Khởi đầu mới của ASEAN

Tại Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 36 dưới hình thức trực tuyến, ngoài những vấn đề liên quan đến ASEAN, các nhà lãnh đạo còn nắm bắt tình hình quốc tế và khu vực. Bất chấp đại dịch, xung đột hiện tại và cạnh tranh chiến lược vẫn không suy giảm. Đứng đầu chương trình nghị sự là sự không chắc chắn ngày càng tăng do cuộc đối đầu giữa Mỹ và Trung Quốc hiện đã vượt ra ngoài lĩnh vực thương mại, bao trùm toàn bộ quan hệ song phương giữa hai nước. Các vấn đề toàn cầu và khu vực khác như biến đổi khí hậu, Bán đảo Triều Tiên, phi hạt nhân hóa của Triều Tiên, tranh chấp Biển Đông, cuộc khủng hoảng Rakhine và hợp tác Mekong cũng được thảo luận.

Kể từ khi bùng phát đại dịch Covid - 19 vào cuối tháng 1, các thành viên ASEAN đã tổ chức 20 cuộc họp trực tuyến với các đối tác đối thoại. Các khuyến nghị chính được xem xét và thông qua tại hội nghị thượng đỉnh, tập trung vào 5 ưu tiên: Tăng cường năng lực trong việc ngăn chặn và kiểm soát dịch Covid - 19; bảo vệ người dân trước đại dịch; giảm thiểu tác động xã hội của dịch Covid-19; củng cố quan hệ giữa ASEAN và các đối tác đối thoại để ứng phó với dịch Covid - 19; phát triển kế hoạch khắc phục đại dịch sau Covid - 19.
Liên quan đến việc xây dựng năng lực giữa các thành viên ASEAN để ứng phó đại dịch Covid - 19, một loạt các hành động chính sách cần sự quyết định của hội nghị thượng đỉnh. Trước hết, là đề xuất của Thái Lan về cách vận hành Quỹ ứng phó dịch Covid - 19 của ASEAN, đã được phê duyệt vào tháng 4. Các quan chức cấp cao của ASEAN vẫn đang nghiên cứu những điều khoản tham chiếu và phân bổ vốn. Kể từ cuối tháng 1, nhiều dự án được tài trợ bởi các đối tác đối thoại đã bị đình hoãn do đại dịch. Quan chức cấp cao của ASEAN đã khuyến nghị sử dụng các quỹ hợp tác này cho những ưu tiên cấp bách khác liên quan đến nỗ lực chống lại dịch Covid - 19. ASEAN phải quyết định có nên tập hợp tối thiểu 10% số tiền còn lại hiện có của Quỹ phát triển ASEAN hay không? Ngoài ra, ASEAN cũng đang kêu gọi đóng góp tự nguyện từ các đối tác đối thoại.
Một lĩnh vực quan trọng khác là chia sẻ thông tin và thực tiễn tốt nhất giữa các thành viên ASEAN. Điều đáng nói, mọi điều chỉnh chính sách ảnh hưởng đến cấp quốc gia, khu vực hoặc quốc tế phải được chia sẻ kịp thời giữa các thành viên. Ở giai đoạn này, các thành viên ASEAN vẫn cần tăng mức độ sẵn sàng cho những trường hợp khẩn cấp về sức khỏe cộng đồng trong tương lai. Ngoài ra, để tăng tốc độ truyền dữ liệu, đặc biệt là thông tin sức khỏe cần thiết, cần cải thiện năng lực về sức khỏe điện tử, các vấn đề liên quan khác như: Sử dụng dữ liệu lớn về dự báo tỷ lệ nhiễm bệnh, cũng như các phương pháp để phân loại và chẩn đoán bệnh nhân. Lĩnh vực cấp bách khác là xây dựng nhóm chuyên gia để thúc đẩy hợp tác, nâng cao kiến thức, năng lực của khu vực về các bệnh truyền nhiễm.
Tại hội nghị lần này, các nhà lãnh đạo cũng thảo luận đưa ra quyết định về việc xây dựng Quy trình hoạt động tiêu chuẩn ASEAN hoặc hướng dẫn hài hòa về tình trạng khẩn cấp sức khỏe cộng đồng. Một số thành viên ASEAN đã đề nghị, nên thiết lập một kho dự trữ ASEAN cho các trường hợp khẩn cấp về sức khỏe cộng đồng. Những nước khác cũng muốn tăng dự trữ các vật tư và thiết bị y tế bổ sung trong trường hợp thảm họa quốc gia.
