Nâng cấp AITIGA: Cơ hội và thách thức cho doanh nghiệp Việt Nam

Trong bối cảnh ASEAN và Ấn Độ đang tích cực rà soát, nâng cấp Hiệp định Thương mại Hàng hóa ASEAN - Ấn Độ ( AITIGA), nhiều vấn đề quan trọng đang được đặt lên bàn đàm phán: Từ tiếp cận thị trường, đơn giản hóa thủ tục hải quan, đến hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa. Với quy mô dân số hơn 1,45 tỷ người và tiềm năng hợp tác to lớn, việc nâng cấp AITIGA không chỉ mang ý nghĩa chiến lược đối với ASEAN và Ấn Độ mà còn đặc biệt quan trọng với Việt Nam, quốc gia đang có kim ngạch thương mại tăng trưởng mạnh với Ấn Độ.

Nhân dịp này, phóng viên Báo Công Thương đã có cuộc trao đổi với ông Bùi Trung Thướng, Tham tán Thương mại, Thương vụ Việt Nam tại Ấn Độ để tìm hiểu rõ hơn về vai trò, triển vọng và tác động cụ thể của AITIGA đến doanh nghiệp Việt Nam.

AITIGA - Cầu nối thương mại chiến lược giữa Việt Nam, ASEAN và Ấn Độ

- Thưa ông, ông đánh giá thế nào về vai trò của Hiệp định AITIGA đối với hợp tác kinh tế, thương mại giữa Việt Nam và Ấn Độ cũng như với cả ASEAN?

Ông Bùi Trung Thướng: Hiệp định Thương mại Hàng hóa ASEAN - Ấn Độ (AITIGA) được ký kết tại Thái Lan vào năm 2009, có hiệu lực từ năm 2010, đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy hợp tác kinh tế - thương mại giữa Việt Nam và Ấn Độ, cũng như giữa ASEAN và Ấn Độ. Đối với Việt Nam, AITIGA đã tạo điều kiện thuận lợi cho hàng hóa Việt Nam tiếp cận thị trường Ấn Độ với hơn 1,45 tỷ dân thông qua việc giảm hoặc miễn thuế nhập khẩu cho hơn 80% dòng thuế.

Kết quả là kim ngạch thương mại song phương tăng từ 2,05 tỷ USD năm 2009 lên xấp xỉ 15 tỷ USD năm 2024, đặc biệt xuất khẩu của Việt Nam tăng mạnh từ mức 420 triệu USD năm 2009 lên 9,06 tỷ USD năm 2024, và đưa Việt Nam từ nước nhập siêu lớn với mức thâm hụt 1,7 tỷ USD năm 2008 lên mức thặng dư 3,2 tỷ USD năm 2024. Các mặt hàng chủ lực như điện thoại, linh kiện điện tử, máy móc thiết bị, nông sản thực phẩm đã tận dụng được ưu đãi thuế quan từ AITIGA để tăng thị phần tại Ấn Độ.

Trên phạm vi ASEAN, AITIGA đã góp phần nâng kim ngạch thương mại giữa ASEAN và Ấn Độ từ mức 56 tỷ năm 2010-2011 lên hơn 130 tỷ USD trong giai đoạn 2023-2024, tạo nền tảng cho khu vực thương mại tự do lớn nhất thế giới với dân số hơn 2 tỷ người. Hiệp định không chỉ thúc đẩy thương mại mà còn tăng cường hợp tác kinh tế, đầu tư và chuyển giao công nghệ, củng cố quan hệ đối tác chiến lược toàn diện giữa ASEAN và Ấn Độ. Tuy nhiên, tỷ lệ tận dụng ưu đãi từ AITIGA, đặc biệt là chứng nhận xuất xứ Form AI, vẫn còn hạn chế (khoảng 35-40% ở Việt Nam), đòi hỏi phải nâng cấp hiệp định để tối ưu hóa lợi ích.

- Theo ông, những điểm mới hoặc nội dung trọng tâm nào đang được các bên tập trung trong tiến trình rà soát, nâng cấp Hiệp định AITIGA?

