Nét độc đáo trong lễ hội Gầu tào của người Mông

Đôi nét về lễ hội Gầu tào

Ông Phùng Thế Hoàng - Trưởng phòng Quản lý văn hóa (Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Yên Bái) - cho biết, lễ hội Gầu tào có truyền thống lâu đời, gắn liền với cộng đồng người Mông cư trú trên địa bàn các huyện Trạm Tấu, Mù Cang Chải và một số xã vùng cao của huyện Văn Chấn, tỉnh Yên Bái.

Lễ hội Gầu tào được tổ chức vào những ngày đầu tháng Giêng hằng năm, nhưng việc chuẩn bị được tiến hành từ cuối tháng Chạp. Để tổ chức lễ hội Gầu tào đúng nghĩa cần có chủ lễ và những người giúp việc chuẩn bị các lễ vật. Những người được lựa chọn phải là những người có gia cảnh yên ấm, cuộc sống hạnh phúc, con cháu đầy đủ, kinh tế khá giả.

Lễ hội Gầu tào được thực hành rất chu đáo từ khâu chuẩn bị đến quá trình diễn ra nghi lễ. Phần lễ trịnh trọng, trang nghiêm với các nghi thức cúng truyền thống cầu mong cho gia đình, cộng đồng năm mới bình an, mạnh khỏe, ấm no, đủ đầy.

Tiếp đến là phần hội diễn ra rất sôi nổi với nhiều trò chơi dân gian như: Đua ngựa, bắn nỏ, đánh quay, ném pao, đánh cầu lông gà, kéo co, đẩy gậy, thi trình diễn các điệu khèn, thi giã bánh dày, thi dùng sáp ong tạo hoa văn trên vải...

Nhiều nghi thức độc đáo trong lễ hội Gầu tào của người dân tộc Mông tại tỉnh Yên Bái. Ảnh: Thanh Ngà

Đặc biệt, người Mông coi việc thực hành các trò chơi, các hoạt động nghệ thuật trình diễn này không chỉ đáp ứng nhu cầu của cộng đồng hiện tại mà đó còn là những hình thức thể hiện tài năng, biểu diễn nghệ thuật truyền thống để dâng lên các vị thần, để các vị thần chứng giám cuộc sống thực tế của cộng đồng, vui niềm vui chung của cộng đồng.

Những sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng trong lễ hội đã thực sự trở thành một chất keo, giúp mỗi cá nhân hòa mình vào cộng đồng, hướng đến cội nguồn và nuôi dưỡng ý thức gắn kết cộng đồng, quê hương, dân tộc, quốc gia.

“Trong lễ hội Gầu tào, cây nêu là một biểu tượng quan trọng nhất. Đây được xem như một biểu tượng “thông quan” giữa con người với thần linh, giữa con người với các thế lực siêu nhiên. Cây được dựng lên trên một khoảng đất thoáng rộng, trang trí với màu sắc sặc sỡ, tượng trưng cho sự tươi đẹp của đất trời, thiên nhiên, hoa trái… bà con gần xa đi chợ Tết, vui chơi nhìn thấy cây nêu là biết sắp có lễ hội, chuẩn bị váy áo tham gia vui Tết, đón Xuân, dự hội”, ông Phùng Thế Hoàng cho biết.

Theo nghệ nhân Giàng A Su (huyện Trạm Tấu), lễ hội Gầu tào (tiếng Mông là Tsang hâur tox) nghĩa là: Chơi ngoài trời, chơi núi, chơi đồi ngày đầu Xuân. Để bảo tồn và chuẩn hóa lễ hội như hôm nay đòi hỏi những người thực hiện phải am hiểu và dành nhiều tâm huyết đối với giá trị tâm linh, văn hóa truyền thống của người dân địa phương.

Lễ hội Gầu tào của đồng bào người dân tộc Mông của tỉnh Yên Bái là một thành tố văn hóa dân gian đặc trưng của tộc người, là sự sáng tạo, tích luỹ, trao truyền trong quá trình lịch sử tồn tại và phát triển của tộc người. Lễ hội này là sản phẩm độc đáo của cộng đồng, hội tụ nhiều giá trị văn hóa dân gian đặc trưng, được kiểm nghiệm và thẩm định qua chiều dài của thời gian, chiều rộng của không gian văn hóa.

“Lễ hội Gầu tào thể hiện nhiều giá trị độc đáo, riêng biệt. Tất cả đều toát lên tính nhân văn sâu sắc, triết lý sâu sa, thể hiện nguyện vọng chân chính của cộng đồng tộc người luôn mong muốn vươn tới những điều tốt đẹp nhất đến với con người”, nghệ nhân Giàng A Su chia sẻ.

Niềm tự hào của người Mông tỉnh Yên Bái

Theo ông Phùng Thế Hoàng, mặc dù lễ hội Gầu tào có một khoảng thời gian bị mai một (từ năm 1958 đến năm 2004) do những lý do khách quan khác nhau, nhưng đến nay đã được phục hồi và nâng tầm thành lễ hội của cộng đồng người Mông.

Kể từ năm 2005, lần đầu tiên, lễ hội Gầu tào được phục dựng lại và tổ chức ở thị trấn Trạm Tấu (huyện Trạm Tấu), xã La Pán Tẩn (huyện Mù Cang Chải) và xã Suối Giàng (huyện Văn Chấn)… Sau đó, lễ hội được mở rộng từ quy mô gia đình, dòng họ lên cấp xã, cấp huyện.

Thời gian tổ chức lễ hội Gầu tào của bà con đồng bào người dân tộc Mông cũng có sự điều chỉnh, từ việc không có thời gian cố định, lễ hội đã được tổ chức từ 1 đến 3 ngày và được tổ chức hàng năm để bà con trong vùng có điều kiện tham gia vui hội trong những ngày đầu năm mới. Lễ hội Gầu tào có ý nghĩa cầu cho mùa màng bội thu, người người khỏe mạnh, nhà nhà có cuộc sống ấm no, hạnh phúc.

“Lễ hội Gầu tào được coi là lễ hội tiêu biểu, thể hiện nét văn hóa tín ngưỡng đặc sắc của người Mông trong dịp đầu năm mới. Đây là dịp để cúng tạ trời đất, thần linh phù hộ, ban cho mọi người sức khỏe, mùa màng bội thu, thóc lúa đầy bồ, gia súc đầy chuồng”, ông Phùng Thế Hoàng nhấn mạnh.

Lễ hội Gầu tào thu hút đông đảo du khách thập phương mỗi khi tổ chức. Ảnh: Thanh Chi

Có thể nói, lễ hội Gầu tào có vai trò quan trọng và có sức sống mạnh mẽ trong đời sống văn hóa ở trong quá khứ và đương đại. Từ khi được phục hồi đến nay, lễ hội Gầu tào luôn là bản sắc, là tâm hồn, là niềm tự hào của người Mông tỉnh Yên Bái.

Bởi vậy, di sản này được phát triển theo một dòng chảy liên tục không ngừng nghỉ trong tâm thức chủ thể, tạo nên sức sống trường tồn, mãnh liệt trong đời sống cộng đồng. Đây cũng là di sản văn hóa phi vật thể có tính đại diện, hội tụ nhiều giá trị văn hóa đặc trưng, là sản phẩm sở hữu chung của đồng bào, mang những giá trị rất riêng của văn hóa Mông.

Năm 2024, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã chính thức đưa lễ hội Gầu tào của người Mông các huyện Trạm Tấu, Mù Cang Chải, Văn Chấn của tỉnh Yên Bái vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia ở loại hình lễ hội truyền thống.