Khánh Hòa: Tưng bừng lễ hội Bà Chúa Xứ- Thiên Y A Na

Lũ lượt du khách xa, gần về trẩy hội

Thánh Mẫu Thiên Y A Na là hình tượng tín ngưỡng mang nét văn hóa tâm linh độc đáo, đặc trưng của miền Duyên hải Nam Trung bộ - Việt Nam - một vị phúc thần của người Việt. Lễ hội Bà Chúa Xứ Thiên Y A Na Thánh Mẫu năm nay đã thu hút hàng trăm ngàn du khách trong nước và quốc tế tham dự.

Mẹ xứ sở trong lòng người bản địa

Hàng năm, cứ bắt đầu ngày mùng một, tháng ba âm lịch, điện Mẫu tại núi Am Chúa, xã Diên Điền, huyện Diên Khánh, tỉnh Khánh Hòa là nơi khởi xướng lễ hội Thánh Mẫu Thiên Y A Na. Tuy nhiên, lễ hội chính được diễn ra tại Tháp Bà Poh Nagar Nha Trang từ ngày 6- 8/5 (nhằm ngày 21-23/3 âm lịch). Năm 2001, lễ hội Thánh Mẫu Thiên Y A Na cũng đã được Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch xếp hạng là một trong 16 lễ hội quốc gia.

Truyền thuyết kể rằng, Nữ thần Poh Nagar giáng thế từ thân kỳ nam ở thượng nguồn đưa xuống núi Đại An - Đại Điền, như một mối lương duyên được trời đất sắp đặt để Thái tử phát hiện ra Người. Vua cha cũng vô cùng hoan hỷ khi xem quẻ đại cát, nên tương tác hợp duyên,... Nơi đây, Mẹ Thiên Y A Na đã trú ngụ, dạy cho dân cày cấy, kéo vải, dệt sợi, đặt ra những lễ nghi, tôn ty trật tự để người dân ngày càng phú túc mở rộng ra những vùng lân cận...

Tuy chỉ là một vị thần theo truyền thuyết, nhưng Thánh Mẫu đã được người dân Việt và Chăm cung kính và đã được nhà Nguyễn xếp vào bậc thượng đẳng thần. Những ngôi tháp thờ cúng, tưởng niệm Bà và những vị thần linh, những vị anh hùng huyền thoại xung quanh Bà đã lần lượt ra đời từ thế kỷ VII đến thế kỷ XIII. Phía trước các tháp, dưới chân đồi lại có mấy hàng cột cao lớn cùng kiến trúc bằng gạch nung thô, theo truyền thuyết, đó là những cột được xem như đế của vũ đài và các lễ hội từ ngàn xưa...

Ông La Thanh Toàn, ở Ninh Thuận bộc bạch: “Hàng năm, sau khi cung kính ở các tháp Phan Rang, gia tộc nhà tôi đều cố gắng về tháp Bà Poh Nagar Nha Trang để tế lễ Bà Chúa Ngọc (tên gọi yêu kính Thánh Mẫu của đồng bào Chăm). Được về điện chánh tế lễ, dự lễ thay y Bà, với hầu hết người Chăm chúng tôi là niềm vinh hạnh...”.

Ông Đổng Hoàn - người Chăm - Phó ban Dân tộc tỉnh Ninh Thuận chia sẻ thêm: “Với người Chăm chúng tôi hội tụ về tế lễ, dâng lễ Bà Chúa Ngọc những ngày lễ hội này tại các tháp ở Phan Rang là niềm hạnh phúc, thể hiện sự tôn kính và biết ơn. Được về dâng lễ ở điện chính - Tháp Bà Poh Nagar Nha Trang còn là mơ ước của nhiều người, nhiều tộc họ Chăm, nhưng không phải ai cũng làm được. Phần lớn những người được dâng tế lễ ở Tháp Bà Poh Nagar Nha Trang là những dòng tộc có điều kiện, họ van vái và được nhiều điều an vui, nên mới dành dụm lễ vật dâng Bà ở điện chính. Lễ vật của người Chăm chúng tôi dâng cúng hoàn toàn tự giác, tự nguyện và bằng hết tấm lòng yêu kính, biết ơn dành cho Bà... Tại điện chính tháp Bà Poh Nagar Nha Trang, tượng Thánh Mẫu Thiên Y A Na, được thờ là tượng nữ thần bằng đá xanh nguyên khối, Mẹ Xứ Sở ngồi xếp bằng trên đài sen. Đây là một kiệt tác nghệ thuật điêu khắc của người Chămpa xưa, vào thế kỷ thứ XII. Pho tượng Thánh Mẫu không chỉ biểu hiện tính toàn năng, sự uy nghiêm và trí tuệ của Nữ thần, mà còn đầy sinh lực, gần gũi, sẵn sàng ban phát, đem lại sự bình an và ban hạnh phúc cho mọi người ở mọi nơi...".

