Kinh tế môi trường sẽ đóng vai trò quan trọng trong tăng trưởng hai con số

Để phát triển bền vững và đạt mục tiêu tăng trưởng hai con số, Việt Nam cần coi kinh tế môi trường là một trụ cột trong mô hình tăng trưởng mới. Đại biểu Quốc hội Nguyễn Quang Huân cho rằng, việc kết hợp giữa kinh tế học hành vi và kinh tế học truyền thống không chỉ thúc đẩy ngành công nghiệp môi trường phát triển mạnh mẽ, mà còn tạo động lực cho tăng trưởng hai con số – hướng đến một nền kinh tế vừa hiệu quả, vừa thân thiện với môi trường.

Cần đưa kinh tế học hành vi vào mô hình tăng trưởng mới

Theo đại biểu Nguyễn Quang Huân - Ủy viên Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội, việc xác lập mô hình tăng trưởng mới dựa trên chuyển đổi số, khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo là hoàn toàn đúng hướng. Tuy nhiên, để mô hình này đi vào thực tiễn, cần phải cụ thể hóa các công cụ triển khai, trong đó kinh tế học hành vi là một thành tố không thể thiếu. Nếu chỉ dựa vào lý trí và quyết tâm chính trị của Nhà nước, mà không có sự tham gia, đồng thuận và chuyển động của toàn dân, thì chuyển đổi sẽ khó thành công

Kinh tế học hành vi sẽ giúp định hướng, thúc đẩy người dân tham gia quá trình chuyển đổi. Cũng như việc trước đây nhiều người cho rằng “làm môi trường là tốn kém”, nhưng khi nhận ra “làm môi trường có thể tạo lợi nhuận”, họ đã chủ động tham gia. Tương tự, nếu người dân và doanh nghiệp thấy rằng chuyển đổi số, áp dụng khoa học, công nghệ giúp tăng năng suất, tiết kiệm chi phí và sinh lời, họ sẽ tự nguyện thực hiện. Khi đó, chuyển đổi mới thực sự mang tính toàn dân, toàn xã hội.

Nhìn lại 5 năm thực thi Luật Bảo vệ môi trường và vấn đề môi trường đóng vai trò thế nào trong mục tiêu phát triển, tăng trưởng hai con số trong thời gian tới, Đại biểu Nguyễn Quang Huân chia sẻ, thời gian qua, nền kinh tế nước ta vẫn chủ yếu dựa trên những nguồn lực truyền thống như xuất khẩu, bất động sản hay dòng vốn đầu tư nước ngoài (FDI).

Tuy nhiên, các yếu tố mang tính bền vững hơn như tiêu dùng nội địa, phát triển con người, chuyển đổi số, hay khoa học, công nghệ vẫn chưa được khai thác đầy đủ. Đặc biệt, còn có những lĩnh vực rất mới, có tiềm năng lớn nhưng chưa được đề cập trong báo cáo kinh tế – xã hội, đó là kinh tế học hành vi.

Theo ông Nguyễn Quang Huân, ở các quốc gia phát triển như Mỹ, Anh hay Nhật Bản, kinh tế học hành vi đã được nghiên cứu và ứng dụng rộng rãi, trở thành công cụ bổ trợ quan trọng cho kinh tế học truyền thống. Trong khi kinh tế học truyền thống chủ yếu dựa vào phân tích lý trí logic để đưa ra các công cụ điều hành kinh tế vĩ mô, thì kinh tế học hành vi lại giúp lý giải những hiện tượng mà các mô hình truyền thống chưa thể giải thích, như việc huy động nguồn lực trong dân hay dòng tiền “bốc hơi” khỏi thị trường chứng khoán...

“Nếu biết vận dụng đúng đắn, đây sẽ là nền tảng giúp Việt Nam tăng trưởng ở mức 8 - 10%/năm một cách bền vững, không phải bằng mọi giá, không đánh đổi môi trường”- đại biểu Nguyễn Quang Huân nhấn mạnh.

Phát triển kinh tế xanh không thể chỉ dừng ở khẩu hiệu

Đại biểu Nguyễn Quang Huân cho hay, tư duy mới của Chính phủ hiện nay cũng đã thể hiện rõ qua việc chuyển từ “bảo vệ môi trường thụ động” sang “kinh tế môi trường chủ động”, thể hiện trong Quyết định 1894/QĐ-TTg về phát triển ngành công nghiệp môi trường Việt Nam giai đoạn 2025 - 2030. Đây là bước đột phá rất đáng ghi nhận, cần được cụ thể hóa trong các báo cáo kinh tế – xã hội và kế hoạch phát triển giai đoạn tới.

Năm 2026 có thể coi là năm bản lề chuyển giao, khi Việt Nam vừa tiếp tục khai thác những nguồn lực truyền thống, vừa phải bắt đầu thể chế hóa các cơ sở cho phát triển kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn. Muốn làm được điều đó, trước hết cần xây dựng rõ khái niệm, tiêu chí, bộ công cụ đánh giá.

“Ví dụ, muốn nói đến quản trị doanh nghiệp theo tiêu chuẩn ESG thì phải có bộ tiêu chí ESG cụ thể; muốn nói đến kinh tế xanh hay kinh tế tuần hoàn thì phải định nghĩa được thế nào là “xanh”, thế nào là “tuần hoàn”. Nếu không, các khái niệm này sẽ chỉ dừng lại ở khẩu hiệu, thiếu cơ sở để áp dụng thực tiễn”- ông Nguyễn Quang Huân bày tỏ.

Luật Bảo vệ Môi trường 2020 là một bước tiến lớn so với các quy định trước đây, thậm chí còn tiến bộ hơn so với một số quốc gia có trình độ phát triển tương đương. Tuy nhiên, cần thẳng thắn nhìn nhận rằng luật được xây dựng trong giai đoạn Việt Nam chưa có nhận thức sâu sắc về kinh tế xanh và kinh tế tuần hoàn, nên đến nay đã bộc lộ nhiều điểm lạc hậu so với thực tiễn phát triển. Sau khi ban hành Luật, Việt Nam mới chính thức cam kết đạt phát thải ròng bằng không tại COP 26.

Khi Luật có hiệu lực vào năm 2022, Việt Nam mới hoàn thành Đóng góp do quốc gia tự quyết định (NDC), tức là mô hình tăng trưởng và phát triển phát thải thấp mới chỉ bắt đầu hình thành. Vì vậy, để phù hợp với giai đoạn hiện nay, Luật cần được điều chỉnh theo hướng thể chế hóa cụ thể hơn các nội dung về kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn và ESG.

Hiện trên thế giới có hơn 600 bộ tiêu chí ESG, nhưng Việt Nam chưa nội địa hóa bộ tiêu chí nào. Các doanh nghiệp muốn thực hành ESG cũng gặp khó khăn vì thiếu hướng dẫn cụ thể. Nghị quyết 68 có quy định hỗ trợ lãi suất 2% cho doanh nghiệp thực hiện ESG, nhưng đến nay vẫn chưa có tiêu chí xác định doanh nghiệp nào đủ điều kiện. Do đó, muốn phát triển kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, cần sớm hoàn thiện khung pháp lý, tiêu chí đánh giá, để doanh nghiệp hiểu rõ mình cần làm gì và được công nhận ra sao.

Chỉ khi có hệ thống tiêu chí rõ ràng, doanh nghiệp mới chủ động điều chỉnh mô hình sản xuất, tiết kiệm năng lượng, giảm phát thải và đầu tư công nghệ sạch. Khi đó, kinh tế xanh và kinh tế tuần hoàn mới vận hành tự nhiên, trở thành nền kinh tế tự thân thay vì phụ thuộc vào mệnh lệnh hành chính hay các phong trào ngắn hạn.

Theo chương trình Kỳ họp thứ 10, ngày 28/10, Quốc hội dành trọn một ngày để nghe Báo cáo của Đoàn giám sát về việc thực hiện chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường từ khi Luật Bảo vệ môi trường 2020 có hiệu lực và thảo luận tại hội trường về Báo cáo cùng dự thảo Nghị quyết của Quốc hội liên quan đến chuyên đề giám sát này.