Luật Thương mại điện tử: Tạo nền tảng pháp lý về ‘niềm tin số’

Định danh rõ các mô hình kinh doanh số

Sáng 10/12, với tỷ lệ 444/446 đại biểu có mặt tán thành, Quốc hội đã chính thức thông qua Luật Thương mại điện tử. Luật áp dụng đối với tổ chức, cá nhân trong nước và nước ngoài tham gia hoạt động thương mại điện tử tại Việt Nam và có hiệu lực thi hành từ ngày 1/7/2026.

Việc Luật Thương mại điện tử được Quốc hội thông qua nhận được đánh giá tích cực từ các chuyên gia, cộng đồng doanh nghiệp và người dân. Theo đó, Luật Thương mại điện tử được thông qua với kỳ vọng tạo hành lang pháp lý chặt chẽ, hiện đại và phù hợp thực tiễn; đưa Việt Nam tiệm cận chuẩn mực quốc tế, tạo môi trường minh bạch, bình đẳng; cũng như tạo động lực phát triển mạnh mẽ cho kinh tế số nói chung và thương mại điện tử nó riêng trong thời gian tới.

Chia sẻ nhanh với Báo Công Thương, Luật sư Nguyễn Thanh Hà - Chủ tịch Công ty Luật SB LAW đánh giá, ý nghĩa lớn nhất của Luật Thương mại điện tử nằm ở chỗ Việt Nam lần đầu tiên có một văn bản luật chuyên ngành, thống nhất điều chỉnh toàn diện hoạt động thương mại điện tử.

Theo Luật sư Nguyễn Thanh Hà, trước khi có Luật Thương mại điện tử, chúng ta điều chỉnh quy định về thương mại điện tử chủ yếu dựa trên nghị định, thông tư; khung pháp lý vì vậy bị phân mảnh, nhiều vấn đề mới phát sinh từ nền kinh tế số không được bao phủ đầy đủ.

Do đó, Luật Thương mại điện tử sẽ giúp định danh rõ các mô hình kinh doanh số, từ sàn giao dịch thương mại điện tử, nền tảng trung gian, mạng xã hội kinh doanh đến các hình thức giao dịch xuyên biên giới. "Điều này rất quan trọng, bởi suốt thời gian dài, nhiều mô hình mới phát triển quá nhanh, trong khi pháp luật chưa theo kịp, gây ra khoảng trống về quản lý, tranh chấp và bảo vệ người tiêu dùng" - Luật sư Nguyễn Thanh Hà cho hay.

Ngoài ra, Luật Thương mại điện tử còn tạo ra nền tảng pháp lý về niềm tin số (digital trust) - một yếu tố then chốt cho mọi giao dịch điện tử. Với quy định rõ ràng về hợp đồng điện tử, trách nhiệm của nền tảng, bảo vệ dữ liệu cá nhân và minh bạch thông tin, Luật Thương mại điện tử không chỉ bảo vệ người tiêu dùng mà còn mang lại sự ổn định và dự đoán được cho doanh nghiệp.

Bên cạnh đó, theo đánh giá từ Luật sư Nguyễn Thanh Hà, Luật Thương mại điện tử ban hành sẽ tác động trực tiếp đến doanh nghiệp, từ quản lý nền tảng số, giao dịch xuyên biên giới, đến bảo vệ dữ liệu cá nhân và quyền lợi người tiêu dùng. Vì thế, doanh nghiệp cần đặc biệt lưu ý bốn nhóm nghĩa vụ lớn và phải chuẩn bị ngay từ bây giờ để hạn chế tối đa rủi ro pháp lý.

Trước hết, yêu cầu minh bạch hoạt động của nền tảng là thay đổi đáng chú ý nhất. Các sàn thương mại điện tử, ứng dụng trung gian hay mạng xã hội có chức năng kinh doanh buộc phải công khai cách thức vận hành, từ thuật toán đề xuất sản phẩm, cơ chế hiển thị thông tin cho đến quy tắc xử lý vi phạm và thứ hạng kết quả tìm kiếm. Mục tiêu quan trọng là bảo đảm cạnh tranh công bằng trong hoạt động. 

