Liên Hợp Quốc cải cách, thích ứng trước các biến động

Thời điểm của đổi mới

Theo Viện Phát triển bền vững (trụ sở tại Canada), khi các nguyên thủ thế giới tề tựu tại New York (Hoa Kỳ) để khai mạc Khóa họp lần thứ 80 của Đại hội đồng Liên Hợp Quốc, bầu không khí trang trọng gợi nhắc về chặng đường kéo dài tám thập kỷ của tổ chức đa phương lớn nhất hành tinh. 

Được thành lập năm 1945, ngay sau Chiến tranh Thế giới thứ hai, Liên Hợp Quốc ra đời với sứ mệnh duy trì hòa bình và an ninh quốc tế, thúc đẩy hợp tác phát triển, đồng thời bảo vệ những giá trị nhân văn chung của nhân loại.

Trong suốt 80 năm tồn tại, Liên Hợp Quốc đã đóng vai trò nền tảng trong nhiều tiến trình toàn cầu, từ việc xây dựng Tuyên ngôn Nhân quyền năm 1948, thông qua các hiệp ước về giải trừ quân bị, đến khởi xướng những chương trình phát triển giúp hàng trăm triệu người thoát nghèo. Đại hội đồng Liên Hợp Quốc, nơi tập hợp hơn 190 quốc gia thành viên, là không gian để mọi tiếng nói, dù lớn hay nhỏ, đều có cơ hội được lắng nghe và ghi nhận.

Những thay đổi sâu sắc của thế giới khiến bộ máy Liên Hợp Quốc nhận thấy nhiều điểm cần thay đổi. Điều đó đến từ cấu trúc quyền lực quốc tế không còn giống như những năm 1945. Đồng thời là sự trỗi dậy của các nền kinh tế mới nổi, sự bất bình đẳng trong hệ thống tài chính toàn cầu, hay những thách thức an ninh phi truyền thống như biến đổi khí hậu, dịch bệnh, tội phạm mạng đã đặt ra yêu cầu cải cách.

Chính trong bối cảnh đó, Tổng Thư ký Liên Hợp Quốc đã phát động Sáng kiến UN80 vào đầu năm 2025. Đây là nỗ lực toàn diện nhằm nhìn lại tổ chức sau tám thập kỷ, từ đó đề xuất những cải cách phù hợp để bảo đảm Liên Hợp Quốc vẫn là trụ cột vững chắc của hợp tác đa phương trong thế kỷ XXI. Sáng kiến tập trung vào ba hướng chính gồm nâng cao hiệu quả hoạt động, rà soát và tinh giản các nhiệm vụ chồng chéo, đồng thời kiến nghị thay đổi cấu trúc để phù hợp hơn với thực tiễn.

UN80 không chỉ đặt ra câu hỏi “Liên Hợp Quốc đã làm được gì trong 80 năm qua?” mà còn hướng đến “Liên Hợp Quốc sẽ đi về đâu trong 80 năm tới?”. Cách tiếp cận này phản ánh tinh thần cải cách và khát vọng đổi mới, đồng thời gửi gắm thông điệp rằng sự tồn tại và vai trò của Liên Hợp Quốc không thể chỉ dựa vào quá khứ, mà cần sự thích ứng không ngừng trước biến động của thời đại.

Đa phương trong thời kỳ mới 

Dù bối cảnh địa chính trị quốc tế đang có nhiều phức tạp, UNGA80 vẫn mở ra những tín hiệu lạc quan về sức sống của hợp tác đa phương. Trước hết, có thể thấy sự quan tâm mạnh mẽ đến việc thúc đẩy thực hiện Thỏa thuận Tương lai, một văn kiện được coi là cột mốc giúp củng cố niềm tin vào khả năng chung tay của các quốc gia. 

Khi nhiều cam kết đã được thống nhất, vấn đề còn lại là phương thức triển khai, và UN80 chính là nền tảng để bàn bạc về “cách làm”.

Một minh chứng rõ ràng là trong lĩnh vực môi trường. Mặc dù tiến trình đàm phán hiệp ước về nhựa tạm thời gặp bế tắc, nhưng cộng đồng quốc tế đã đạt được bước tiến khi thành lập Cơ quan liên chính phủ về hóa chất, chất thải và ô nhiễm. 

