Hội nghị Bộ trưởng Năng lượng APEC 2023 đặt dấu mốc hợp tác năng lượng sau 8 năm gián đoạn

Ngày 15-16/8, các Bộ trưởng Năng lượng Diễn đàn Hợp tác kinh tế châu Á-Thái Bình Dương (APEC) đang nhóm họp tại Seattle, Mỹ, sau gần 8 năm kể từ cuộc họp cuối cùng tại Cebu, Philippines vào năm 2015.

Hội nghị diễn ra trong bối cảnh hệ thống năng lượng không ngừng phát triển đồng thời đưa ra những thách thức và cơ hội mới cho tham vọng chung. 21 thành viên của APEC vẫn đang hồi phục sau đại dịch Covid-19, trong khi cuộc xung đột ở Ukraine đã tác động khắp thị trường dầu mỏ và khí đốt tự nhiên. Trong khi đó, sự gián đoạn chuỗi cung ứng và giá năng lượng tăng cao đang gây áp lực lên lạm phát, khiến các ngân hàng trung ương phải can thiệp.

Những sự kiện này đã dẫn đến việc hiệu chỉnh lại bộ ba bất khả thi về năng lượng gồm an ninh năng lượng, khả năng chi trả và tính bền vững hướng tới sự cân bằng với hai mục tiêu đầu tiên có trọng lượng hơn và ít hơn ở mục tiêu thứ ba. Trong khi đó, giảm thiểu và thích ứng với biến đổi khí hậu vẫn là một “vấn đề nan giải”, theo Ngân hàng Thế giới. Các thành viên APEC đã đóng góp đáng kể lượng khí thải nhà kính nhưng vẫn có tiềm năng khử carbon cho hệ thống năng lượng của họ một cách công bằng và hợp lý. Cuộc họp này có thêm ý nghĩa là cuộc họp đầu tiên kể từ khi Hiệp định Paris được thông qua vào tháng 12 năm 2015.

Tầm quan trọng của cuộc họp các Bộ trưởng năng lượng APEC còn vượt ra ngoài khuôn khổ APEC. Các thành viên APEC chiếm gần 60% nguồn cung cấp năng lượng và lượng khí thải CO2 toàn cầu. Ngoài ra, 5 trong số những quốc gia tiêu thụ năng lượng lớn nhất thế giới: Trung Quốc, Mỹ, Nga, Nhật Bản và Canada đều là thành viên của APEC. Họ sở hữu nguồn tài nguyên thiên nhiên đa dạng, sở hữu hơn 70% trữ lượng than toàn cầu, nhưng lại ít hơn về tài nguyên thiên nhiên khí đốt (36%) và dầu mỏ (23%).

Danh mục tài nguyên này có nghĩa là các thành viên APEC có lịch sử tích cực trong thương mại năng lượng toàn cầu, chủ yếu với tư cách là nhà nhập khẩu ròng dầu thô nhưng cũng là nhà xuất khẩu ròng các sản phẩm tinh chế, than đá và khí đốt tự nhiên. Mức tiêu thụ năng lượng của nhóm được thúc đẩy bởi hoạt động kinh tế và dân số ngày càng tăng.

Gần 4 trong số 10 người trên thế giới sống trong nền kinh tế thành viên APEC, chiếm hơn 60% GDP danh nghĩa. Trong APEC, các thành viên ở Đông Nam Á là một trong những nền kinh tế phát triển nhanh nhất khi các hoạt động sản xuất và dịch vụ tăng lên, hỗ trợ GDP tăng trưởng gần 150% trong vòng 20 năm qua. GDP trong nhóm các nền kinh tế này dự kiến sẽ tăng hơn gấp đôi vào năm 2050.

Nhận thức được giá trị của sự hợp tác, các nhà lãnh đạo APEC đã thống nhất hai mục tiêu quan trọng liên quan đến năng lượng.

Đầu tiên, tại cuộc họp năm 2007 ở Sydney, họ đã đồng ý về mục tiêu giảm cường độ sử dụng năng lượng ít nhất 25% vào năm 2035 so với năm 2005.Sau đó, trong Tuyên bố Honolulu năm 2011, mục tiêu này đã được tăng lên 45% dựa trên tiến độ đã được chứng minh.

