Ghế "nóng" WTO: Ứng viên nào cán đích?

Mỹ có một số phàn nàn chính đáng về cách thức hoạt động của WTO như lỗi thời với định nghĩa "nước đang phát triển"; lỗi thời trong cách đặt ra thuế quan và cáo buộc Mỹ một cách bất công về các hành vi lạm dụng thương mại. Văn phòng Đại diện Thương mại Mỹ (USTR) đã cáo buộc Cơ quan Phúc thẩm của WTO vượt quá thẩm quyền của mình trong việc cố gắng áp đặt các nghĩa vụ mới và "các biện pháp phòng vệ thương mại". Do đó, Mỹ đã cân nhắc việc từ bỏ tổ chức này hoặc chuyển sang các diễn đàn khác, chẳng hạn như Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD). Tuy nhiên, theo các chuyên gia của Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế, WTO vẫn là một định chế quan trọng về mặt chiến lược và Mỹ khó có khả năng hoàn toàn rời bỏ WTO.

Chân dung 8 ứng cử viên cho chức Tổng giám đốc WTO

Hiện có 8 ứng cử viên đang cạnh tranh cho vị trí Tổng giám đốc WTO: Jesus Kuri - nhà kinh tế người Mexico; Amina Mohamed - cựu Bộ trưởng Thương mại Kenya; Tudor Ulianovschi - cựu Bộ trưởng Ngoại giao Moldova; Abdel-Hamid Mamdouh - cựu Giám đốc Ai Cập của Bộ phận Thương mại Dịch vụ và Đầu tư của WTO; Yoo Myung-hee - Bộ trưởng Ngoại thương Hàn Quốc; Liam Fox - cựu Ngoại trưởng Thương mại Quốc tế Vương quốc Anh; Mohammad Maziad Al-Tuwaijri - đương kim Bộ trưởng kiêm cố vấn kinh tế cho Tòa án Hoàng gia Ả Rập Saudi, và Ngozi Okonjo-Iweala - cựu Bộ trưởng Thương mại và Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Nigeria. Vì nhiều lý do, các nhà phân tích đang nhận định ứng cử viên tốt nhất để Mỹ lên tiếng ủng hộ là bà Ngozi Okonjo-Iweala. Tất cả các ứng cử viên khác chắc chắn đủ tiêu chuẩn, nhưng khó có khả năng được đề cử. Giống như các bộ phận khác của hệ thống chiến lợi phẩm toàn cầu, vai trò của Tổng giám đốc WTO được cho là sẽ luân chuyển từ khu vực này sang khu vực khác, có nghĩa là khả năng thấp cho một người Mỹ Latinh khác, về cơ bản loại trừ Jesus Kuri. Nhờ Brexit, EU khó có thể chấp nhận bất kỳ ứng cử viên nào từ Anh như Liam Fox. Tương tự như vậy, Nhật Bản khó có khả năng chấp nhận một ứng cử viên Hàn Quốc và loại trừ ứng cử viên Ả Rập Saudi. Thật khó để thấy lý do tại sao năm nay sẽ đến lượt Moldova. Trên hết những yếu tố này, có khả năng châu Phi đang "đến lượt".

Xét đến mức độ phức tạp của quan hệ thương mại toàn cầu hiện tại và công việc cải cách khó khăn mà Tổng giám đốc tiếp theo của WTO phải giám sát. Các ứng viên cần có những kỹ năng vượt ra khỏi kiến thức làm việc về những vấn đề thương mại và mở rộng sang việc xây dựng liên minh. Ứng cử viên phải là một người có tầm cỡ, được coi là nhà môi giới và giao dịch trung thực. Cần phải có thành tích cải cách được chứng minh, cũng như khả năng tập hợp những người khác xung quanh chương trình cải cách. WTO không phải là cần cứu, mà là cần một người có uy tín và quyền lực chính trị với các nhà lãnh đạo toàn cầu. Bà Ngozi Okonjo-Iweala đang là ứng viên đáp ứng các tiêu chí này. Bà có tầm vóc đáng kể trong thế giới đa phương, từng là Giám đốc Điều hành Hoạt động của Ngân hàng Thế giới và là thành viên hiện tại của Ban Cố vấn Đối ngoại của IMF. Bên cạnh đó, bà có lịch sử cải cách, từng lãnh đạo nhiệm vụ chống tham nhũng trong nhiệm kỳ thứ hai với tư cách Bộ trưởng Bộ Tài chính Nigeria và đã triển khai thành công Hệ thống Thông tin Quản lý Tài chính Tích hợp của Chính phủ. Đồng thời, bà cũng chứng minh được khả năng của mình trong việc thực hiện các giao dịch khó khăn, bao gồm cả những cuộc đàm phán quan trọng với Câu lạc bộ các chủ nợ Paris, dẫn đến việc xóa sạch khoản nợ 30 tỷ USD của Nigeria. Nếu Ngozi Okonjo-Iweala là người châu Phi duy nhất trong cuộc đua này, các quốc gia thành viên sẽ không ngần ngại đề cử bà làm Tổng giám đốc tiếp theo. Tuy nhiên, bà là một trong ba ứng cử viên gốc Phi, và điều này đã khiến tình hình trở nên phức tạp hơn.

