Trong Dự thảo Báo cáo Chính trị trình Đại hội XIV của Đảng, khu vực kinh tế tư nhân tiếp tục được khẳng định là “một động lực quan trọng của nền kinh tế”, đồng thời nhấn mạnh môi trường là một trong ba trụ cột phát triển bền vững.
Đây không chỉ là sự kế thừa nhất quán trong đường lối phát triển mà còn là bước chuyển căn bản về tư duy thể chế và phương thức triển khai trong giai đoạn mới khi đất nước bước vào thời kỳ chuyển đổi xanh, chuyển đổi số và công nghiệp hóa theo chiều sâu.
Đất nước đang bước vào thời kỳ chuyển đổi xanh, chuyển đổi số, công nghiệp hóa theo chiều sâu. Ảnh minh họa
Để có thêm góc nhìn về những nội dung trên, phóng viên Báo Công Thương đã có cuộc trao đổi với PGS.TS Nguyễn Ngọc Sơn, Đại biểu Quốc hội TP Hải Phòng, Ủy viên chuyên trách, Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội
Khơi thông nguồn lực, tạo động lực cho kinh tế tư nhân
- Thưa Đại biểu, trong dự thảo Báo cáo Chính trị trình Đại hội XIV, Đảng tiếp tục khẳng định vai trò “động lực quan trọng” của khu vực kinh tế tư nhân. Ông đánh giá thế nào về việc cụ thể hóa quan điểm này trong giai đoạn mới, nhất là trong bối cảnh đất nước đẩy mạnh công nghiệp hóa, chuyển đổi xanh và số hóa?
Đại biểu Nguyễn Ngọc Sơn: Việc tiếp tục khẳng định kinh tế tư nhân là một “động lực quan trọng của nền kinh tế” trong Dự thảo Báo cáo Chính trị Đại hội XIV rất cần thiết, phù hợp với thực tiễn phát triển và là sự kế thừa nhất quán quan điểm của Đảng từ Đại hội XII đến nay. Tuy nhiên, điểm mấu chốt là phải cụ thể hóa quan điểm này bằng những thiết kế thể chế mang tính định hướng thị trường, minh bạch và có khả năng triển khai thực tiễn.
Đại biểu Nguyễn Ngọc Sơn - Đoàn TP Hải Phòng. Ảnh: PT
Trong bối cảnh đất nước đang bước vào giai đoạn phát triển mới, với ba đột phá chiến lược gồm chuyển đổi xanh, chuyển đổi số và phát triển công nghiệp theo chiều sâu, thì khu vực kinh tế tư nhân cần được khơi thông cả về nguồn lực, thể chế và không gian phát triển. Thực tế cho thấy, khu vực tư nhân đang đóng góp khoảng 45% GDP, 30% ngân sách nhà nước và trên 85% việc làm trong khu vực phi chính thức, nhưng vẫn gặp khó trong tiếp cận tín dụng, đất đai, công nghệ và chính sách ưu đãi, những yếu tố mà khối FDI và doanh nghiệp nhà nước đang được ưu tiên hơn.
Muốn kinh tế tư nhân thực sự là “động lực quan trọng”, cần tạo điều kiện để họ trở thành chủ thể trong các ngành công nghiệp nền tảng, chuỗi giá trị xanh, đổi mới sáng tạo và hạ tầng số. Tức là, phải nâng tầm từ “phát triển về lượng” sang “làm chủ về chất”.
- Theo ông, đâu là những điểm mới, mang tính đột phá trong định hướng phát triển kinh tế tư nhân lần này, đặc biệt là về thể chế, cơ chế khuyến khích và tạo lập môi trường cạnh tranh bình đẳng với khu vực kinh tế nhà nước và FDI?