Ngoài ra, theo Luật sư Nguyễn Thanh Hà, nhóm nghĩa vụ liên quan đến quản lý giao dịch xuyên biên giới đòi hỏi doanh nghiệp và nhà bán hàng nước ngoài phải có đại diện pháp lý tại Việt Nam, tuân thủ nghĩa vụ thuế và cung cấp dữ liệu giao dịch khi cơ quan có thẩm quyền yêu cầu. “Đây là thay đổi tác động trực tiếp đến các mô hình kinh doanh qua nền tảng quốc tế, hoặc nhập khẩu nhỏ lẻ và nếu không tuân thủ, doanh nghiệp có thể bị xử phạt hoặc hạn chế hoạt động” - ông Hà nêu.

Bên cạnh đó, Luật sư Nguyễn Thanh Hà chỉ rõ, Luật Thương mại điện tử nhấn mạnh trách nhiệm kiểm soát hàng giả, hàng nhái, hàng vi phạm sở hữu trí tuệ, gian lận và nội dung vi phạm, theo đó doanh nghiệp thương mại điện tử không còn giữ vai trò “trung gian đứng ngoài” như trước. Nếu nền tảng để tồn tại hàng hoá cấm, hàng giả, thông tin sai lệch hoặc vi phạm sở hữu trí tuệ mà không có biện pháp kiểm soát hiệu quả, doanh nghiệp sẽ phải chịu trách nhiệm liên đới.

“Các thay đổi này đòi hỏi doanh nghiệp phải nâng cấp toàn diện hệ thống tuân thủ, từ hợp đồng, quy chế vận hành đến hạ tầng công nghệ, thay vì chỉ thực hiện những nghĩa vụ tối thiểu như trước đây” – ông Hà nhấn mạnh.

Doanh nghiệp sớm rà soát toàn bộ hệ thống vận hành

Để Luật Thương mại điện tử đi vào cuộc sống và phát huy hiệu quả, Luật sư Nguyễn Thanh Hà cũng  nêu kiến nghị cần có sự chuẩn bị đồng bộ từ ba phía: Nhà nước, doanh nghiệp và người tiêu dùng.

Trước hết, Luật sư Nguyễn Thanh Hà ý kiến sớm ban hành nghị định hướng dẫn và các tiêu chuẩn kỹ thuật, đặc biệt liên quan đến quản lý dữ liệu, đăng ký và xác thực tài khoản, lưu trữ thông tin giao dịch, cơ chế giám sát nền tảng, kiểm soát thuật toán... Đồng thời, đầu tư xây dựng hệ thống giám sát thương mại điện tử hiện đại, đủ khả năng theo dõi giao dịch xuyên biên giới, phát hiện hàng giả và bảo vệ người tiêu dùng trong môi trường số.

Đặc biệt, đối với doanh nghiệp, nhóm chịu tác động trực tiếp của Luật Thương mại điện tử cũng được khuyến nghị cần rà soát toàn bộ hệ thống vận hành thương mại điện tử, bao gồm điều khoản dịch vụ, chính sách dữ liệu, hợp đồng điện tử và quy trình quản lý nhà bán hàng; thành lập bộ phận tuân thủ số nhằm đánh giá rủi ro pháp lý và cập nhật chính sách kịp thời. Đồng thời đào tạo đội ngũ nhân sự trong các lĩnh vực dữ liệu, pháp chế và vận hành nền tảng... nhằm tạo lợi thế cạnh tranh khi thị trường ngày càng minh bạch và chuẩn hóa.

Cuối cùng, Luật sư Nguyễn Thanh Hà khuyến nghị người tiêu dùng cần hiểu rõ quyền lợi của mình, từ quyền được bảo vệ dữ liệu, quyền yêu cầu minh bạch thông tin đến quyền khiếu nại sẽ góp phần tạo dựng một môi trường giao dịch trực tuyến an toàn, lành mạnh và bền vững hơn cho toàn thị trường.

Luật Thương mại điện tử do Bộ Công Thương chủ trì xây dựng, gồm: 7 chương, 41 điều. Luật quy định về chính sách phát triển thương mại điện tử; nền tảng thương mại điện tử và trách nhiệm của các tổ chức, cá nhân trong hoạt động thương mại điện tử; thương mại điện tử có yếu tố nước ngoài; trách nhiệm của tổ chức cung cấp dịch vụ hỗ trợ thương mại điện tử; ứng dụng công nghệ trong quản lý và xử lý vi phạm trong thương mại điện tử.