Do sự bùng phát đại dịch toàn cầu và để tăng cường bảo vệ công dân ASEAN ở các nước thứ ba, cần phối hợp giữa các mạng lưới của những thành viên ASEAN bất cứ khi nào, hoặc bất cứ nơi nào công dân của họ gặp rắc rối, đặc biệt trong trường hợp khẩn cấp về sức khỏe cộng đồng hoặc xung đột chính trị. Năm 2006, các bộ trưởng ngoại giao ASEAN đã nhất trí về bộ hướng dẫn để hỗ trợ công dân ASEAN trong tình huống khủng hoảng. Với sự phổ biến của truyền thông xã hội, lần đầu tiên các nhà lãnh đạo ASEAN phải giải quyết các tác động tiêu cực đến từ tin tức giả và thông tin sai lệch. Truyền thông tốt hơn và nhanh hơn giữa các đầu mối liên quan đến việc xác minh tính xác thực của nguồn thông tin. Trong tương lai gần, các quan chức cấp cao chịu trách nhiệm về thông tin có thể đưa ra một bộ hướng dẫn chung được sử dụng để chuẩn hóa việc chia sẻ thông tin, tạo ra một nền tảng chung để chia sẻ thông tin và xác minh chính xác.
Giảm thiểu tác động kinh tế - xã hội của Covid - 19 được coi là một trong những thách thức lớn nhất mà các thành viên ASEAN gặp phải. Nhiệm vụ trước mắt là đảm bảo các mạng logistics hiện tại đang hoạt động đầy đủ, để tăng cường khả năng phục hồi kinh tế của ASEAN. Quan trọng nhất, thị trường ASEAN phải được mở cho thương mại và đầu tư. Các nhà lãnh đạo ASEAN có thể đưa ra một tuyên bố đặc biệt để thể hiện cam kết chung nhằm giữ cho chuỗi cung ứng mở và kiềm chế mọi thực tế sẽ làm gián đoạn thương mại. Trong một chặng đường dài, ASEAN phải gắn bó với nhau để giảm thiểu tác động tiềm tàng do suy thoái kinh tế toàn cầu và các tác dụng phụ khác. Để làm như vậy, cần phải tăng cường và đa dạng hóa thương mại, đầu tư nội bộ ASEAN. Do đại dịch, ASEAN cũng nên thúc đẩy sản xuất và buôn bán các vật tư, thiết bị y tế cần thiết để chống lại dịch Covid - 19. Do tầm quan trọng của các doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa như một động lực kinh tế trong khu vực, tất cả các nỗ lực phải được thực hiện để trao quyền cho lĩnh vực này.
ASEAN phải kiềm chế các rào cản thương mại mới và không cần thiết để tạo điều kiện thuận lợi hơn cho dòng hàng hóa và dịch vụ đến và đi từ khu vực; đặc biệt là các mặt hàng thực phẩm, vật tư và thiết bị y tế. ASEAN tái khẳng định, Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP) sẽ được ký kết vào tháng 11. Là một phần trong nỗ lực phát triển kế hoạch khắc phục đại dịch sau Covid - 19, các thành viên ASEAN buộc phải chia sẻ đánh giá sau sự cố trên toàn khu vực và bài học kinh nghiệm càng sớm càng tốt. ASEAN cũng cần nới lỏng những hạn chế tạm thời của ASEAN với việc đi lại để đảm bảo phù hợp. Với kinh nghiệm chung của các thành viên ASEAN khi đối mặt với sự tàn phá từ dịch Covid -19, có thể vấn đề xử lý các trường hợp khẩn cấp về sức khỏe cộng đồng trong tương lai được đưa vào kế hoạch chi tiết của Cộng đồng ASEAN tiếp theo, để tăng cường khả năng chuẩn bị chung của khu vực 654 triệu dân số mạnh đang bị đe dọa.
Năm 2020 cũng là dịp kỷ niệm 25 năm Việt Nam là thành viên ASEAN. Hội nghị Thượng đỉnh cũng báo hiệu một khởi đầu mới của ASEAN gắn kết và chủ động thích ứng hơn. Sẽ có tuyên bố tầm nhìn của các nhà lãnh đạo về một "ASEAN gắn kết và chủ động thích ứng". Cho đến nay, Việt Nam với vai trò Chủ tịch ASEAN 2020 đã chú trọng vào nỗ lực tập thể của khối để chống lại virus, cách phục hồi sau sự suy thoái kinh tế và kết nối khu vực bị gián đoạn. Cũng như các cuộc khủng hoảng trước đây, ASEAN ngày càng trở nên đoàn kết, phối hợp và hướng tới tương lai.