Abdel-Hamid Mamdouh của Ai Cập sẽ gặp khó khăn để được đề cử do Ai Cập đang tranh chấp với Ethiopia về Đập Nile, nhưng Amina Mohamed của Kenya sẽ là một thách thức nhiều hơn. Bà Mohamed trở thành nữ Chủ tịch đầu tiên của Đại hội đồng WTO vào năm 2005 và có một bản lý lịch ấn tượng. Bà được đánh giá cao trên toàn cầu và là một cố vấn lâu năm tại WTO. Với sự quan tâm của chính quyền Trump trong việc thúc đẩy các doanh nghiệp Mỹ thông qua sáng kiến châu Phi thịnh vượng, sáng kiến Phát triển Toàn cầu và Thịnh vượng cho Phụ nữ và sự quan tâm của chính quyền trong việc cải cách WTO, ứng viên Ngozi có thể để tập hợp một liên minh sẵn sàng thực hiện những thay đổi cần thiết cho WTO hay không?

Có những thông tin, cả Ấn Độ và Trung Quốc đều ủng hộ việc đề cử một người châu Phi, và cần lưu ý trong 10 năm tới, châu Phi sẽ là vị trí trung tâm trong thương mại toàn cầu. Mỹ cần quan tâm nhiều hơn đến các cuộc chạy đua lãnh đạo trong hệ thống đa phương, bởi các thể chế này có ảnh hưởng lớn hơn nhiều so với nhận thức của hầu hết mọi người. Họ đưa ra đánh giá, đặt ra các tiêu chuẩn và có ảnh hưởng đáng kinh ngạc, đặc biệt ở các nước đang phát triển. Có nhiều lời chỉ trích đối với hệ thống đa phương và đôi khi không tạo ra kết quả có lợi cho Mỹ. Bất chấp điều này, việc rời khỏi WTO không phải là câu trả lời vì có quá nhiều quốc gia thành viên, và các doanh nghiệp Mỹ không thể bị loại trừ. Các chuyên gia nhận định, ứng viên Ngozi Okonjo-Iweala đang có cơ hội ủng hộ cải cách với thành tích đã được chứng minh. Bà là một nhà thay đổi đã trải qua hơn hai thập kỷ ở Mỹ, hiểu hệ thống và nhu cầu của Mỹ, và có thể đại diện cho cơ hội tốt nhất của Mỹ để thực hiện những thay đổi mà Mỹ muốn thấy tại WTO.

Các nhà quan sát không kỳ vọng WTO có thể lựa chọn được một ứng cử viên vào thời điểm cuối tháng 8. Trong trường hợp này, một Phó Tổng giám đốc sẽ được chọn là lãnh đạo lâm thời cho đến khi có quyết định cuối cùng. WTO không thể đứng yên trong khi thế giới xung quanh thay đổi, cũng như không bỏ qua "bình thường mới" xuất hiện từ đại dịch Covid-19. Đại diện Thương mại Mỹ Robert Lighthizer từng nhận định, ông Azevedo là người khó thay thế và Washington mong muốn được tham gia vào quá trình lựa chọn người kế nhiệm. Tuy nhiên, đây là thời điểm tốt để tìm một người đứng đầu mới và điều này cần được thực hiện trong năm nay chứ không phải những năm tiếp theo, vì WTO đang gặp phải những thách thức lớn và tiếng nói lớn hơn yêu cầu cải cách. Một cuộc đua kéo dài dự kiến sẽ xảy ra khi Mỹ và Trung Quốc giành lợi thế trong việc viết ra các quy tắc thương mại toàn cầu. Các nhà quan sát suy đoán, Trung Quốc cũng sẽ tăng sức ảnh hưởng của mình sau một ứng cử viên đến từ khu vực mà Bắc Kinh đã đầu tư mạnh mẽ thông qua Sáng kiến Vành đai và Con đường. Trung Quốc và các quốc gia châu Phi cùng quan tâm đến việc đưa ra những quy tắc thương mại thuận lợi cho ngành truyền thống như nông nghiệp và thủy sản. Các vấn đề phức tạp là căng thẳng thương mại giữa Bắc Kinh và Washington, vốn đã phản đối việc WTO coi Trung Quốc là nền kinh tế đang phát triển đủ điều kiện để được đối xử đặc biệt.