Đại biểu Nguyễn Ngọc Sơn: Tôi đánh giá cao việc Dự thảo Báo cáo lần này đã chuyển từ tư duy “bảo vệ - hỗ trợ” sang “tạo lập - thúc đẩy” khu vực kinh tế tư nhân. Tôi cho rằng, nếu được thể chế hóa hiệu quả một số điểm mới trong Dự thảo Văn kiện sẽ mang tính đột phá:
Thứ nhất, thay vì “bình đẳng tiếp cận nguồn lực”, Dự thảo lần này có hàm ý chuyển sang “bình đẳng trong cơ hội và năng lực phát triển”, nghĩa là thiết kế chính sách dựa trên tiềm năng và khả năng tạo ra giá trị gia tăng.
Dự thảo xây dựng đảm bảo các doanh nghiệp được “bình đẳng trong cơ hội và năng lực phát triển”. Ảnh minh họa: Thu Hường
Thứ hai, cơ chế phân biệt tích cực đang được cân nhắc. Ví dụ, doanh nghiệp tư nhân đầu tư vào các ngành công nghệ cao, công nghiệp xanh, năng lượng tái tạo hoặc R&D có thể được ưu tiên tiếp cận đất đai, tín dụng, quỹ phát triển công nghệ, tương tự như doanh nghiệp FDI.
Thứ ba, cần đẩy mạnh cơ chế đối thoại chính sách, thiết lập kênh phản hồi chính sách hai chiều giữa Nhà nước và cộng đồng doanh nghiệp, từ đó sửa đổi kịp thời các quy định chồng chéo, thiếu khả thi. Đây chính là điều kiện tiên quyết để đảm bảo môi trường cạnh tranh thực chất, chứ không phải hình thức.
Phát triển xanh: Bước tiến chiến lược trong tư duy phát triển quốc gia
- Dự thảo Báo cáo Chính trị nhấn mạnh, môi trường là một trong ba trụ cột phát triển bền vững. Ông đánh giá thế nào về sự chuyển biến trong tư duy phát triển từ “tăng trưởng trước, xử lý ô nhiễm sau” sang “phát triển xanh, kinh tế tuần hoàn, phát thải thấp”?
- Đại biểu Nguyễn Ngọc Sơn: Đây là một trong những chuyển biến tư duy rất căn bản, có thể coi là bước tiến chiến lược về nhận thức trong hoạch định chính sách phát triển. Thay vì coi môi trường là hệ quả của tăng trưởng, thì nay, môi trường được đặt ngang hàng với kinh tế và xã hội, đúng với yêu cầu phát triển bền vững.
Việt Nam đã chuyển hướng từ mô hình “phát triển nâu” sang “phát triển xanh”
Việt Nam đã chuyển hướng từ mô hình “phát triển nâu” sang “phát triển xanh”, thể hiện rõ qua Chiến lược tăng trưởng xanh giai đoạn 2021-2030, Lộ trình Net Zero 2050, và các chính sách về tín dụng xanh, tài chính xanh, thuế carbon, thị trường carbon. Ví dụ, theo thống kê của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, đến cuối năm 2024, đã có trên 1.800 doanh nghiệp đăng ký triển khai hoạt động đo đạc và giảm phát thải khí nhà kính, chuẩn bị cho việc giao dịch tín chỉ carbon nội địa.
Tư duy “xanh” không chỉ giới hạn trong lĩnh vực môi trường mà phải trở thành định hướng toàn diện trong hoạch định chính sách phát triển ngành, địa phương và quốc gia.
Để khu vực tư nhân thúc đẩy kinh tế xanh
- Theo Đại biểu, cần những giải pháp, cơ chế gì để bảo đảm trụ cột môi trường được thực thi hiệu quả, gắn chặt với các chiến lược kinh tế - xã hội, nhất là trong các ngành có nguy cơ phát thải cao như công nghiệp, giao thông, xây dựng?
