Tin Khu Vực 
Khi “cơn sốt” vaccine hạ nhiệt
Tháng 8/2021 từng là thời khắc vàng của ngành công nghệ sinh học, khi Moderna và BioNTech liên tiếp lập kỷ lục về doanh thu và vốn hóa. Hai công ty trở thành tâm điểm của thị trường tài chính nhờ vai trò tiên phong trong cuộc chiến chống đại dịch Covid-19, khi các chính phủ trên toàn cầu ồ ạt đặt mua vaccine và tài trợ tiêm chủng cho hàng tỷ người.
Việc doanh số vaccine Covid-19 giảm khiến nhiều doanh nghiệp công nghiệp sinh học thay đổi chiến lược. Ảnh minh họa
Ngày 9/8/2021, tổng vốn hóa thị trường của hai hãng đạt 304 tỷ USD, trong đó Moderna có giá trị tới 195 tỷ USD, cao hơn cả “ông lớn” dược phẩm Merck dù doanh thu chỉ bằng một phần ba. Thời điểm ấy, Forbes ghi nhận có tám tỷ phú xuất thân từ hai công ty với tổng tài sản lên tới 116 tỷ USD. Trong số này, nổi bật là cặp song sinh Andreas và Thomas Struengmann, những nhà đầu tư sớm của BioNTech, mỗi người sở hữu khối tài sản 31 tỷ USD và Stephen Hoge, Chủ tịch Moderna, với tài sản 2,6 tỷ USD.
Tuy nhiên, tỷ lệ tiêm chủng toàn cầu giảm mạnh và chính phủ các nước không còn chi trả rộng rãi như trước, doanh thu từ vaccine Covid-19 sụt giảm nghiêm trọng. Giá cổ phiếu Moderna hiện thấp hơn đỉnh tới 95%, còn BioNTech mất 78%. Tài sản của nhóm tỷ phú sáng lập teo lại đáng kể, năm trong số tám người vẫn là tỷ phú USD, nhưng tổng tài sản chỉ còn khoảng 28,8 tỷ USD, chưa bằng một phần ba so với năm 2021.
Dữ liệu của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cho thấy, cuối năm 2023, chỉ 32% dân số toàn cầu tiêm ít nhất một mũi tăng cường, so với 67% từng tiêm mũi đầu. Tại Mỹ, tỷ lệ này giảm rõ rệt từ cuối năm 2021, chỉ 34% dân số tiêm nhắc vào tháng 10/2022, trong khi con số ban đầu là 80%. Đến mùa tiêm chủng 2023 - 2024, tỷ lệ tiêm mũi tăng cường tiếp tục ở mức thấp: chỉ 23% người trưởng thành và 40% người trên 65 tuổi tiêm nhắc.
Bên cạnh đó, kỳ vọng về sự mở rộng nhanh chóng của nền tảng mRNA sau đại dịch cũng chưa trở thành hiện thực như nhiều nhà đầu tư dự đoán. Dù Moderna và BioNTech từng công bố kế hoạch phát triển vaccine mRNA cho hàng loạt bệnh khác như cúm mùa, HIV hay các bệnh đường hô hấp, đến nay nguồn thu của cả hai vẫn gần như hoàn toàn đến từ vaccine Covid-19.
Năm 2024, 95% doanh thu 3,2 tỷ USD của Moderna đến từ vaccine Covid-19; BioNTech cũng phụ thuộc tới 88% trong tổng doanh thu 3 tỷ USD. Điều này khiến cả hai chịu tác động trực tiếp khi nhu cầu tiêm chủng suy giảm. Moderna mới đây đã điều chỉnh dự báo doanh thu năm 2025 xuống còn 1,5 - 2,2 tỷ USD, giảm tới 32% so với năm trước. BioNTech cũng dự kiến doanh thu giảm khoảng 20%, còn 2 - 2,6 tỷ USD.
Yếu tố địa lý cũng ảnh hưởng đáng kể. Moderna tập trung mạnh vào thị trường Mỹ, chiếm 56% doanh thu vaccine Covid-19 năm 2024. Trong khi đó, BioNTech nhờ liên minh với Pfizer nên phân tán rủi ro tốt hơn, với 37% doanh thu đến từ Mỹ và phần còn lại trải rộng ở châu Âu. Pfizer - BioNTech hiện chiếm hơn 80% thị phần tại châu Âu nhờ các hợp đồng dài hạn, trong khi Moderna chỉ nắm khoảng 40% thị phần tại Mỹ.
Bức tranh tài chính và hướng đi mới
Sau giai đoạn bùng nổ, Moderna và BioNTech đã có những chiến lược khác nhau trong việc sử dụng số tiền khổng lồ tích lũy được từ đợt bán vaccine đầu tiên.
