Hướng đi nào cho hiệp định thương mại giữa EU và Nhật Bản?

Vào thời điểm mối quan tâm ngày càng tăng về hội nhập kinh tế và chủ nghĩa đơn phương Hoa Kỳ, Hiệp định JEEPA cho thấy các hiệp định thương mại phức tạp vẫn có thể thực hiện được nếu không có Hoa Kỳ và Trung Quốc không phải là nước duy nhất hoạt động tích cực trong việc định hình thương mại ở châu Á. Tuy nhiên, Hiệp định giữa EU và Nhật Bản cần phải có nhiều ý nghĩa hơn là một thỏa thuận thương mại. Mở rộng thị trường số và mối quan hệ với nhà đầu tư ngày càng khó khăn ở châu Á cần những khuôn khổ mới hơn mà JEEPA nên dẫn đầu vai trò này.

Các cuộc đàm phán phải giải quyết các vấn đề gây tranh cãi như “đổi xe ôtô với pho mai” giữa các nhà sản xuất xe ôtô cạnh tranh nhất thế giới và thị trường bơ sữa được kiểm soát chặt chẽ của EU là một kết quả thành công đáng kể. Nhưng tác động kinh tế của hiệp định sẽ được giới hạn ở khoảng 0,1% GDP bổ sung cho EU và 0,2% cho Nhật Bản. Tác động trực tiếp nhất được cảm nhận rõ nhất trong một số ngành bị quy định chặt chẽ như dược phẩm và thực phẩm cũng như giữa các nhà cạnh tranh về máy móc và điện tử. Trước JEEPA, Nhật Bản đã ủng hộ mạnh mẽ các hiệp định thương mại đa phương, nhưng chậm triển khai các đàm phán song phương. Nhật Bản đối mặt với hiệu ứng “bát mì” của nhiều hiệp định song phương và khu vực ở châu Á, vốn khó đàm phán toàn diện, kết hợp với việc Hoa Kỳ ngày càng quyết đoán hơn và Trung Quốc ngày càng tham gia các đàm phán song phương.

Ở Nhật Bản, xuất khẩu chỉ chiếm 16% GDP, do đó các ngành công nghiệp trong nước và dịch vụ chiếm ưu thế trong chương trình nghị sự hơn là lợi ích của các nhà xuất khẩu, gây khó khăn cho các thỏa thuận bãi bỏ quy định ngay cả khi lợi ích dài hạn rõ ràng. Sự thành công của hiệp định đối tác kinh tế với EU chỉ được kéo dài trong năm 2012 khi Thủ tướng Shinzo Abe đưa ra chính sách kinh tế hứa hẹn khởi đầu cho nền kinh tế bằng cách in tiền trong khi thực hiện một loạt cải cách cơ cấu. Năm 2016, Nhật Bản kém hiệu quả trong hầu hết các chỉ số hiệu suất chính sách khi so sánh với Đức. Các hiệp định thương mại quốc tế đã được xác định là một trong những động lực tốt nhất cho cạnh tranh, bãi bỏ quy định và năng suất lao động trong nền kinh tế già hóa nhanh chóng của Nhật Bản.

Tuy nhiên, thay vì tập trung đàm phán với EU, khi mức thuế cao hơn sẽ mang lại nhiều lợi ích từ góc nhìn của các ngành, Nhật Bản đã tiến hành đàm phán TPP với Hoa Kỳ và 11 quốc gia khác, hứa hẹn cải cách trong nước. TPP cho phép tiếp cận các thị trường chính của châu Á và hấp dẫn bởi Hoa Kỳ nhấn mạnh vào thúc đẩy tự do hóa thương mại và dịch vụ ở mức độ cao, đồng thời thúc đẩy việc bảo vệ quyền tác giả, nhà đầu tư và bảo vệ môi trường.

JEEPA chỉ trở lại ngay sau khi Tổng thống Donald Trump ký sắc lệnh chính thức rút Hoa Kỳ khỏi TPP. Trớ trêu thay, hiệp định giữa Nhật Bản và EU tập trung chủ yếu vào thương mại song phương, bây giờ có cơ hội đóng vai trò quan trọng trong mở rộng đàm phán thương mại và đầu tư ở châu Á. EU thiết lập các tiêu chuẩn quốc tế vì quy mô của thị trường khối này và sức mạnh của Ủy ban EU trong tìm kiếm giải pháp chung. Nhưng trong các lĩnh vực quan trọng khác, như bảo vệ dữ liệu an ninh mạng, EU thiếu sự thúc đẩy và thực thi như của Hoa Kỳ. Để lấp khoảng trống này, sáng kiến “xây dựng một nền kinh tế dữ liệu” trên thị trường chung số hóa EU cần phải tìm hướng vào các hiệp định về thương mại điện tử xuyên biên giới, cải cách quy định quyền tác giả và viễn thông. Việc bảo vệ nhà đầu tư đang được đàm phán là phần cuối cùng của JEEPA, kết quả sẽ trở nên đặc biệt quan trọng vì EU và Nhật Bản gia tăng đầu tư ở khu vực châu Á. Đối với thủ tục giải quyết tranh chấp giữa nhà nước và nhà đầu tư, EU đang cố gắng giải quyết các bảo lưu ngày càng tăng nhằm bảo vệ nhà đầu tư, vốn đã trở thành một công cụ không rõ ràng được các công ty đa quốc gia sử dụng để phá vỡ các chính sách công trong nước. Bằng cách đề xuất thiết lập tòa án đầu tư đa phương minh bạch, tiêu chuẩn hóa, dễ tiếp cận cho các nhà đầu tư nhỏ, tập trung vào bảo vệ lợi ích cộng đồng trước lợi ích của nhà đầu tư, EU hy vọng đặt ra tiêu chuẩn mới cho lĩnh vực này.

Tuy nhiên, ở một châu Á ít hội nhập hơn so với EU, việc xây dựng thể chế như thế thường nhận được sự hoài nghi cao, bởi vì tòa án thường trực có thể hạn chế chủ quyền quốc gia thậm chí nhiều hơn nhu cầu bồi thường của nhà đầu tư. Ở châu Á, nhu cầu giải quyết tranh chấp cần phải linh hoạt, đơn giản và có định hướng bồi thường. Đây sẽ là thành tựu lớn nếu JEEPA có thể đóng góp giải pháp khả thi giữa các yếu tố cạnh tranh nhau.