Đại biểu Nguyễn Ngọc Sơn: Trước hết, cần thể chế hóa trụ cột môi trường thành yêu cầu bắt buộc trong chiến lược và quy hoạch phát triển, chứ không thể chỉ là định hướng chung chung. Tôi xin đề xuất một số giải pháp sau:
Áp dụng rộng rãi các công cụ kinh tế môi trường, như phí phát thải, tín chỉ carbon, thuế môi trường để tạo sự chuyển biến trong các ngành phát thải cao như xi măng, nhiệt điện, giao thông, xây dựng.
Ưu tiên đầu tư công cho hạ tầng xanh, nhất là xử lý nước thải đô thị, chất thải rắn, giao thông công cộng sạch để tạo ra hiệu ứng lan tỏa.
Hệ thống xử lý nước thải của Tuyển than Cửa Ông - Tập đoàn TKV
Công khai, minh bạch hóa dữ liệu môi trường để người dân và xã hội có thể giám sát. Ví dụ, các nhà máy công nghiệp lớn cần có hệ thống quan trắc tự động, kết nối trực tuyến với cơ quan quản lý môi trường.
Bên cạnh đó, cần bổ sung chế tài mạnh đối với vi phạm môi trường, đặc biệt là với các dự án được ưu đãi đầu tư nhưng không tuân thủ cam kết về bảo vệ môi trường điều đang tồn tại khá phổ biến hiện nay.
- Từ góc nhìn của đại biểu Quốc hội, làm thế nào để khu vực kinh tế tư nhân thực sự trở thành lực lượng tiên phong trong chuyển đổi xanh, phát triển kinh tế tuần hoàn và thực hiện cam kết Net Zero 2050 mà Việt Nam đã đề ra?
Đại biểu Nguyễn Ngọc Sơn: Tôi cho rằng, để khu vực tư nhân thực sự đóng vai trò tiên phong trong chuyển đổi xanh, cần có 3 điều kiện cốt lõi:
Một là, chi phí chuyển đổi phải được chia sẻ. Chuyển đổi xanh luôn đòi hỏi chi phí cao hơn trong ngắn hạn (ví dụ: thiết bị, công nghệ, tuân thủ tiêu chuẩn quốc tế). Do đó, nhà nước cần có chính sách tín dụng xanh, ưu đãi thuế, hỗ trợ R&D và chuyển giao công nghệ, đặc biệt với doanh nghiệp vừa và nhỏ.
Hai là, thị trường phải đủ hấp dẫn và minh bạch. Ví dụ, nếu có thị trường tín chỉ carbon trong nước, các doanh nghiệp có thể đầu tư vào công nghệ giảm phát thải để bán tín chỉ. Hiện, Việt Nam mới đang ở giai đoạn thí điểm, nhưng cần sớm hoàn thiện hạ tầng pháp lý và giao dịch.
Ba là, hệ sinh thái chính sách cần nhất quán và đồng bộ: Tránh tình trạng “bên khuyến khích - bên gây khó”. Ví dụ, nếu ngành năng lượng tái tạo được ưu tiên nhưng thủ tục đất đai, phòng cháy, chữa cháy, đầu tư lại chồng chéo và kéo dài, doanh nghiệp không thể đi đầu.
Thực tế đã có nhiều doanh nghiệp tư nhân Việt Nam tiên phong trong lĩnh vực điện mặt trời, nông nghiệp hữu cơ, sản phẩm thân thiện môi trường. Nhưng nếu không có khung thể chế đủ mạnh và bền vững, những mô hình này sẽ khó nhân rộng.
- Xin cảm ơn đại biểu!
Dự thảo các Văn kiện trình Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng thể hiện nhiều đổi mới quan trọng về tư duy và tầm nhìn phát triển, xác định những định hướng chiến lược, mục tiêu trọng tâm và giải pháp đột phá để đưa đất nước bước vào thời kỳ phát triển nhanh, bền vững và toàn diện hơn. Một trong những điểm mới quan trọng được thể hiện trong dự thảo các văn kiện lần này đã xác định kinh tế tư nhân là động lực quan trọng, môi trường là một trong ba trụ cột phát triển bền vững.
