Định danh người bán online qua VNeID: Nền tảng kỷ cương cho thương mại điện tử

VNeID mở hành lang pháp lý cho thương mại điện tử minh bạch

Tại Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV, Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên, thừa ủy quyền của Thủ tướng Chính phủ, trình Quốc hội dự thảo Luật Thương mại điện tử, gồm 7 chương, 55 điều, quy định rõ trách nhiệm của chủ nền tảng, người bán và người livestream. Điểm mới đáng chú ý là yêu cầu định danh cá nhân đối với người bán và người livestream.

Theo dự thảo, người bán trong nước sẽ định danh qua VNeID, người bán nước ngoài bằng giấy tờ pháp lý hợp lệ, đồng thời các giao dịch phải sử dụng tài khoản thanh toán chính chủ.

Đối với hoạt động livestream bán hàng, dự thảo nêu rõ trách nhiệm của các nền tảng là xác thực danh tính, công khai thông tin người livestream, kiểm soát nội dung theo thời gian thực và lưu trữ dữ liệu hình ảnh, âm thanh tối thiểu một năm. Người livestream phải cung cấp thông tin phục vụ định danh và tuân thủ nội dung quảng cáo được cấp phép; không gây nhầm lẫn về công dụng, xuất xứ, chất lượng và giá sản phẩm; hình ảnh, ngôn ngữ, trang phục phải phù hợp chuẩn mực văn hóa. Người bán có nghĩa vụ cung cấp đầy đủ hồ sơ pháp lý, tài liệu chứng minh chất lượng hàng hóa, đáp ứng điều kiện kinh doanh và chịu trách nhiệm với nội dung được người livestream thể hiện.

Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên cho biết, Dự thảo luật xuất phát từ sự xuất hiện ngày càng nhiều mô hình kinh doanh mới cùng sự phức tạp của hoạt động thương mại điện tử. Xu hướng “siêu ứng dụng”- nơi người dùng chỉ cần một ứng dụng duy nhất để sử dụng nhiều dịch vụ - đang đặt ra các yêu cầu pháp lý mới, đặc biệt khi xảy ra sự cố giao dịch, lạm dụng dữ liệu cá nhân hay cạnh tranh không lành mạnh.

Số liệu của Bộ Công Thương cho thấy quy mô thị trường thương mại điện tử Việt Nam đạt hơn 25 tỷ USD trong năm 2024, tăng khoảng 20% so với năm 2023 và chiếm khoảng 10% tổng mức bán lẻ và doanh thu dịch vụ tiêu dùng cả nước, đứng thứ ba Đông Nam Á. Dự kiến đến năm 2030, quy mô thị trường có thể đạt khoảng 63 tỷ USD. Quy mô lớn và tốc độ tăng trưởng cao đòi hỏi một hành lang pháp lý tương xứng để nhận diện chủ thể kinh doanh, lưu vết giao dịch và xác định rõ trách nhiệm sau bán.

Song song với tăng trưởng nhanh là những rủi ro hiện hữu đối với người tiêu dùng. Theo Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia, thương mại điện tử là lĩnh vực bị phản ánh nhiều nhất, chiếm khoảng 21,7% tổng số đơn thư trong 9 tháng năm 2025, phản ánh mức độ xung đột và bất cân xứng thông tin khi người bán chưa bị ràng buộc định danh chặt chẽ. Ở tuyến thực thi, lực lượng Quản lý thị trường ghi nhận số vụ vi phạm trên môi trường số tăng mạnh. Riêng 9 tháng năm 2024, lực lượng này đã kiểm tra 54.667 vụ và xử lý 38.102 vụ vi phạm. Những con số này cho thấy việc chuẩn hóa danh tính chủ thể bán hàng sẽ giúp rút ngắn công tác điều tra, truy xuất và xử lý gian lận.

Trong bối cảnh đó, đề xuất định danh được xem là bước mở khóa cho một giai đoạn phát triển mới của thương mại điện tử Việt Nam. Lần đầu tiên, những “người bán vô danh” chỉ xuất hiện qua nickname, cửa hàng ảo hoặc tài khoản không rõ chủ thể sẽ phải gắn với danh tính số xác thực. Đây không chỉ là thay đổi về kỹ thuật hay thủ tục hành chính, mà còn là giải pháp thiết lập kỷ cương, gia tăng trách nhiệm và bảo đảm niềm tin cho toàn bộ thị trường.

Không ít ý kiến đại biểu Quốc hội và chuyên gia cho rằng việc siết quản lý và định danh người bán là cần thiết. Nhiều đại biểu nhấn mạnh rằng nếu thiếu cơ chế kiểm soát và minh bạch hóa thông tin người bán, thương mại điện tử sẽ tiếp tục là “điểm nóng” của gian lận, hàng giả và thất thu thuế, gây thiệt hại cho người tiêu dùng và doanh nghiệp làm ăn nghiêm túc. Khi người bán xuất hiện với danh tính thật, rủi ro pháp lý tăng lên, hành vi gian dối sẽ giảm, góp phần hình thành môi trường kinh doanh trật tự và minh bạch hơn.

