Đối phó UAV: Bài học an ninh từ Nga

Hệ thống phòng không và sự thích ứng công nghệ trong chiến sự

Theo Tass cập nhật ngày 21/9, trong báo cáo tuần qua, Bộ Quốc phòng Liên Bang Nga cho biết lực lượng phòng không của nước này đã bắn hạ 1.667 máy bay không người lái (UAV) cánh cố định, cùng bốn quả bom dẫn đường và bốn hệ thống pháo phản lực HIMARS. Con số này không chỉ phản ánh tính khốc liệt của xung đột, mà còn cho thấy vai trò ngày càng quan trọng của công nghệ phòng không trong bảo đảm an ninh chiến trường.

Máy bay không người lái vốn được coi là “vũ khí chiến tranh giá rẻ” nhưng lại mang đến hiệu quả đáng kể về mặt chiến thuật. Chúng được Ukraine sử dụng để trinh sát, tập kích hậu cần, thậm chí thực hiện các đòn tấn công cảm tử vào cơ sở hạ tầng. Trong bối cảnh không quân còn hạn chế, UAV được xem như một phương án bù đắp bất cân xứng, giúp gia tăng áp lực trên nhiều hướng cùng lúc.

Tuy nhiên, việc hơn 1.600 UAV bị bắn hạ chỉ trong một tuần cho thấy hệ thống phòng không đa tầng của Nga hoạt động khá hiệu quả. Hệ thống này bao gồm các tổ hợp tên lửa tầm xa như S-300 và S-400, kết hợp với Pantsir-S1 chuyên đánh chặn mục tiêu tầm thấp. Song song, tác chiến điện tử (EW) cũng đóng vai trò quan trọng, vô hiệu hóa tín hiệu điều khiển, gây nhiễu dẫn đường và phá vỡ khả năng kết nối giữa UAV với bộ chỉ huy mặt đất.

Điểm nhấn trong báo cáo là sự phân bổ lực lượng Nga thành nhiều “cụm tác chiến” trên khắp các khu vực Trung tâm, Tây, Nam, Đông, Bắc và Dnepr. Các đơn vị này vừa triển khai tiến công, vừa dựa vào lá chắn phòng không để bảo vệ lực lượng. 

Ở Donetsk và Dnepropetrovsk, chẳng hạn, Battlegroup Center đã giải phóng Muravka và Novoivanovka, nhờ kết hợp tấn công mặt đất với khả năng phòng thủ trên không. Ở khu vực Zaporozhye và Kharkov, các đơn vị khác cũng báo cáo giành lợi thế chiến thuật, đồng thời vô hiệu hóa hàng loạt UAV và khí tài đối phương.

Điều này phản ánh một cách tiếp cận linh hoạt: thay vì chỉ coi phòng không là biện pháp bị động, Nga đang biến nó thành bàn đạp chiến lược. Khi UAV bị ngăn chặn hiệu quả, lực lượng mặt đất có thể tiến lên với rủi ro thấp hơn. Nói cách khác, phòng thủ và tấn công đang được kết hợp thành một chỉnh thể, tạo ra thế trận liên hoàn trên cả không gian lẫn thời gian.

Ở khía cạnh rộng hơn, sự đối đầu này còn minh họa cho “cuộc đua công nghệ” trong chiến tranh hiện đại. Nếu UAV là biểu tượng cho xu hướng vũ khí linh hoạt, giá rẻ và dễ triển khai, thì hệ thống phòng không lại chứng minh vai trò then chốt của công nghệ phòng thủ. Hai xu hướng này song song tồn tại, tạo nên một vòng xoáy thích ứng và phản ứng liên tục.

Ý nghĩa chiến lược và những gợi mở cho an ninh hòa bình

Việc công bố số lượng UAV bị tiêu diệt không đơn thuần mang tính quân sự, mà còn hàm chứa thông điệp chiến lược. Về phía Nga, đây là cách chứng minh rằng những công nghệ của đối phương đang dần bị vô hiệu hóa. Về phía quốc tế, những con số này nhấn mạnh xu hướng mới, bất kỳ công nghệ tấn công nào, nếu không đi kèm biện pháp phòng thủ bền vững, đều khó duy trì hiệu quả lâu dài.

Chiến lược đối phó UAV của Nga cho thấy tầm quan trọng của việc đầu tư vào phòng thủ thay vì chỉ dựa vào sức mạnh tấn công. Khả năng bảo vệ không phận, hạn chế tổn thất cho lực lượng mặt đất và dân sự, là yếu tố then chốt để giảm bớt nguy cơ leo thang. Bài học này có thể được các quốc gia khác vận dụng không chỉ trong chiến tranh, mà còn trong việc bảo vệ các cơ sở hạ tầng trọng yếu như sân bay, nhà máy điện, hay mạng lưới giao thông.

Một điểm quan trọng khác là khía cạnh kinh tế và hậu cần. UAV tuy rẻ hơn so với máy bay có người lái, nhưng khi bị tiêu diệt với số lượng lớn, áp lực tái sản xuất hoặc nhập khẩu sẽ gia tăng. Điều này làm lộ rõ sự phụ thuộc vào nguồn cung bên ngoài và đặt ra thách thức về chi phí duy trì xung đột dài hạn. Ở góc độ tích cực, áp lực này có thể buộc các bên tham chiến xem xét nghiêm túc hơn tới con đường đối thoại, bởi chiến tranh tiêu hao không đem lại lợi ích bền vững cho bất kỳ bên nào.

Ngoài phạm vi Ukraine, sự kiện này cũng phản ánh xu thế toàn cầu. Nhiều quốc gia, đặc biệt là trong NATO, Trung Đông hay châu Á, đều đang chú trọng phát triển cả UAV lẫn các biện pháp phòng thủ tương ứng. Israel, Thổ Nhĩ Kỳ hay Iran là những ví dụ điển hình về việc đẩy mạnh sản xuất UAV. Đồng thời, Mỹ và nhiều nước châu Âu cũng đầu tư mạnh vào hệ thống phòng không tích hợp để đối phó với mối đe dọa này. Từ đó, có thể thấy kinh nghiệm của Nga và Ukraine không chỉ mang tính cục bộ, mà còn trở thành bài học thực tiễn cho nhiều khu vực khác.

Trong tương lai, sự phát triển của UAV và phòng thủ chống UAV có thể dẫn đến một loạt thay đổi trong tư duy an ninh. Nếu các quốc gia nhận ra rằng công nghệ tấn công giá rẻ dễ bị vô hiệu hóa, họ sẽ có xu hướng tập trung hơn vào phòng thủ, hợp tác an ninh và chia sẻ kinh nghiệm. Điều này có thể mở ra một hướng tiếp cận tích cực: sử dụng công nghệ không phải để kéo dài xung đột, mà để ngăn ngừa các mối đe dọa và củng cố hòa bình.

Bài học quan trọng nhất từ chiến lược diệt UAV của Nga có lẽ nằm ở chỗ công nghệ dù tiên tiến đến đâu cũng không thể thay thế nhu cầu ổn định và hòa bình. Việc vô hiệu hóa hàng nghìn UAV trong một tuần cho thấy sức mạnh phòng thủ, nhưng đồng thời cũng cho thấy mức độ căng thẳng và tiêu hao mà cả hai phía phải chịu đựng. Trong một thế giới toàn cầu hóa, nơi công nghệ dễ dàng lan tỏa, việc xây dựng cơ chế kiểm soát, hợp tác và đối thoại trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết.