Kinh tế chia sẻ có nguy cơ bị các tập đoàn đa quốc gia "lũng đoạn"

Ngày 8/12, Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM - Bộ Kế hoạch và Đầu tư) đã tổ chức hội thảo lấy ý kiến đóng góp của các đơn vị liên quan về Báo cáo đánh giá tác động của một số loại hình kinh tế chia sẻ (KTCS) chính tới nền kinh tế, trước khi trình Chính phủ.

Có nguy cơ bị các tập đoàn đa quốc gia thâu tóm

Trong dự thảo báo cáo này, CIEM đã đưa ra 10 tác động của một số loại hình kinh tế chia sẻ (KTCS) chính tới nền kinh tế Việt Nam, bao gồm từ tác động về đầu tư, nguồn lực, thị trường, tính minh bạch, cơ cấu kinh tế, chính sách thuế, quan hệ lao động… cho đến thể chế, tính an ninh, tự chủ của nền kinh tế.

Theo đó, KTCS giúp huy động phương tiện, tài sản nhàn rỗi vào sản xuất kinh doanh, nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực cho phát triển; thúc đẩy và thu hút đầu tư mới vào kinh doanh theo mô hình KTCS, đặc biệt là lĩnh vực đổi mới sáng tạo; mở rộng và tăng nhanh các giao dịch kinh tế trên thị trường, bổ sung kênh kinh doanh mới bên cạnh kênh truyền thống; mở rộng cơ hội kinh doanh, thị trường, đa dạng hoá và tăng chủng loại sản phẩm, hàng hoá dịch vụ; thúc đẩy cạnh tranh, nâng cao hiệu suất, nâng cao tính minh bạch của thị trường; thúc đẩy tăng trưởng, chuyển dịch cơ cấu và nâng cao hiệu quả của nền kinh tế….

Bên cạnh những tác động tích cực, theo TS. Lưu Đức Khải - Phó Trưởng ban Ban Nghiên cứu các vấn đề xã hội (CIEM), KTCS cũng tiềm ẩn rủi ro như là huy động đầu tư quá mức; các doanh nghiệp KTCS trong nước có nguy cơ bị các tập đoàn đa quốc gia thâu tóm và “lũng đoạn”.

Trên thực tế, Grabcar, Uber, Fastgo… đã đầu tư mở thị trường và phát triển mạng lưới chi phối thị trường dịch vụ vận tải trực tuyến Việt Nam; tương tự, lĩnh vực dịch vụ chia sẻ phòng ở cũng chủ yếu do Airbnb, Expedia,…chi phối. Hay trong lĩnh vực tài chính-ngân hàng, thị trường dịch vụ P2P lending đang chủ yếu do các nhà đầu tư có nguồn gốc từ Trung Quốc, Nga, Indonesia, Singapore…chi phối.

Trong khi đó, hệ thống pháp luật lại không theo kịp diễn biến này trên thị trường trong nước, đang để ngỏ nhiều khoảng trống pháp luật. Thậm chí, một số lĩnh vực đã có quy định pháp luật nhưng vẫn còn nhiều lỗ hổng để các doanh nghiệp nước ngoài khai thác, gây bất lợi cho thị trường trong nước.

“Vì vậy nghiên cứu rà soát các quy định pháp luật hiện hành về đầu tư liên quan đến các nhà đầu tư nước ngoài hoặc có nguồn vốn từ nước ngoài là bên cung cấp nền tảng kết nối và hoạt động theo mô hình KTCS ở Việt Nam để xác định lỗ hổng pháp lý và bổ sung nếu cần thiết”- ông Khải nhấn mạnh.

Ngoài ra KTCS còn có những rủi ro về sự cạnh tranh không công bằng giữa kinh doanh truyền thống và KTCS; nảy sinh xung đột lợi ích trong xã hội gây mất việc làm ở khu vực kinh tế truyền thống, lãng phí tài sản đã đầu tư của các doanh nghiệp truyền thống, gây bất bình đẳng trong xã hội. Hay các chính sách và pháp lý với các chủ thể tham gia thị trường KTCS; rủi ro về công nghệ, rủi ro trong giao dịch môi trường ảo và rò rỉ thông tin; rủi ro từ những biến tướng khó lường, khó kiểm soát của KTCS…

Cần đánh giá tác động từng loại hình KTCS

Thảo luận tại hội thảo, nhiều ý kiến cơ bản đồng tình với những tác động lớn của KTCS đối với các hoạt động kinh tế hiện nay, đặc biệt trong bối cảnh dịch Covid-19 đang đẩy nhanh yêu cầu số hoá nền kinh tế. Tuy nhiên, theo ông Nguyễn Xuân Thủy – Phó Vụ trưởng Vụ Vận tải (Bộ Giao thông vận tải) – cho rằng, cần phải hiểu KTCS trong hoạt động kinh doanh vận tải ở mức độ chia sẻ nằm ở phạm vi ứng dụng phần mềm kỹ thuật, chứ không phải chia sẻ hoàn toàn. Chẳng hạn như Grab đã được đồng ý ứng dụng phần mềm trong kết nối vận tải hành khách từ năm 2016. Tuy nhiên, KTCS trong mô hình kinh doanh của Grab ở Việt Nam chỉ nằm ở phạm vi ứng dụng phần mềm kỹ thuật số trong đơn vị kinh doanh vận tải.

“Mô hình này gần như không phải sử dụng phương tiện nhàn rỗi kinh doanh lấy tiền. Chỉ có một số ôtô nhàn rỗi thực sự, nhiều sinh viên tham gia chạy xe máy để kinh doanh thêm”- ông Thủy nói và khuyến nghị nên khảo sát chi tiết việc đánh giá người tham gia dịch vụ này cần điều chỉnh gì, quyền lợi như thế nào, lúc đấy báo cáo sẽ đi vào thực tế, mang tính yêu cầu xã hội cao hơn.

Đồng quan điểm, ông Phạm Xuân Hòe - nguyên Phó viện trưởng Viện chiến lược phát triển ngân hàng (Ngân hàng Nhà nước Việt Nam) – cho rằng, Grab chưa hẳn đã là tài sản nhàn rỗi, chủ yếu là vay vốn trả góp, vay vốn ngân hàng để mua xe taxi công nghệ. Hệ lụy là nếu trường hợp nền kinh tế phát triển tốt, thị trường ưu ái cho mô hình đó thì có thể không gặp vấn đề rủi ro. Tuy nhiên, trong trường hợp do ảnh hưởng của dịch Covid-19, không thể kinh doanh bằng xe công nghệ, tài xế không có thu nhập, không có khả năng trả nợ, rất dễ dẫn đến phá sản cá nhân.

“Trước những biến thể của KTCS đang xuất hiện, cần phải có dự báo về tình hình KTCS trong thời gian tới để có khung chính sách cho phù hợp”- ông Phạm Xuân Hòe đề xuất.

Để phát triển mô hình kinh tế chia sẻ này, CIEM cũng kiến nghị Chính phủ chỉ đạo các Bộ, ngành đánh giá tác động của từng loại hình KTCS trong lĩnh vực quản lý của bộ, ngành mình, qua đó đề xuất cơ chế quản lý phù hợp. Chỉ đạo các bộ, ngành, địa phương tích cực triển khai nhiệm vụ được giao tại Quyết định 999/QĐ-TTg. Đồng thời sớm ban hành Nghị định quy định cụ thể về các hình thức đầu tư, loại hình tổ chức kinh tế mới, có loại hình KTCS theo quy định tại Luật Đầu tư 2020.