Thứ hai, tại Hội nghị Bộ trưởng APEC năm 2014 tại Bắc Kinh, một mục tiêu bổ sung là tăng gấp đôi tỷ lệ năng lượng tái tạo hiện đại từ 6% lên 12% trong giai đoạn 2010-2030 đã được thông qua. APEC đã đạt được những tiến bộ vững chắc về những mục tiêu chung này và hiện đang trên đà đạt được cả hai mục tiêu này trước những năm mục tiêu.

Các chính sách sử dụng năng lượng hiệu quả - về cơ bản là làm nhiều hơn với chi phí ít hơn - là công cụ giúp giảm mức tiêu thụ năng lượng cuối cùng đồng thời nâng cao mức sống của hàng trăm triệu người. Cường độ năng lượng đã giảm 26% từ năm 2005 đến năm 2020, trong khi tỷ lệ năng lượng tái tạo hiện đại là gần 10% chỉ thiếu 2% so với mục tiêu.

Bất chấp những tiến bộ hướng tới hai mục tiêu năng lượng chung, việc khử carbon trong khu vực APEC đòi hỏi các chính sách tham vọng hơn, triển khai công nghệ, đầu tư và giảm phát thải. Nghiên cứu của Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng châu Á Thái Bình Dương (APERC), cơ quan tư vấn năng lượng cho APEC, khám phá một lộ trình giả thuyết hướng tới việc khử cacbon cho hệ thống năng lượng vào năm 2050 cho mỗi thành viên.

Trong Kịch bản trung hòa carbon (CN), nhu cầu nỗ lực bổ sung ngoài các chính sách và xu hướng hiện tại chứng minh cho những người ra quyết định của APEC về mức độ thay đổi cần thiết để thực hiện quá trình chuyển đổi năng lượng. CN chỉ là một ví dụ về con đường có thể đạt được mức trung hòa carbon vào năm 2050. Các dự báo của CN cho thấy lượng khí thải CO2 giảm 2/3 cho đến năm 2050.

Dựa trên mô hình của APERC, các yếu tố hỗ trợ chính thúc đẩy quá trình chuyển đổi năng lượng là tăng mức độ hiệu quả năng lượng, chuyển đổi nhiên liệu và áp dụng nhanh chóng các công nghệ như thu hồi và lưu trữ carbon (CCS) và hydro. Giảm phát thải được thực hiện trong hai phân khúc chính của hệ thống năng lượng: các lĩnh vực nhu cầu sử dụng cuối và sản xuất điện.

Trong kịch bản này, nhu cầu năng lượng tách rời khỏi tăng trưởng kinh tế thể hiện sự gia tăng khả năng tiếp cận các dịch vụ năng lượng với lượng khí thải carbon và năng lượng thấp hơn. Việc thay thế nhiên liệu từ than đá, sản phẩm dầu mỏ và khí đốt tự nhiên sang điện đóng vai trò nền tảng trong quá trình chuyển đổi. Giao thông vận tải điện là một động lực chính. Các hành động bổ sung như loại bỏ dần khí đốt tự nhiên để sưởi ấm và nấu ăn trong các tòa nhà sẽ làm tăng thêm quá trình điện khí hóa.

Chỉ riêng trong lĩnh vực giao thông vận tải, khoảng 18 triệu thùng dầu tương đương mỗi ngày được thay thế bằng điện khi doanh số bán xe điện (EV) tăng lên. Là một lợi ích bổ sung, điện được sử dụng hiệu quả hơn so với nhiên liệu hóa thạch, giúp tăng thêm cường độ năng lượng.

Một đặc điểm khác của kịch bản này là điện tái tạo tăng ở mức ấn tượng 80% so với xu hướng hiện tại, đảm bảo rằng điện khí hóa các ngành có nhu cầu không chỉ đơn thuần là xáo trộn lượng khí thải CO2 cho ngành điện. Hơn nữa, dữ liệu mới nhất cho thấy việc triển khai năng lượng tái tạo ở các khu vực trong khu vực APEC, chủ yếu ở Trung Quốc, đã vượt xa các dự báo này. Điện tái tạo cũng mang lại lợi ích về an ninh năng lượng, cho phép các thành viên APEC tránh nhập khẩu năng lượng hóa thạch và cung cấp mức giá dễ đoán hơn cho các nhà đầu tư và người tiêu dùng.