Nghề báo - Quyền lực và trách nhiệm

Quyền lực thứ tư”

Đến nay, người ta vẫn quan niệm báo chí là “quyền lực thứ tư” trong đời sống xã hội, chỉ sau các quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp. Theo đó, hoạt động báo chí có tác động ảnh hưởng sâu sắc đến sự phát triển kinh tế-xã hội.

Quyền lực của báo chí phát sinh khi những người thực thi nó (nhà báo) định đoạt, sở hữu, quản lý, sử dụng thông tin, nhằm đạt được một mục đích nhất định, từ đó có thể định hướng, dẫn dắt, chi phối dư luận xã hội. Quyền lực của báo chí là do nhà báo tạo ra, trong khuôn khổ hiến pháp và pháp luật cho phép, tùy theo bối cảnh và thiết chế nhà nước, thể chế chính trị ở mỗi quốc gia, xã hội khác nhau.

Luật Báo chí 2016 quy định: “Nhà báo được quyền khai thác, cung cấp và sử dụng thông tin trong hoạt động báo chí theo quy định của pháp luật”. Điều này có thể hiểu, quyền năng cơ bản của các nhà báo Việt Nam được pháp luật cho phép là, phát hiện, tiếp cận, tìm hiểu, điều tra, thu thập các nguồn thông tin để phục vụ cho công việc báo chí của mình; có quyền đưa ra những nội dung thông tin mình có, sau khi thu thập, khai thác, xử lý... nhà báo có quyền thể hiện, trình bày, công bố những thông tin mình đã thu thập, xử lý… thông qua các phương tiện truyền thông phù hợp để hướng tới và đạt được mục đích nhất định.

Trách nhiệm xã hội của nhà báo cần được đề cao

Thông tin do nhà báo cung cấp khi được đăng tải trên báo chí có tính phổ cập, công khai, minh bạch… cho nên có sức ảnh hưởng, tác động lớn, lan tỏa nhanh trong đời sống xã hội. Cùng với những quyền năng cơ bản pháp luật trao cho, những yếu tố này đã góp phần xác lập vị thế quan trọng của nhà báo cũng như cơ quan báo chí trong xã hội. Với tư cách là những người tạo ra dư luận, dẫn dắt, chi phối dư luận xã hội, các nhà báo có vai trò quan trọng giữ ổn định chính trị, tạo đồng thuận xã hội, góp phần kiến tạo thể chế, thúc đẩy sự phát triển văn minh, hài hòa, tiến bộ và công bằng… xã hội.

Đảng, Nhà nước coi các nhà báo là những “chiến sỹ cách mạng” trên mặt trận tư trưởng, văn hóa. Hoàn thành được sứ mệnh, tức là nhà báo đã góp phần kiến tạo phát triển xã hội và đất nước. Vai trò, vị thế, tính chất đặc thù đã góp phần làm cho nghề báo trở thành một nghề “hot” trong xã hội bùng nổ thông tin như hiện nay. Sức hấp dẫn của “quyền lực thứ tư” đã khiến cho nhiều người, nhất là một bộ phận lớp trẻ mong muốn được dấn thân cùng nghề báo khi định hướng, lựa chọn nghề nghiệp cho tương lai.

Trách nhiệm cao cả

Vị thế xã hội của nghề báo có thể mang lại niềm vui, niềm tự hào cho những người làm báo chân chính. Nhưng làm báo không dễ như “bổ củi” mà rất gian nan, bởi tính đặc thù sáng tạo trong môi trường thực tiễn, rất nhạy cảm, đòi hỏi phải có niềm đam mê, có đủ kiến thức, kỹ năng, phẩm chất chính trị và đạo đức nghề nghiệp.

Một đồng nghiệp ở Báo Lao động từng chia sẻ với tôi rằng: Làm báo nghiêm túc, nhất là viết mảng điều tra, chống tiêu cực, thì thực sự là... “bạc tóc”. Để phản ánh vấn đề khách quan, trung thực, chính xác, phải lăn lộn, tiếp cận, dùng đủ mọi kỹ năng, kinh nghiệm để thu thập thông tin. Khi xử lý thông tin lại trăn trở, suy nghĩ, chịu áp lực rất lớn, ngay cả khi bài đã đăng tải cũng phải cân nhắc về mức độ, liều lượng thông tin như thế nào cho phù hợp; cách chuyển tải thông tin, câu, chữ cũng phải khéo léo, mục đích đạt được phải nhân văn, làm cho xã hội tốt đẹp hơn, chứ không phải chống tiêu cực là “đạp cho đổ”. Chưa kể, khi điều tra, thu thập thông tin, nếu không tỉnh táo, bản lĩnh không vững vàng, sẽ rất dễ sa ngã, mắc vào cạm bẫy “tình-tiền”, cám dỗ vật chất, có thể rơi vào vòng lao lý.

Sau nhiều năm gắn bó với nghiệp báo, nhiều đồng nghiệp nữ tâm sự, nếu không có niềm đam mê thực sự thì đã bỏ nghề từ lâu. Đơn cử, có những vấn đề thông tin cần chuyển tải nhanh, đáp ứng yêu cầu tính thời sự, áp lực công việc rất lớn. Ngày đi thu thập thông tin, tối 9-10 giờ đêm chưa về nhà, vẫn ở tòa soạn để hoàn thành bài vở cho tờ báo kịp xuất bản hôm sau. Có khi phải đi công tác xa nhà triền miên, việc gia đình để mặc cho chồng, con tự lo. Không ít nhà báo nữ vì quá yêu nghề đã không thể sắp xếp được thời gian, và lo chu toàn công việc gia đình.

Trong bối cảnh “thế giới phẳng”, mạng xã hội dày đặc thông tin, đa chiều, hỗn độn, tốc độ lan tỏa thông tin nhanh đến mức chóng mặt, thậm chí tới những “hang cùng, ngõ hẻm” chỉ trong giây lát, nếu nhà báo không có kỹ năng, tư duy nghề nghiệp sắc bén, tỉnh táo, sáng suốt để tiếp cận, khai thác, thẩm định các nguồn tin,thì khi chuyển tải tới công chúng, tác động tới dư luận xã hội là rất khó lường.

Thông tin là yếu tố quyết định sự thành bại của phát triển, với vai trò tạo ra dư luận, dẫn dắt, chi phối dư luận xã hội, trách nhiệm của nhà báo lại càng phải cao, không chỉ dừng lại ở việc coi trọng danh dự, đạo đức nghề nghiệp, mà phải có cái tâm trong sáng, tận tụy, dấn thân, cống hiến, sẵn sàng hy sinh lợi ích cá nhân, vượt qua những cám dỗ vật chất đời thường mới có thể hoàn thành sứ mệnh. Khi ấy, quyền lực của báo chí mới được phát huy, thông qua những câu chữ, hình ảnh khách quan, trung thực, chính xác, công bằng, nhân văn...