Điều hành xuất khẩu gạo: An ninh lương thực đặt lên hàng đầu

Trong các phương án được Bộ Công Thương đề xuất với Chính phủ có đưa ra tạm giãn tiến độ xuất khẩu gạo hoặc cũng có thể xem xét cấp giấy phép xuất khẩu gạo. Tuy nhiên, sau khi cân nhắc các số liệu giữa các bộ ngành cung cấp, Bộ Công Thương nhận thấy đã có độ vênh nhất định giữa số liệu mà Bộ Công Thương có được và số liệu mà các doanh nghiệp và địa phương nắm được, đặc biệt là sản lượng vụ Đông Xuân tại Đồng bằng Sông Cửu Long. Đây là lý do ngày 24/3, Bộ Công Thương có văn bản báo cáo Thủ tướng Chính phủ cho phép kiểm tra lại lần nữa lượng gạo tồn kho trong dân và trong các doanh nghiệp một lần nữa. Theo đó, trên cơ sở số liệu kiểm tra chính xác này, Bộ Công Thương sẽ báo cáo Thủ tướng Chính phủ sẽ xem xét quyết định.

Thứ trưởng Bộ Công Thương Trần Quốc Khánh đã có những trao đổi cụ thể với phóng viên Báo Công Thương xung quanh vấn đề trên.

Thưa Thứ trưởng, ngay khi Tổng cục Hải quan có Văn bản đề xuất dừng xuất khẩu gạo thì Bộ Công Thương có văn bản đề nghị vẫn cho tiếp tục xuất khẩu. Xin Thứ trưởng cho biết yếu tố nào để Bộ đưa ra đề xuất như vậy?

Thứ trưởng Trần Quốc Khánh: Trước hết, chúng ta nhận thấy trong những tháng đầu năm 2020, dịch bệnh Covid-19 đã và đang gây ra những ảnh hưởng hết sức nghiêm trọng, không chỉ ở Việt Nam mà còn trên toàn thế giới. Nhu cầu đối với một số mặt hàng thiết yếu, nhu yếu phẩm, trong đó có mặt hàng gạo đang tăng rất nhanh. Và đã bắt đầu xuất hiện việc tăng dự trữ lương thực để bảo đảm nhu cầu đời sống cho người dân.

Hiện giá lúa gạo trên thị trường thế giới cũng biến động mạnh. Theo tổng hợp từ Bộ Công Thương, 2 tháng đầu năm, xuất khẩu gạo đạt 930 ngàn tấn, tăng 32% so với cùng kỳ năm trước, trong đó có một số thị trường có mức tăng tương đối mạnh. Giá cả trong nước cũng đã có biến động theo chiều hướng chung của giá cả trên thế giới, tăng từ 20% - 25 % tuỳ theo từng chủng loại thóc, lúa gạo.

Trước tình hình đó, nếu như việc xuất khẩu gạo vẫn diễn tiến như hai tháng đầu năm thì có thể đối diện rủi ro là thiếu gạo cho tiêu dùng trong nước. Chính vì vậy, chúng tôi có đề xuất với Thủ tướng Chính phủ cân nhắc một số phương án, trong đó có phương án tạm giãn tiến độ xuất khẩu gạo; hoặc cũng có thể xem xét cấp giấy phép xuất khẩu gạo.

Sau khi cân nhắc và lắng nghe ý kiến các Bộ, ngành, tại cuộc họp chiều ngày 23/3 Thủ tướng Chính phủ kết luận tạm giãn tiến độ xuất khẩu gạo cho đến cuối tháng 5. Trên tinh thần đó, Tổng cục Hải quan đã có chỉ đạo cho các hải quan địa phương.

Tuy nhiên, sau khi có chỉ đạo của Tổng cục Hải quan, chúng tôi có nhận được ý kiến của một số doanh nghiệp và địa phương. Theo đó, có thể có độ vênh nhất định giữa số liệu mà Bộ Công Thương có được và số liệu mà các doanh nghiệp và địa phương nắm được, đặc biệt là sản lượng vụ Đông Xuân tại Đồng bằng Sông Cửu Long.

