Kinh nghiệm quản trị tài sản số quốc tế: Vừa mở cửa, vừa giữ an toàn

Tài sản số bùng nổ

Chỉ trong vài năm, thị trường tài sản số, tiền mã hóa đã bùng nổ cả về quy mô lẫn mức độ quan tâm của nhà đầu tư tại Việt Nam.

Theo số liệu của Hiệp hội Blockchain Việt Nam, đến năm 2024 đã có khoảng 17 triệu người Việt sở hữu tiền mã hóa, xếp thứ 7 toàn cầu. Thậm chí, Việt Nam đứng thứ tư trong Chỉ số chấp nhận tiền điện tử năm 2025 do Chainalysis công bố, chỉ sau Ấn Độ, Mỹ và Pakistan.

Dòng vốn từ thị trường blockchain chảy vào Việt Nam giai đoạn 2023 - 2024 ước tính lên tới 105 tỷ USD, với lợi nhuận khoảng 1,2 tỷ USD riêng trong năm 2023. 

Các doanh nghiệp và dự án tài sản số trong nước theo đó cũng phát triển mạnh mẽ; nguồn nhân lực công nghệ chuỗi khối của Việt Nam được đánh giá cao về năng lực kỹ thuật và tốc độ phát triển sản phẩm, cho thấy hệ sinh thái tài sản số nội địa đang dần hình thành.

Tuy nhiên, điểm nghẽn lớn nhất hiện nay là hành lang pháp lý cho tài sản số ở Việt Nam vẫn chưa hoàn thiện, chưa có sàn giao dịch tài sản số chính thức được cấp phép trong nước. Mặc dù nhà đầu tư giao dịch tài sản số rất sôi động, nhưng tất cả đều diễn ra trên các sàn quốc tế hoặc chợ "chui", đều không đặt trụ sở hay pháp nhân tại Việt Nam mà hoạt động xuyên biên giới.

Điều này dẫn đến tình trạng thiếu kiểm soát, không có hệ thống giám sát phòng chống rửa tiền đối với giao dịch tiền mã hóa. Thậm chí khi xảy ra lừa đảo, nhiều sàn từ chối hợp tác truy vết tội phạm. Lỗ hổng lớn này khiến nhà đầu tư Việt chịu thiệt thòi khi xảy ra tranh chấp.

Ông Đào Ngọc Thắng - Phó Giám đốc Trung tâm Công nghệ Dữ liệu, Khối Dữ liệu Ngân hàng TMCP Quân đội cảnh báo, vấn đề tấn công mạng, lừa đảo tài sản số đang diễn ra hàng ngày, hàng giờ. Với thị trường non trẻ, Việt Nam đang trở thành "miếng mồi ngon" của các tổ chức tấn công mạng quốc tế, vì vậy vấn đề bảo đảm sự an toàn cho người dân sở hữu tài sản số cũng đang được quan tâm.

Trước thực trạng đó, Chính phủ đã có những động thái khẩn trương xây dựng khung pháp luật cho tài sản số. Năm 2025 Quốc hội đã thông qua Luật Công nghiệp Công nghệ số vào ngày 14/6/2025; lần đầu tiên luật hóa các khái niệm "tài sản số", "tài sản mã hóa", đặt nền móng pháp lý cơ bản để quản lý và phát triển lĩnh vực mới mẻ này.

Bên cạnh đó, hàng loạt văn bản khác cũng đang được hoàn thiện nhanh chóng: Luật Dữ liệu, Luật Khoa học - Công nghệ và Đổi mới sáng tạo đã được thông qua; các dự thảo Luật Giao dịch điện tử (sửa đổi), Luật Chuyển đổi số… dự kiến sớm trình Quốc hội cho ý kiến.

Nghị quyết số 05/2025/NQ-CP của Chính phủ về triển khai thí điểm thị trường tài sản mã hóa tại Việt Nam được ban hành ngày 9/9/2025, có hiệu lực thi hành kể từ ngày ký, thời gian thực hiện thí điểm là 5 năm, đã mở ra hướng đi cho sự phát triển của tài sản số. Theo Nghị quyết, các sàn giao dịch bắt buộc phải có giấy phép hoạt động trong nước, chỉ được giao dịch bằng VNĐ; đảm bảo vốn điều lệ tối thiểu 10.000 tỷ đồng.

