở, hoặc được trao giải từ Hội đồng báo chí quốc gia, đó là động lực để tiếp tục hành nghề trung thực và nhân văn”, nhà báo Hoàng Chiên nói.

Nhà báo Hoàng Chiên khẳng định: “Báo chí điều tra có vai trò cực kỳ quan trọng trong xã hội. Những vụ việc như tham nhũng, phá rừng, thực phẩm bẩn, buôn bán người… nếu chỉ phản ánh qua tin, bài ngắn thì không bao giờ đủ. Chỉ có điều tra bài bản, nhiều lát cắt, đi sâu thực tế, mới có thể bóc tách bản chất vấn đề”.

Theo nhà báo Chiên, điều “được” lớn nhất với một nhà báo điều tra là được thể hiện hết mình, thể hiện ý chí và trí tuệ, đồng thời đóng góp vào sự thay đổi của xã hội thông qua truyền thông.

Đưa ra lời khuyên với các bạn trẻ, nhà báo Hoàng Chiên cho rằng: “Trước khi làm báo điều tra, các bạn trẻ phải trau dồi kiến thức chuyên ngành, pháp luật, kỹ năng mềm… từ đồng nghiệp, các nền tảng xã hội. Cần hiểu rõ đối tượng, lập kế hoạch chi tiết, làm việc khéo léo với chính quyền và tuyệt đối giữ vững đạo đức nghề.

Khi có kiến thức, ý chí và đam mê, ai cũng có thể tạo ra những tác phẩm để đời, gây tiếng vang, được xã hội, cơ quan chức năng và bạn đọc công nhận”.

Nhân dịp kỷ niệm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam 21/6, nhà báo Hoàng Chiên bày tỏ lòng tri ân sâu sắc: “Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành tới các đồng nghiệp, những người lặng lẽ cầm bút, không quản ngại khó khăn, hiểm nguy để theo đuổi sự thật; Cảm ơn độc giả, những người luôn dõi theo, tin tưởng và góp ý để chúng tôi có thêm động lực hoàn thiện từng tác phẩm.

Đặc biệt, tôi muốn gửi lời nhắn nhủ đến các bạn trẻ đang và sẽ theo đuổi nghề báo: Hãy luôn giữ vững đạo đức, bản lĩnh và sự tử tế trong từng trang viết. Và quan trọng nhất, đừng bao giờ quên lý do bạn bắt đầu vì sự thật và vì cộng đồng”.

Từ một người tổ chức các chuyến công tác, nhà báo Hoàng Chiên đã trở thành cây bút điều tra sắc sảo. Hành trình của anh là biểu tượng cho sự bền bỉ, can đảm và niềm tin vào sứ mệnh báo chí: Vạch trần sai trái, hướng đến công bằng và cống hiến không ngừng vì lợi ích cộng đồng.

Chính những đóng góp cho sự nghiệp Báo chí Cách mạng Việt Nam đã được ghi nhận, Nhà báo Hoàng Chiên vinh dự là một trong 100 nhà báo tiêu biểu báo cáo thành tích để tôn vinh trong chuỗi sự kiện Lễ kỷ niệm 100 năm Báo chí Cách mạng Việt Nam được tổ chức tại Hà Nội từ ngày 19 - 21/6/2025.

Trong 5 năm gần đây (2020 - 2025), nhà báo Hoàng Chiên được nhận 5 Giải Báo chí Quốc gia, 5 Giải Báo chí Toàn quốc, 5 Bằng khen, 6 Giấy khen…

* Giải Báo chí Quốc gia

- Giải A, Giải Báo chí Quốc gia lần thứ XIX năm 2024

- Giải A, Giải Báo chí Quốc gia lần thứ XVIII năm 2023

- Giải B, Giải Báo chí Quốc gia lần thứ XVII năm 2022

- Giải B, Giải Báo chí Quốc gia lần thứ XVI năm 2021

- Giải B, Giải Báo chí Quốc gia lần thứ XV năm 2020

* Giải Báo chí Toàn quốc

- Giải A, Giải Báo chí Toàn quốc về Phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực lần thứ III năm 2021

- Giải B, Giải Báo chí Toàn quốc về Phòng chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực lần thứ IV năm 2023

- Giải Nhì, Giải Báo chí Toàn quốc về Phòng, chống thiên tai năm 2021 - 2022

- Giải C, Giải Báo chí Toàn quốc về Tài nguyên Môi trường lần thứ VII năm 2024

* Cùng nhiều giải Nhất, Nhì của các giải báo chí do các bộ, ngành tổ chức.