Cần phải nói thêm rằng, trước đây, chúng ta nắm rất chắc lượng gạo còn tồn trong dân cũng như trong các doanh nghiệp, đặc biệt là dự trữ 5% các doanh nghiệp xuất khẩu gạo có nghĩa vụ thực hiện. Bên cạnh đó, do có cơ chế rõ ràng nên chúng ta nắm rất chắc thông tin về lượng gạo xuất, lượng ký hợp đồng và lượng tồn kho thông qua Hiệp hội Lương thực Việt Nam. Tuy nhiên, từ khi thực hiện điều hành xuất khẩu gạo theo Nghị định 107 chúng ta không còn những số liệu này nữa, các doanh nghiệp không đăng ký hợp đồng, không phải thông báo về số lượng đã ký hợp đồng, cũng như số lượng gạo xuất khẩu và tồn kho. Chính vì vậy đã xuất hiện độ vênh về số liệu.

Vì thế, Bộ Công Thương đã báo cáo lại với Thủ tướng Chính phủ cho phép kiểm tra lại lần nữa lượng tồn kho trong dân, lượng tồn kho trong các doanh nghiệp có thể không lớn như chúng ta dự kiến. Sau khi báo cáo lại thì Thủ tướng Chính phủ sẽ xem xét quyết định.

Vậy bước tiếp theo Bộ Công Thương sẽ làm gì và Bộ sẽ có những kịch bản cụ thể như thế nào trong những tình huống xấu nhất có thể xảy ra, ví dụ như dịch bệnh kéo dài, thiên tai hoành hành, thưa Thứ trưởng?

Thứ trưởng Trần Quốc Khánh: Chúng tôi đã báo cáo Thủ tướng Chính phủ nhu cầu kiểm tra lại số liệu và khắc phục nếu như số liệu có độ vênh nhất định so với số liệu của các tỉnh cũng như các doanh nghiệp phản ánh. Thủ tướng Chính phủ hiện đang xem xét đề nghị của Bộ Công Thương.

Còn về các kịch bản, Bộ Công Thương cũng đã có tính toán. Thứ nhất, trong điều kiện dịch bệnh kéo dài, chúng ta đã có dự trữ quốc gia (điều này Thủ tướng Chính phủ có chỉ đạo trong Thông báo số 121 về việc Bộ Tài chính chịu trách nhiệm tăng cường dự trữ quốc gia).

Thứ hai, Nghị định 107 yêu cầu các doanh nghiệp phải dự trữ lưu thông 5% lượng xuất khẩu trước đó, nếu các doanh nghiệp thực hiện nghiêm túc thì chúng ta có một lượng dự trữ nữa trong các doanh nghiệp.

Thứ ba, Bộ Công Thương đã chuẩn bị tất cả các kịch bản về lưu thông, phân phối hàng hoá để không xảy ra việc thiếu gạo cục bộ ở bất kỳ địa phương, khu vực nào.

Thứ tư, các vụ lúa gieo trồng cũng tương đối nhanh. Trong thời gian ngắn chúng ta có thể phục hồi sản xuất và đáp ứng nhu cầu trong nước.

Xuất phát từ tất cả những yếu tố đó, chúng tôi cho rằng trong điều kiện dịch bệnh còn kéo dài, chúng ta vẫn có khả năng bảo đảm an ninh lương thực cho quốc gia.

Tuy nhiên, về tốc độ xuất khẩu, chúng ta vẫn cần có các giải pháp kiểm soát nhất định. Nếu như tiếp tục xuất khẩu với tốc độ như 2 tháng đầu năm, như tôi đã nói, chúng ta sẽ đứng trước rủi ro thiếu gạo. Trong lúc dịch bệnh này thì vấn đề bảo đảm an ninh lương thực phải được đặt lên hàng đầu.

Như Thứ trưởng đã chia sẻ là đang có độ vênh nhất định về số liệu giữa Bộ Công Thương và các địa phương, cụ thể độ vênh đấy là như thế nào?

Thứ trưởng Trần Quốc Khánh: UBND các tỉnh cũng như một số doanh nghiệp cho rằng có thể có độ vênh về mặt số liệu giữa sản lượng xuất khẩu trong tháng 3 này; theo các doanh nghiệp thì trong tháng 3 xuất khẩu đã chững lại, không lớn như Bộ Công Thương dự kiến. Vì tháng 3 chưa kết thúc nên chúng ta cũng rất khó nói ý kiến nào là đúng hay không đúng.