Ông Bùi Trung Thướng: Quá trình rà soát và nâng cấp AITIGA, bắt đầu từ năm 2023, tập trung vào việc làm cho hiệp định hiệu quả hơn, thân thiện với doanh nghiệp và phù hợp với thực tiễn thương mại toàn cầu. Các nội dung trọng tâm bao gồm:

Thứ nhất là tiếp cận thị trường: Các bên đang đàm phán để mở rộng danh mục sản phẩm được hưởng ưu đãi thuế quan, đặc biệt là các mặt hàng nông sản và hàng công nghiệp. Điều này nhằm tăng kim ngạch xuất – nhập khẩu của Việt Nam và các nước ASEAN với thị trường Ấn Độ.

Thứ hai là quy tắc xuất xứ: Rà soát lại các tiêu chí xuất xứ, và hàm lượng giá trị khu vực (RVC) để giúp doanh nghiệp dễ dàng đáp ứng và tận dụng Form AI. Đây là yếu tố then chốt để nâng tỷ lệ sử dụng ưu đãi thuế quan từ mức 35-40% hiện nay lên mức cao hơn.

Thứ ba là thủ tục hải quan và thuận lợi hóa thương mại: Cải thiện quy trình thông quan bằng cách áp dụng công nghệ số, giảm thời gian và chi phí, đồng thời tăng cường minh bạch trong thủ tục hải quan.

Thứ tư là giảm rào cản phi thuế quan: Hài hòa hóa các tiêu chuẩn vệ sinh an toàn thực phẩm (SPS) và rào cản kỹ thuật (TBT).

Thứ năm là hợp tác kinh tế và kỹ thuật: Tăng cường hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa (MSMEs) thông qua đào tạo, chuyển giao công nghệ và các chương trình xúc tiến thương mại.

Các phiên họp của Ủy ban Hỗn hợp AITIGA từ năm 2023 đến nay đã đạt được đồng thuận sơ bộ về một số vấn đề cơ bản, và cuộc họp tiếp theo dự kiến tại Jakarta vào tháng 10/2025 sẽ tiếp tục đẩy nhanh tiến độ đàm phán.

Doanh nghiệp Việt Nam cần làm gì để tận dụng hiệu quả AITIGA nâng cấp?

- Đối với doanh nghiệp Việt Nam, việc nâng cấp AITIGA sẽ mang lại những cơ hội và thách thức cụ thể nào, nhất là trong lĩnh vực thương mại hàng hóa?

Ông Bùi Trung Thướng: Việc nâng cấp AITIGA mang lại nhiều cơ hội và thách thức cho doanh nghiệp Việt Nam trong lĩnh vực thương mại hàng hóa:

Về cơ hội: Mở rộng được thị trường, Hiệp định nâng cấp sẽ mở rộng danh mục sản phẩm được hưởng ưu đãi thuế quan, giúp các mặt hàng chủ lực như điện thoại, linh kiện điện tử, máy móc, và nông sản (hạt tiêu, cà phê, thủy sản) tiếp cận dễ dàng hơn vào thị trường Ấn Độ. Năm 2024, xuất khẩu của Việt Nam sang Ấn Độ đạt 9,06 tỷ USD, và con số này có thể tăng mạnh khi các rào cản thuế quan được gỡ bỏ.

Đơn giản hóa quy tắc xuất xứ: Việc đơn giản hóa quy trình cấp Form AI sẽ giúp doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa, dễ dàng tận dụng ưu đãi thuế quan, từ đó tăng tỷ lệ sử dụng Form AI từ 35-40% hiện nay lên mức cao hơn.

Tăng cường cạnh tranh: Các cải tiến về thủ tục hải quan và tiêu chuẩn kỹ thuật sẽ giúp hàng hóa Việt Nam cạnh tranh tốt hơn tại thị trường Ấn Độ.

Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa: Các chương trình hợp tác kinh tế và kỹ thuật trong AITIGA nâng cấp sẽ cung cấp hỗ trợ đào tạo, chuyển giao công nghệ, và xúc tiến thương mại, giúp doanh nghiệp Việt Nam nâng cao năng lực cạnh tranh.