Moderna chi 5,3 tỷ USD để mua lại cổ phiếu, một quyết định giờ đây được nhiều chuyên gia đánh giá là thiếu thận trọng khi nhu cầu vaccine giảm nhanh hơn dự kiến. Song song đó, hãng đầu tư khoảng 16,2 tỷ USD vào nghiên cứu và phát triển (R&D). Tính đến tháng 6/2025, lượng tiền mặt và chứng khoán khả dụng của Moderna chỉ còn khoảng 7,5 tỷ USD.
BioNTech có cách tiếp cận thận trọng hơn. Công ty vẫn giữ khoảng 19 tỷ USD tiền mặt và đầu tư, gần tương đương mức năm 2023, dù đã chi 8,9 tỷ USD cho R&D. Hoạt động mua lại cổ phiếu của BioNTech chỉ ở mức 1,8 tỷ USD, cộng thêm 520 triệu USD chi trả cổ tức đặc biệt vào năm 2022.
Chiến lược phát triển sản phẩm cũng thể hiện sự khác biệt rõ nét. BioNTech đang quay trở lại lĩnh vực ung thư, nơi họ khởi nguồn, với tham vọng xây dựng một danh mục điều trị rộng mở hơn. Năm 2024, hãng chi 800 triệu USD để mua công ty công nghệ sinh học Biotheus (Trung Quốc), đơn vị sở hữu kháng thể BNT327 có khả năng kích thích hệ miễn dịch tấn công tế bào ung thư. BioNTech hợp tác với Bristol Myers Squibb, hãng đã chi 1,5 tỷ USD tiền mặt để ký hợp đồng, nhằm thương mại hóa BNT327, chia sẻ lợi nhuận và rủi ro 50/50 như với Pfizer trong mảng vaccine Covid-19.
Theo các nhà phân tích, đây là hướng đi được nhà đầu tư kỳ vọng. Daina Graybosch, chuyên gia của Leerink Partners, nhận định: “Các nhà đầu tư giờ không còn muốn tập trung vào vaccine Covid-19 nữa. Họ muốn nhìn thấy một danh mục điều trị ung thư có tiềm năng dài hạn”.
Ngược lại, Moderna vẫn chủ yếu tập trung vào vaccine đường hô hấp. Ngoài vaccine Covid-19, sản phẩm thương mại duy nhất của công ty là vaccine RSV, được kỳ vọng trở thành sản phẩm “tỷ đô”, nhưng đến nay mới chỉ mang về 27 triệu USD kể từ khi được phê duyệt tháng 5/2024. Các sản phẩm kết hợp như vaccine cúm/Covid cũng đang gặp khó trong quá trình phê duyệt và khuyến nghị sử dụng.
Sự phụ thuộc gần như tuyệt đối vào một dòng sản phẩm khiến Moderna dễ tổn thương hơn trước biến động thị trường. Nhiều chuyên gia nhận định, nếu không nhanh chóng mở rộng danh mục sản phẩm, công ty có thể đối mặt với nhiều năm tăng trưởng chậm và áp lực lớn từ cổ đông.
Tuy vậy, ngành công nghệ sinh học vẫn còn nhiều dư địa phát triển trong trung và dài hạn. Công nghệ mRNA, dù chưa tạo ra làn sóng sản phẩm mới ngay lập tức, vẫn được xem là một nền tảng hứa hẹn cho các loại vaccine và liệu pháp điều trị thế hệ kế tiếp. Cả Moderna và BioNTech đều đang đầu tư mạnh vào các chương trình nghiên cứu trong lĩnh vực ung thư, bệnh truyền nhiễm mới và liệu pháp cá thể hóa.
Giới phân tích cho rằng, sự sụt giảm doanh số vaccine Covid-19 không đồng nghĩa với hồi kết của hai hãng. Thị trường đang bước vào giai đoạn sàng lọc, nơi những công ty có chiến lược R&D dài hạn, quản lý tài chính thận trọng và khả năng xoay chuyển danh mục sản phẩm nhanh chóng sẽ trụ vững.
Khi nhà đầu tư ngày càng khắt khe với những “câu chuyện tăng trưởng”, khả năng tái định vị của Moderna và BioNTech sẽ là yếu tố quyết định. Nếu BioNTech thành công trong lĩnh vực ung thư, họ có thể duy trì vị thế là một trong những công ty công nghệ sinh học dẫn đầu thế giới. Trong khi đó, Moderna cần chứng minh rằng họ không chỉ là “công ty vaccine Covid-19” mà còn có thể trở thành một nhà phát triển công nghệ mRNA đa năng với danh mục sản phẩm đa dạng hơn.