Ý kiến thứ hai, một số tỉnh, một số doanh nghiệp cũng cho rằng lượng tồn kho ở trong dân cũng như lượng dự trữ còn lại trong các doanh nghiệp có thể lớn hơn số liệu của các bộ ngành nắm được. Như tôi đã giải thích, độ vênh này có thể hiểu được. Chúng ta trước đây có những công cụ để nắm bắt chính xác các số liệu đó, nhưng từ năm 2018 khi chúng ta quyết định tự do hoá việc xuất khẩu gạo, Bộ Công Thương không còn các công cụ đó nữa. Tất cả các số liệu của Bộ Công Thương có được là từ các nguồn chính thống của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, báo cáo của Hiệp hội Lương thực Việt Nam… Xuất phát từ đó, chúng tôi đã xin phép Thủ tướng Chính phủ cho chúng tôi xác minh lại một lần nữa tất cả những số liệu và sẽ báo cáo lại với Thủ tướng Chính phủ. Còn số lượng và độ vênh là bao nhiêu thì cần phải chờ cuộc làm việc giữa Bộ Công Thương với UBND các tỉnh cũng như các doanh nghiệp xuất khẩu trọng điểm của chúng ta.

Trong các yêu cầu về đảm bảo xuất khẩu gạo cũng đã có phương án tạm trữ lúa gạo để đảm bảo cho an ninh lương thực. Vậy, nếu chúng ta không cân đối kỹ các phương án thì sẽ ảnh hưởng cụ thể như thế nào đến việc sản xuất của người nông dân cũng như hoạt động xuất nhập khẩu của Việt Nam?

Thứ trưởng Trần Quốc Khánh: Trong các quy định hiện hành, các doanh nghiệp xuất khẩu phải dự trữ 5 % tổng lượng xuất khẩu trước đó của họ để phục vụ cho dự trữ lưu thông, bản thân dự trữ quốc gia cũng mua từ hai trăm ngàn tấn cho đến 300 ngàn tấn để đảm bảo dự trữ lưu thông. Với sản lượng hiện nay chúng ta đã thu hoạch ở đồng bằng sông Cửu Long khoảng 9 triệu tấn thóc, tương đương hơn 4 triệu tấn gạo, tôi khẳng định sẽ không bao giờ thiếu. Chúng ta không những đáp ứng đủ nhu cầu trong nước mà còn phục vụ được cho xuất khẩu.

Tuy nhiên, hiện nay tình hình đang có biến động khó lường, nhu cầu trên thị trường thế giới tăng rất mạnh đối với các nhu yếu phẩm, nên hút gạo xuất khẩu của mình. Bên cạnh đó, ở trong nước, nếu như tình hình có gì đột biến xảy ra, không loại trừ khả năng yếu tố tâm lý thì sẽ có hiện tượng tích trữ gạo, tức là trong điều kiện bình thường chúng ta không thiếu, nhưng trong một số điều kiện đặc biệt, chúng ta có thể có thể đứng trước rủi ro xuất khẩu gạo. Chính vì vậy nên chúng ta phải có biện pháp để trong mọi trường hợp phải bảo đảm an ninh lương thực cho người dân. Xuất phát từ đó mà Bộ Công Thương có đề xuất trên.

Việt Nam là một cường quốc xuất khẩu gạo, tuy nhiên chúng ta cũng là nước nhập khẩu gạo. Bộ Công Thương tính toán như thế nào về việc nhập khẩu gạo trong bối cảnh dịch bệnh hiện nay, thưa Thứ trưởng?

Thứ trưởng Trần Quốc Khánh: Chúng tôi không tính phương án nhập khẩu gạo bởi vì từ xưa đến nay chúng ta là nước xuất khẩu gạo thuần tuý và lượng gạo nhập khẩu chỉ có một số chủng loại gạo nhất định mà chúng ta không có, ví dụ gạo asmati hay những chủng loại gạo thơm khác. Số lượng nhập khẩu đó tương đối nhỏ, không phải là số lượng có thể thay thế cho nhu cầu trong nước cho nên hiện nay cũng không tính đến chuyện nhập khẩu gạo từ bên ngoài. Trong trường hợp xuất hiện vấn đề mất cân đối cục bộ để cung cầu gạo chúng ta sẽ cố gắng bằng mọi cách sử dụng nguồn gạo trong nước để đáp ứng nhu cầu của nhân dân.

Trân trọng cảm ơn Thứ trưởng!