Với các doanh nghiệp chân chính, định danh không phải rào cản mà là cơ hội củng cố uy tín. Minh bạch danh tính tạo động lực để cạnh tranh bằng chất lượng và dịch vụ thay vì chiêu trò, từ đó nâng tiêu chuẩn chung của thị trường. Các sàn thương mại điện tử, với vai trò “người gác cổng”, ngoài thực hiện nghĩa vụ theo luật, cần chủ động phát triển hệ sinh thái thương mại điện tử minh bạch, đặt an toàn người tiêu dùng làm trọng tâm. Khi niềm tin được củng cố, giao dịch tăng và thị trường hưởng lợi.

Minh bạch danh tính người bán nâng tầm thương mại điện tử

Định danh giải quyết bài toán “ai chịu trách nhiệm” khi xảy ra tranh chấp, khiếu nại hay hành vi lừa đảo online. Khi tài khoản bán hàng gắn với danh tính số do Nhà nước xác thực, các nền tảng thương mại điện tử có cơ sở triển khai cơ chế kiểm soát từ sớm, cơ quan quản lý có căn cứ xử lý vi phạm, còn người tiêu dùng có kênh tra cứu và đối chiếu thông tin rõ ràng.

Nền tảng pháp lý cho định danh đã được mở rộng, đặc biệt khi Chính phủ xác định VNeID sẽ trở thành ứng dụng giao tiếp chủ yếu giữa người dân và cơ quan nhà nước, hướng tới 80% thủ tục hành chính thực hiện hoàn toàn trên môi trường số vào năm 2025. Định hướng này mở “làn đường ưu tiên” cho việc sử dụng VNeID trong các hoạt động kinh tế, trong đó thương mại điện tử là lĩnh vực phù hợp triển khai sớm do có lượng giao dịch lớn và dễ xác thực điện tử.

Bộ Công an và các địa phương báo cáo đến tháng 8/2025, hơn 64 triệu tài khoản VNeID đã được kích hoạt; khoảng 60 triệu tài khoản đạt mức 2 (mức định danh đầy đủ) vào giữa năm 2025. Tỷ lệ này tăng nhanh trong quý IV/2025 và đủ tạo nền tảng kỹ thuật để tích hợp định danh vào thương mại điện tử mà không gây gián đoạn giao dịch.

Các thông số về tích hợp dịch vụ công và tài chính trên VNeID cho thấy hệ sinh thái nền tảng này đã đủ độ “chín”: giấy phép lái xe, đăng ký xe, bảo hiểm y tế, giấy tờ định danh, nhiều loại chứng từ số đã được đồng bộ hóa; VNeID đã kết nối với 13 ngân hàng thương mại, cho phép thực hiện giao dịch tài chính an toàn. Đây là hạ tầng giúp bảo đảm tính chính chủ trong thanh toán, yếu tố quan trọng để chống rửa tiền, gian lận thương mại, hoàn tiền sai đối tượng và trốn thuế.

Định danh người bán online qua VNeID không phải “chiếc khóa” siết chặt tự do kinh doanh, mà là “tấm căn cước số” để thương mại điện tử Việt Nam bước vào giai đoạn trưởng thành. Đây là bước dịch chuyển từ mở rộng số lượng sang nâng chuẩn chất lượng; từ phát triển nhanh sang phát triển bền vững; từ giao dịch ẩn danh sang kinh doanh dựa trên niềm tin và trách nhiệm. Khi niềm tin tăng, thị trường tăng. Kỷ cương được thiết lập sẽ là cơ hội cho những doanh nghiệp làm ăn tử tế. Và khi các chuẩn mực tiệm cận quốc tế, thương mại điện tử Việt Nam có thể tự tin bước ra sân chơi khu vực và toàn cầu.

Ở góc độ quốc tế, định danh thương mại điện tử không phải xu hướng riêng của Việt Nam. Liên minh châu Âu áp dụng Đạo luật Dịch vụ số (DSA), yêu cầu nền tảng kiểm soát chặt người bán, xử lý thông tin sai lệch và bảo vệ người tiêu dùng. Singapore, Hàn Quốc, Trung Quốc đều triển khai cơ chế xác thực chủ thể kinh doanh trực tuyến nhằm chống gian lận. Việt Nam đang đi đúng quỹ đạo của các nền kinh tế số phát triển: minh bạch, trách nhiệm và hội nhập tiêu chuẩn quốc tế. Nếu mục tiêu là đưa thương mại điện tử Việt Nam vươn tầm khu vực, đây là thời điểm cần điều chỉnh mạnh mẽ và quyết đoán.