Đây là tín hiệu tích cực, nhận được sự hưởng ứng mạnh mẽ từ cộng đồng. Ngay sau đó, nhiều định chế tài chính lớn đã nhanh chóng lập pháp nhân để nhập cuộc vào "miếng bánh" tỷ USD này, tiêu biểu như VPBank và Công ty TNHH Đầu tư Future Land, Công ty Cổ phần LynkiD với Sàn giao dịch Tài sản mã hóa Việt Nam Thịnh Vượng (CAEX); TechcomBank với Sàn giao dịch Tài sản mã hóa Techcom (TCEX) hay Chứng khoán VIX với sàn VIXEX...

Tuy nhiên, nhiều chuyên gia cho rằng bộ khung pháp lý đối với tài sản số còn nhiều khoảng trống cần vá lấp. Việt Nam đi sau các nước khoảng 6 - 8 năm; việc có xem tiền mã hóa là tài sản, hàng hóa, chứng khoán hay phương tiện thanh toán hay không vẫn chưa được định nghĩa rõ ràng...

Kinh nghiệm quốc tế về quản trị tài sản số

Ở châu Âu, bộ luật MiCA (Markets in Crypto-Assets Regulation - Quy định về thị trường tài sản mã hóa) có hiệu lực từ 29/6/2023 đã phân vai rõ ràng giữa nhà phát hành và đơn vị cung cấp dịch vụ, đặt yêu cầu vốn, quản trị, công bố thông tin và cơ chế giám sát xuyên khối, nhờ đó tạo một thị trường thống nhất, một luật chơi rõ ràng áp dụng cho cả khu vực thay vì từng quốc gia rời rạc.

Singapore chọn cách tạo cơ hội mở rộng thị trường nhưng có điều kiện rất cụ thể. Cơ quan tiền tệ (MAS) đã hoàn tất khung quản lý stablecoin từ 15/8/2023, trong đó chỉ áp dụng cho stablecoin gắn SGD/USD do các tổ chức được cấp phép phát hành.

Đồng thời yêu cầu dự trữ an toàn, được kiểm toán, quy tắc chuộc lại theo mệnh giá, quản trị rủi ro hoạt động và công bố minh bạch để người dùng phân biệt "stablecoin được quản lý" với phần còn lại của thị trường. Cuối cùng, họ đã đạt được mục tiêu là biến stablecoin thành phương tiện thanh toán đáng tin, không còn là công cụ đầu cơ thuần túy.

Trong khi đó, Nhật Bản chọn cách "siết chặt" đầu vào, đi thẳng vào chất lượng tài sản số. Luật Dịch vụ Thanh toán sửa đổi năm 2023 quy định chỉ ngân hàng, công ty chuyển tiền hoặc ngân hàng ủy thác mới được phát hành stablecoin theo dạng tiền gửi kỹ thuật số; người nắm giữ còn được bảo hiểm tiền gửi tối đa 10 triệu yên, giống như gửi tiết kiệm thông thường. Cách này đảm bảo tính ổn định và niềm tin của người dùng, khóa chặt rủi ro thanh toán.

Hàn Quốc thì đặt trọng tâm ưu tiên vào bảo vệ người dùng. Luật Bảo vệ Người dùng Tài sản Ảo có hiệu lực từ tháng 7/2024 đã định nghĩa phạm vi tài sản, yêu cầu sàn tách bạch, lưu ký an toàn tài sản khách hàng, cấm thao túng thị trường, giao dịch nội gián, bắt buộc công bố thông tin; thiết lập nền tảng chế tài. Cơ quan quản lý tài chính (FSC) ban hành quy tắc chi tiết thi hành, nối tiếp các yêu cầu đăng ký VASP, tuân thủ Travel Rule trước đó.

Ở cấp toàn cầu, Hội đồng ổn định tài chính (FSB) đã đưa ra khuyến nghị quản lý chung cho tài sản số, với nguyên tắc "hoạt động giống nhau, rủi ro giống nhau thì phải quản lý như nhau". Trong khi đó, Lực lượng đặc nhiệm tài chính về rửa tiền (FATF) yêu cầu các sàn giao dịch áp dụng Travel Rule - quy tắc buộc phải lưu giữ và chia sẻ thông tin người gửi, người nhận trong giao dịch tiền mã hóa, để ngăn chặn rửa tiền và tài trợ khủng bố.

TS. Nguyễn Hồng Minh - Trường Đại học Kinh tế - Đại học Quốc gia Hà Nội cho rằng, nếu làm tốt, tài sản số sẽ không chỉ là trào lưu đầu cơ mà có thể trở thành động lực thực sự cho kinh tế số, thu hút vốn, công nghệ và nhân tài về đất nước.