Hồn nước tờ báo của tinh thần độc lập

Làm báo bí mật

“6 số báo xuất bản trong 2 năm (1944-1945), 5 lần chuyển địa điểm “tòa soạn” - ông Lê Đức Vân (tức Nguyễn Hữu Phúc) - người phụ trách tờ báo Hồn Nước – chậm rãi nhớ lại những ngày gian khó, đầy hiểm nguy khi ông cùng các đồng chí làm báo trong những ngày Cách mạng tháng Tám hào hùng.

Và ông kể, giữa năm 1944, sau lớp huấn luyện đảng viên mới do đồng chí Lê Quang Đạo trực tiếp phụ trách, ông được giao nhiệm vụ xuất bản và phát hành một tờ báo riêng của thanh niên Hà Nội lấy tên là Hồn Nước - Tiếng nói của nam nữ thanh niên cứu quốc thành Hoàng Diệu.

Ông Lê Đức Vân - người phụ trách tờ báo Hồn Nước

Tham gia nhóm làm báo Hồn Nước còn có các đồng chí Lều Văn Hoán (tức Mai Luân), Nguyễn Kim Chi (tức Chi Hiền), Nguyễn Văn Cung (tức Trần Thư) và Nguyễn Hải Hùng (tức Nguyễn Văn Giáp).

Do tình hình lịch sử lúc đó, việc in tờ Hồn Nước phải thực hiện bí mật, tốn nhiều thời gian và công sức. Số báo đầu tiên in tại nhà đồng chí Trần Thư (số 15 Hàng Phèn). Tháng 2/1945, chuyển đến nhà cụ Nguyễn Hải Hoành (Nhân Chính). Tại đây, gia đình cụ Hoành đã làm một gian nhà đơn sơ để cất giữ dụng cụ và in báo bí mật.

Nói về công đoạn in báo, ông Lê Đức Vân kể, mỗi lần in phải mài tấm đá, rửa sạch rồi viết ngược lên mặt đá bằng một loại mực đặc biệt, sau đó rửa bằng nước chanh, lau nước đường cho mực in không bị dính lên mặt đá, tiếp tục lăn mực để mực in chỉ bắt vào chữ viết rồi đặt lên giấy lăn tiếp. Kỳ công như vậy nhưng mỗi lần chỉ in được 70 tờ. Sau khi in thành công một số tờ thì địa điểm in nhà cụ Hoành bị lộ. Khoảng tháng 2/1945, cơ sở chuyển xuống nhà đồng chí Hải Hùng ở làng Giáp Nhất.

“Báo ra tiếp số 2, 3, 4. Chúng tôi rất phấn khởi thuê hẳn một căn nhà ở Ngã Tư Sở (số 118 cũ), vừa là địa điểm liên lạc, vừa có kho để giấy. Nhưng rồi nhà in lại bị lộ, chúng tôi phải chuyển đến Láng Trung, sau đó ra Xuân Canh là quê của anh Nguyễn Viết Tiết (tức Anh Bảo) và cơ sở in đặt ở gia đình ông Nguyễn Viết Thư. Số 5 của báo ra đời tại đây” - ông Lê Đức Vân nhớ lại.

Hè năm 1945, Hà Nội hừng hực khí thế đấu tranh cách mạng, những người làm báo quyết định chuyển vào Dịch Vọng, nắm tình hình kịp thời để viết tin, bài. “Nhà in” ở nhà bà Nguyễn Thị Bảy và được bổ sung thêm anh Nhuận, là công nhân in ở xưởng in Tô- panh trong nội thành. Cả nhóm khẩn trương in truyền đơn và báo chuẩn bị cho cuộc khởi nghĩa. Số 6 in xong chưa kịp phát hành thì Cách mạng tháng Tám bùng nổ. Với trên dưới 200 tờ báo của 5 số báo lưu hành bí mật, Hồn Nước đã góp phần tuyên truyền đường lối giải phóng dân tộc của Mặt trận Việt minh; động viên, cổ vũ tinh thần đấu tranh của thanh niên.

“Công đoạn phát hành tờ báo và truyền đơn cũng rất nguy hiểm. Chúng tôi phải đi theo nhóm 3 người, một người cảnh giới, một người phết hồ làm bằng bột gạo nếp vào tường, người còn lại áp truyền đơn, báo Hồn Nước lên đó” - ông Lê Đức Vân cho biết.

Tờ báo của nhiệt huyết tuổi trẻ

Khác với Huế và Sài Gòn, lực lượng thanh niên yêu nước đều hoạt động bán công khai, “tương kế tựu kế”, lợi dụng những âm mưu của địch để hoạt động cho cách mạng. Tại Hà Nội, Thanh niên cứu quốc thành Hoàng Diệu hoạt động bí mật dưới sự lãnh đạo trực tiếp của Thành ủy, của Việt Minh. Với bầu nhiệt huyết của tuổi trẻ, họ là lực lượng sung sức đi đầu khởi nghĩa giành chính quyền thắng lợi.

Những người làm báo Hồn Nước cũng vậy, phần lớn là những học sinh, sinh viên vừa rời ghế nhà trường. “Lúc đó, tôi và anh em còn quá trẻ, chưa viết được bài xã luận, chỉ những tin tức thời sự tôi trực tiếp viết hoặc dẫn lại nguồn tin từ các tờ báo khác. Còn bài xã luận có tính định hướng do các anh Lê Quang Đạo, Vũ Oanh, Nguyễn Khang… viết”. Tuy nhiên, người phụ trách tờ báo Hồn Nước cũng khẳng định: Tờ báo đã trở thành vũ khí tuyên truyền, giới thiệu hoạt động của Việt Minh đến với đông đảo quần chúng nhân dân Hà Nội. Nhờ tuyên truyền, nhân dân đã mua tín phiếu, ủng hộ thuốc men… trở thành “mạng lưới cảm tình” rất quan trọng trong việc giác ngộ thanh niên và kết nạp đoàn viên mới vào Tổ chức thanh niên Cứu quốc.

Và rồi, khi số báo thứ 6 - số cuối cùng của báo Hồn Nước - chưa phát hành thì ngày 17/8/1945, chính phủ bù nhìn Trần Trọng Kim tổ chức cuộc mít tinh ủng hộ chính phủ trên quảng trường Nhà hát Lớn. Với chủ trương của Việt Minh, biến cuộc mít tinh trở thành diễn đàn của ta. Trong lúc cuộc mít tinh sục sôi khí thế, đội danh dự có một anh giơ cao lá cờ bằng vải và hô vang “Đồng bào theo tôi…”. Cả đám đông đi theo lá cờ đỏ sao vàng, đi ngược con phố Hàng Đào, Hàng Ngang, Hàng Giầy… Đoàn đã trở thành đoàn biểu tình lớn, rầm rộ, đồng bào nhân dân hai bên đường xuống ủng hộ.

“Thời cơ cách mạng đã đến. Đêm 17/8/1945, Thành ủy Hà Nội quyết định triệu tập hội nghị của Ủy ban Quân sự cách mạng sẽ khởi nghĩa giành chính quyền ngày 19/8” - ông Lê Đức Vân nói trong xúc động.