Gỡ 'điểm nghẽn' chuyển đổi số nông thôn

Ngày 25/12, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (VUSTA) tổ chức Hội thảo “Chính sách và mô hình chuyển đổi số nông thôn: Thực trạng và giải pháp”. Sự kiện đánh giá kết quả triển khai chuyển đổi số trong xây dựng nông thôn mới; đề xuất giải pháp thúc đẩy mô hình số bền vững, bao trùm và hiệu quả hơn.

Yêu cầu cấp thiết cho phát triển bền vững

Phát biểu khai mạc, ThS. Nguyễn Quyết Chiến – Tổng Thư ký VUSTA nhấn mạnh, chuyển đổi số đang trở thành xu thế tất yếu, là động lực quan trọng thúc đẩy tăng trưởng kinh tế – xã hội trong bối cảnh cách mạng công nghiệp lần thứ tư.

Tại Việt Nam, chuyển đổi số được xác định là con đường trọng yếu để rút ngắn khoảng cách phát triển, nâng cao năng suất, chất lượng tăng trưởng và năng lực cạnh tranh quốc gia – được thể hiện rõ trong Nghị quyết số 57 của Bộ Chính trị ngày 22/12/2024.

Đối với khu vực nông thôn, nơi sinh sống của phần lớn dân cư, giữ vai trò trụ đỡ an sinh xã hội, an ninh lương thực và gìn giữ văn hóa, chuyển đổi số mang ý nghĩa đặc biệt khi đưa công nghệ về làng, tái cấu trúc phương thức phát triển sản xuất, quản trị và cung ứng dịch vụ công, hướng tới nâng cao đời sống người dân.

Trong quá trình triển khai Quyết định số 924/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ: Phê duyệt Chương trình chuyển đổi số trong xây dựng nông thôn mới, hướng tới nông thôn mới thông minh giai đoạn 2021 – 2025 ngày 2/8/2022, nhiều địa phương đã triển khai mô hình xã thông minh, xã thương mại điện tử, ứng dụng truy xuất nguồn gốc, nền tảng hỗ trợ quản lý sản xuất và tiêu thụ nông sản.

Những kết quả bước đầu cho thấy, nếu thực hiện đúng hướng, đồng bộ và phù hợp điều kiện từng vùng, chuyển đổi số có thể trở thành đòn bẩy phát triển nông thôn bền vững. Tuy nhiên, thực tiễn vẫn ghi nhận nhiều hạn chế về hạ tầng số, kỹ năng số, tính liên thông dữ liệu và vấn đề an toàn thông tin.

3 dịch chuyển lớn trong chuyển đổi số nông thôn

Tại hội thảo, bà Nguyễn Thị Bích Lan - Viện trưởng Viện Sáng tạo và Chuyển đổi số (VUSTA) nhận định, chuyển đổi số nông thôn đang đứng trước ba xu hướng dịch chuyển quan trọng.

Thứ nhất, công nghệ chỉ là công cụ; giá trị cốt lõi nằm ở đổi mới mô hình tổ chức sản xuất, quản trị cộng đồng và kết nối thị trường. Nếu chỉ đưa phần mềm, thiết bị về địa phương mà không thay đổi cách vận hành, chuyển đổi số dễ rơi vào hình thức.

Thứ hai, từ mô hình thí điểm đơn lẻ sang liên thông – tích hợp – nhân rộng. Cụ thể, nhiều mô hình xã thông minh, xã thương mại điện tử đã triển khai ở các tỉnh nhưng chưa kết nối dữ liệu quốc gia, chưa hình thành chuỗi giá trị, nên hiệu quả còn phân tán.

Thứ ba, từ tiếp cận lấy chính quyền làm trung tâm sang lấy người dân, hợp tác xã, doanh nghiệp nông thôn làm trung tâm. Trong đó, người dân phải là đối tượng thụ hưởng thực sự, không chỉ là “khách thể được số hóa”.

Theo bà Lan, để chuyển đổi số nông thôn đạt hiệu quả, cần xem xét lại toàn bộ thiết kế chính sách và cách thức thực thi, bảo đảm mục tiêu phát triển bao trùm và nguyên tắc “không để ai bị bỏ lại phía sau”.