Đồng bào Chăm các tỉnh Ninh Thuận, Bình Thuận, Bình Định đang sắp xếp lễ vật dâng Mẫu

Chẳng biết từ khi nào, lễ hôi Thiên Y A Na Thánh Mẫu ở tháp Bà Poh Nagar Nha Trang đã trở thành ngày hội chung của người dân bản địa. Hầu hết người địa phương là dân tộc Kinh, theo đạo Phật, đến viếng lễ Thánh mẫu đều có chung cảm xúc, tâm nguyện. Chị Nguyễn Thị Hường - một doanh nhân ở TP. Nha Trang bộc bạch: “Tôi là người Kinh và tôn giáo của tôi là đạo Phật. Nhưng tôi cũng như rất nhiều người thân, bạn bè thường lễ viếng Thánh Mẫu mỗi ngày rằm, đầu tháng, hoặc ngày mùng một đầu năm mới. Với chúng tôi, Thánh Mẫu là Mẹ Chúa Xứ linh thiêng của vùng đất mình đang trú ngụ, nên đi đâu, làm việc gì quan trọng, tôi đều đến cầu xin mẹ gia hộ”.

Truyền thuyết hút hồn du khách

Năm nay, lễ hội Thánh Mẫu Thiên Y A Na diễn ra tưng bừng hơn những năm trước. Lễ hội Thánh Mẫu Thiên Y A Na tại điện chính tháp Bà Poh Nagar Nha Trang không chỉ đón gần 100 đoàn viếng dâng lễ của đồng bào Chăm hội tụ từ các tỉnh Bình Định, Phú Yên, Bình Thuận, Ninh Thuận, mà qua 3 ngày lễ hội, nơi đây đã thu hút hàng trăm ngàn lượt du khách trong nước và quốc tế vui mừng tham dự lễ hội Thánh Mẫu truyền thuyết của người Chămpa gắn liền với truyền thống đạo đức “uống nước nhớ nguồn” của dân tộc Việt Nam...

Sau lễ thay y truyền thống tại điện thờ Thánh Mẫu, sẽ là phần rước lễ, tế lễ, cầu quốc thái dân an, lễ thả hoa đăng trên dòng sông Cái cầu siêu cho oan hồn uổng tử, chiến sĩ, đồng bào tử nạn,... Tất cả đều mang tín ngưỡng tâm linh đặc trưng của đồng bào Chăm. Đặc biệt, các hoạt động văn hóa văn nghệ và lễ hội năm nay đan xen nhau và phong phú hơn như: múa thờ mẫu, múa Chăm, múa bong, nghệ thuật diễn xướng dân gian hát bộ, múa siêu, hò bả trạo, hát bài chòi, múa võ,… đã thu hút hàng trăm ngàn du khách từ châu Á, đến châu Âu hiếu kỳ khám phá sự giao thoa văn hóa, lịch sử giữa 2 dân tộc Kinh và Chăm.

Lãnh đạo tỉnh Khánh Hòa cùng đoàn múa thờ Mẫu đang tiến vào điện chính

Ông Tony Hiếu - Việt kiều Mỹ gốc Nha Trang cho biết: “Tháp Bà Poh Nagar Nha Trang đã gắn liền với nhiều kỷ niệm ấu thơ của chúng tôi. Nếu về thăm quê, một trong những nơi tôi viếng lễ là Tháp Bà. Dù là người Kinh và theo đạo Phật, nhưng tôi viếng Bà với lòng tưởng kính người Mẹ Xứ Sở đã dạy cho dân Khánh Hòa biết cày cấy, trồng dâu, nuôi tằm, dệt vải,…”.

Anh Markus - du khách người Đức, 25 tuổi, cho biết: “Đây là lần đầu tiên tôi đến Nha Trang. Thành phố của các bạn rất đẹp và lễ hội này rất hay, tôi đã thấy những điệu múa rất lạ và được nghe về truyền thuyết vị nữ thần rất đẹp, xuất hiện từ cây trầm hương, rất hào hùng, dạy người dân làm được nhiều nghề để phát triển kinh tế…”.

Đặc biệt, nhiều truyền thuyết dân gian truyền kể đã thu hút khá đông du khách Trung Quốc về đây. Bà Yi Seul Bi - du khách Trung Quốc bộc bạch: “Tôi nghe nói, Bà Chúa Xứ ở Tháp Bà Poh Nagar Nha Trang còn hộ chữa trị cho những người bị bệnh hiểm nghèo, người hiếm muộn, cầu mùa, trị dịch bệnh… đến cầu bà đều được linh ứng bình an, lợi lộc. Nên bạn bè tôi mách đến Nha Trang là phải đến đây…”.

Cùng thời điểm này, tất cả các tháp Chăm trên vùng Duyên hải Nam Trung bộ đều tưng bừng diễn ra lễ hội truyền thống thay y và dâng lễ Nữ Thần Poh Nagar. Song, có lẽ không điện tháp nào lại đón đông du khách và người địa phương lũ lượt kéo về trẩy hội như ở Tháp Bà Poh Nagar Nha Trang. Bởi lẽ, không chỉ nơi đây là Thánh điện chính, mà truyền thuyết của Thánh Mẫu Thiên Y A Na đã gắn liền với nhiều truyền thuyết của xứ trầm hương Khánh Hòa. Tháp Bà Poh Nagar Nha Trang cũng đã trở thành một trong những danh lam thắng cảnh không thể thiếu của các tour du lịch đưa khách khám phá nét đẹp Nha Trang - Khánh Hòa.