Về thách thức, rào cản phi thuế quan cũng là một thách thức không nhỏ. Mặc dù AITIGA nâng cấp sẽ giảm một số rào cản, nhưng các tiêu chuẩn SPS/TBT và chính sách bảo hộ của Ấn Độ vẫn là thách thức, đặc biệt đối với nông sản, thực phẩm và hàng công nghiệp.

Yêu cầu về chất lượng và tỷ lệ nội địa hóa: Doanh nghiệp Việt Nam cần đầu tư vào chuỗi cung ứng và quy trình sản xuất để đáp ứng các tiêu chí xuất xứ và tiêu chuẩn chất lượng của thị trường Ấn Độ.

Cạnh tranh khu vực: Các nước ASEAN khác cũng đang nỗ lực tận dụng AITIGA, đòi hỏi doanh nghiệp Việt Nam phải nâng cao chất lượng sản phẩm và chiến lược tiếp thị.

Thiếu thông tin và năng lực: Nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa còn thiếu thông tin về quy trình tận dụng ưu đãi AITIGA, cũng như thiếu nguồn lực để đáp ứng các yêu cầu kỹ thuật.

- Từ góc độ Thương vụ Việt Nam tại Ấn Độ, ông có khuyến nghị gì cho cộng đồng doanh nghiệp trong việc nắm bắt và tận dụng hiệu quả Hiệp định sau khi được nâng cấp?

Ông Bùi Trung Thướng: Để tận dụng hiệu quả AITIGA sau khi được nâng cấp, tôi khuyến nghị cộng đồng doanh nghiệp Việt Nam tập trung vào các giải pháp sau:

Thứ nhất là tăng cường hiểu biết về AITIGA: Doanh nghiệp cần tham gia các chương trình đào tạo và hội thảo do Bộ Công Thương và Thương vụ Việt Nam tại Ấn Độ tổ chức để nắm rõ quy trình xin cấp Form AI, các tiêu chí xuất xứ, và các ưu đãi thuế quan mới.

Thứ hai nên đầu tư vào chuỗi cung ứng: Doanh nghiệp cần nâng cấp quy trình sản xuất, đảm bảo đáp ứng các yêu cầu về hàm lượng giá trị khu vực (RVC) và tiêu chuẩn chất lượng để tận dụng tối đa ưu đãi thuế quan.

Thứ ba tăng cường nghiên cứu thị trường: Thị trường Ấn Độ có nhu cầu đa dạng và tiềm năng lớn, đặc biệt trong các lĩnh vực như điện tử, nông sản, thực phẩm chế biến, thủy sản... Doanh nghiệp cần nghiên cứu kỹ nhu cầu tiêu dùng, thói quen mua sắm, và các quy định nhập khẩu của Ấn Độ.

Thứ tư là tham gia các hoạt động xúc tiến thương mại: Các sự kiện như Diễn đàn Doanh nghiệp Việt Nam - Ấn Độ và Triển lãm tại Ấn Độ và Việt Nam như World Food India, Aahar Food hay Hội chợ Quốc tế về nguồn hàng - Vietnam International Sourcing là cơ hội tốt để kết nối với đối tác Ấn Độ, mở rộng mạng lưới kinh doanh, và quảng bá sản phẩm.

Thứ năm là tận dụng công nghệ số: Doanh nghiệp nên áp dụng các nền tảng thương mại điện tử và công nghệ số để tiếp cận người tiêu dùng Ấn Độ, đồng thời tận dụng các cải tiến về thủ tục hải quan trong AITIGA nâng cấp để giảm chi phí và thời gian giao dịch.

Cuối cùng là hợp tác với Thương vụ Việt Nam tại Ấn Độ: Thương vụ sẵn sàng hỗ trợ doanh nghiệp thông qua cung cấp thông tin thị trường, kết nối với đối tác, và tư vấn về các chính sách thương mại. Doanh nghiệp nên liên hệ thường xuyên để nhận được sự hỗ trợ kịp thời.

Xin cảm ơn ông!