Các đại biểu thống nhất cho rằng, chuyển đổi số nông thôn còn đối mặt với bốn nhóm thách thức lớn: hạ tầng – dữ liệu số còn phân tán; năng lực số hạn chế; mô hình kinh tế số thiếu cơ chế thị trường; rủi ro an toàn – an ninh thông tin ngày càng tăng. Việc người dân bị lừa đảo trên môi trường số thời gian qua là cảnh báo rõ ràng về yêu cầu bảo vệ người dùng.

Bao trùm trong chuyển đổi số không chỉ là mở rộng tiếp cận công nghệ, mà là bảo đảm mọi nhóm dân cư, từ nông dân, phụ nữ, thanh niên, người cao tuổi đến hợp tác xã, doanh nghiệp nhỏ và vừa đều có cơ hội tham gia, hưởng lợi công bằng.

Theo ThS. Bùi Trường Minh, Văn phòng Điều phối nông thôn mới Trung ương, giai đoạn 2026 - 2030 được xác định là thời điểm bản lề trong hoàn thiện nền tảng chuyển đổi số quốc gia, đồng thời nâng cao chất lượng và tính bền vững của Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới theo hướng hiện đại, thông minh. Trong bối cảnh đó, truyền thông chuyển đổi số ở nông thôn cần được coi là nhiệm vụ chính trị quan trọng, đi trước một bước, dẫn dắt nhận thức và tạo đồng thuận xã hội.

Ông Minh cho rằng, nội dung truyền thông thời gian tới phải chuyển mạnh từ tuyên truyền chính sách chung sang tiếp cận theo hướng lấy lợi ích của người dân làm trung tâm, phản ánh rõ hiệu quả ứng dụng công nghệ số trong sản xuất, kinh doanh và đời sống. Lực lượng Tổ công nghệ số cộng đồng cần tiếp tục được củng cố, nâng cao chất lượng hoạt động, giao nhiệm vụ cụ thể, bảo đảm thực chất và hiệu quả trong việc đưa chuyển đổi số đến từng hộ dân.

Truyền thông chuyển đổi số phải gắn chặt với mục tiêu phát triển kinh tế nông thôn, nâng cao thu nhập và chất lượng sống cho người dân, trọng tâm là kinh tế số nông thôn, thương mại điện tử nông sản, chương trình OCOP, du lịch nông thôn – du lịch cộng đồng.

Thực tiễn tại Thái Nguyên cho thấy, khi truyền thông đi liền với quảng bá OCOP, xây dựng thương hiệu chè, phát triển du lịch cộng đồng, người dân chủ động hơn trong ứng dụng nền tảng số, tham gia sàn thương mại điện tử; đây là kinh nghiệm cần được tổng kết và nhân rộng.

Cùng với đó, truyền thông phải hướng tới mục tiêu xây dựng nông thôn mới thông minh, làm rõ mối quan hệ hữu cơ giữa chuyển đổi số và xây dựng nông thôn mới, hai quá trình song hành, hỗ trợ lẫn nhau. Hạ tầng số được coi là điều kiện tiên quyết, cần tiếp tục đầu tư viễn thông, internet băng rộng như một hạ tầng thiết yếu tương đương điện, đường, trường, trạm; nâng cao nhận thức cộng đồng trong khai thác và bảo vệ hạ tầng.

Bên cạnh phát triển hạ tầng, cần chú trọng nội dung về an toàn, an ninh thông tin, giúp người dân nhận diện rủi ro lừa đảo, tin giả, xâm phạm dữ liệu cá nhân; trang bị kỹ năng tự bảo vệ trong môi trường số, nhất là tại khu vực nông thôn, nơi nguy cơ bị tác động tiêu cực ngày càng hiện hữu.

VUSTA cho biết, hội thảo đã tập trung làm rõ cơ sở khoa học và chính sách cho chuyển đổi số nông thôn, từ đó đề xuất các khuyến nghị phục vụ hoạch định chiến lược thời gian tới. Toàn bộ ý kiến sẽ được tổng hợp, gửi lên Liên hiệp Hội Việt Nam để kiến nghị tới Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cùng các bộ, ngành liên quan, để hoàn thiện chính sách và thúc đẩy chuyển đổi số nông thôn theo hướng bền vững, thực chất, hiệu quả.