Đây là minh chứng rằng khi một cánh cửa khép lại, sự sáng tạo và quyết tâm có thể mở ra những hướng hợp tác mới. Cùng với đó, Thỏa thuận toàn cầu về đa dạng sinh học biển ở các vùng ngoài quyền tài phán quốc gia đã được 57 quốc gia cùng Liên minh châu Âu phê chuẩn, chỉ còn chờ thêm vài nước nữa để chính thức có hiệu lực.

Lĩnh vực tài chính cho phát triển cũng đang có chuyển động tích cực. Hội nghị quốc tế lần thứ tư về tài chính cho phát triển đã ghi nhận nhiều cam kết hỗ trợ các nước nghèo, trong khi các cuộc họp về hệ thống tài chính toàn cầu đang tạo ra sự đồng thuận bước đầu về nhu cầu cải cách. Tại UNGA80, hội nghị thượng đỉnh lần đầu về một nền kinh tế toàn cầu bền vững, bao trùm và linh hoạt dự kiến sẽ trở thành dấu ấn, nối tiếp động lực từ cuộc gặp ở Seville gần đây.

Ngoài môi trường và tài chính, các sáng kiến về bình đẳng giới và thanh niên cũng mang đến hy vọng. Việc kỷ niệm 30 năm Hội nghị thế giới về phụ nữ tại Bắc Kinh, cũng như 30 năm kế hoạch hành động đầu tiên về thanh niên của Liên Hợp Quốc, không chỉ có ý nghĩa nhìn lại chặng đường đã qua mà còn là lời nhắc nhở về tương lai. 

Liên Hợp Quốc đang đặt câu hỏi "Làm thế nào để bảo đảm sự hòa nhập, công bằng và tiếng nói của thế hệ trẻ trong mọi quyết sách". Những cuộc thảo luận này hứa hẹn sẽ giúp tổ chức thêm sức sống và gần gũi hơn với cộng đồng toàn cầu.

Một khía cạnh đáng chú ý khác là biến đổi khí hậu. Dù hạn chót tháng 2/2025 cho việc nộp Đóng góp do quốc gia tự quyết định (NDC) theo Thỏa thuận Paris đã trôi qua, mới chỉ khoảng 30 nước hoàn thành, nhưng tuần lễ cấp cao tại UNGA80 sẽ là dịp để khuyến khích nhiều quốc gia công bố cam kết mới. 

Sự kiện Thượng đỉnh Khí hậu vào ngày 24/9 dự kiến sẽ là điểm nhấn, thể hiện quyết tâm hành động mạnh mẽ hơn trong giai đoạn nước rút hướng đến mục tiêu 2030.

Nhìn rộng hơn, sự hiện diện của gần 150 nguyên thủ quốc gia và người đứng đầu chính phủ tại kỳ họp lần này là minh chứng sống động cho thấy Liên Hợp Quốc vẫn là diễn đàn không thể thay thế. Mỗi bài phát biểu không chỉ phản ánh lợi ích riêng của từng quốc gia, mà còn là lời khẳng định về tầm quan trọng của việc duy trì một “ngôi nhà chung” để lắng nghe, đối thoại và cùng tìm giải pháp cho những thách thức toàn cầu.

Có thể khẳng định rằng, trong 80 năm qua, Liên Hợp Quốc đã không ngừng chứng minh vai trò trung tâm của mình, dù con đường luôn nhiều chông gai. Sáng kiến UN80 và những cuộc thảo luận tại UNGA80 mở ra cơ hội để làm mới tổ chức, hướng tới sự minh bạch, hiệu quả và công bằng hơn. Sự kiên định của các quốc gia thành viên đối với chủ nghĩa đa phương cho thấy niềm tin vào Liên Hợp Quốc vẫn còn nguyên giá trị.

Từ biến đổi khí hậu, an ninh năng lượng, cho đến khoảng cách giàu - nghèo, việc duy trì và củng cố vai trò của Liên Hợp Quốc càng trở nên cấp thiết. UNGA80 không chỉ là dịp kỷ niệm 80 năm thành lập, mà còn là lời khẳng định rằng: Thay đổi là tất yếu. Chính sự thay đổi tích cực sẽ giúp Liên Hợp Quốc tiếp tục đồng hành cùng nhân loại trong hành trình mới.

Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên cùng lãnh đạo Chính phủ, các ban, bộ, ngành tháp tùng Chủ tịch nước Lương Cường tham dự Phiên thảo luận chung cấp cao Đại hội đồng Liên Hợp Quốc khóa 80, kết hợp hoạt động song phương tại Hoa Kỳ, từ ngày 21 đến 24/9.