Cuộc chiến Ukraine đã thay đổi nền kinh tế châu Âu như thế nào?
Sau ba năm đóng cửa vì đại dịch, bùng nổ mở cửa trở lại, chiến tranh, chuỗi cung ứng bị tắc nghẽn và lạm phát mới hình thành, các nhà hoạch định chính sách châu Âu cho rằng năm 2023 sẽ là năm lục địa già trở lại trạng thái bình thường mới với mức tăng trưởng khá và lạm phát dưới 2%. Nền kinh tế châu Âu đang thực sự ổn định.
Tuy nhiên, trạng thái bình thường mới xấu hơn đáng kể so với những gì các nhà kinh tế dự kiến. Bắt đầu với những mặt tích cực. Khu vực đồng euro đã chứng tỏ khả năng phục hồi đáng kể sau cú sốc về cuộc chiến Ukraine và cuộc khủng hoảng năng lượng. Khí đốt bây giờ rẻ hơn so với trước khi xảy ra xung đột, sau khi giá tăng vọt vào mùa hè năm ngoái. Các chính phủ không bị buộc phải phân phối năng lượng như người ta lo ngại lúc đầu, một phần nhờ thời tiết ấm áp bất thường. Lạm phát toàn phần, đạt mức kỷ lục 10,6% trong tháng 10 năm ngoái, đang giảm.
Nhiều nhà phân tích dự đoán ngành công nghiệp đã sụp đổ vì chi phí nhiên liệu. Tại Đức, các nhà máy sử dụng nhiều năng lượng đã chứng kiến sản lượng giảm 1/5 kể từ khi chiến tranh bắt đầu do hàng nhập khẩu thay thế sản xuất trong nước. Nhưng tổng sản lượng chỉ giảm 3% vào cuối năm, phù hợp với xu hướng trước đại dịch. Cuộc khảo sát mới nhất cho thấy các nhà sản xuất vẫn lạc quan như trước Covid-19.
Mặc dù nền kinh tế Đức suy giảm nhẹ trong quý 4/2022, nhưng khu vực đồng euro đã bất chấp những kỳ vọng về suy thoái kinh tế. Theo dự báo mới nhất của Ủy ban châu Âu, khối này cũng sẽ tránh được sự co lại trong quý này. Các cuộc khảo sát gần đây ủng hộ dự báo này. Chỉ số quản lý mua hàng (PMI) được theo dõi rộng rãi đã tăng lên trong những tháng gần đây, cho thấy một bức tranh tươi sáng hơn đang nổi lên trong lĩnh vực sản xuất và đặc biệt là dịch vụ.
Sự ổn định kinh tế giúp mọi người có việc làm. Số lượng việc làm trên toàn khối đã tăng trở lại vào quý 4/2022. Tỷ lệ thất nghiệp ở mức thấp nhất kể từ khi đồng euro ra đời vào năm 1999; trong các cuộc khảo sát, các công ty có nhu cầu cao đối với công nhân mới. Và công việc giữ cho mọi người chi tiêu. Mặc dù giá năng lượng cao nhưng mức tiêu thụ vẫn đóng góp 0,5 điểm phần trăm vào mức tăng trưởng hàng quý trong quý 2 và quý 3/2022.
Ở nhiều quốc gia, cú sốc năng lượng cần có thời gian để ảnh hưởng đến người tiêu dùng vì giá cao chỉ lan truyền sau một thời gian. Trong khi chờ đợi, hỗ trợ tài chính từ chính phủ đã giúp các hộ gia đình chi tiêu. Câu hỏi bây giờ là họ sẽ tiếp tục chi tiêu trong bao lâu. Các hộ gia đình bắt đầu thắt chặt hầu bao vào quý 4/2022.
Tại Áo và Tây Ban Nha, nơi có số liệu GDP chi tiết, mức tiêu dùng đã kéo mức tăng trưởng hàng quý xuống một điểm phần trăm. Thương mại bán lẻ trong khu vực đồng euro đã giảm 2,7% trong tháng 12 so với tháng trước. Mức hỗ trợ của các nước và giới hạn giá sẽ được rút lại trong năm nay. Tiêu thụ có thể trở thành một vấn đề.
Trong khi đó, lạm phát vẫn dai dẳng. Ở EU, có 27 cách khác nhau mà giá năng lượng bán buôn được chuyển cho người tiêu dùng, đó là một cơn ác mộng để dự báo. Một số áp lực về giá vẫn có thể xảy ra như trường hợp ở Đức, nơi giá năng lượng trong tháng 1 tăng 8,3% so với tháng 12. Ngay cả khi giá bán buôn ổn định ở mức thấp hơn hiện tại, giá hộ gia đình có thể thất thường.
Thị trường việc làm mạnh mẽ của châu Âu có thể làm tăng lạm phát. Giá cả cao và tình trạng thiếu lao động, có khả năng trở nên tồi tệ hơn khi người già nghỉ hưu và ít thanh niên tham gia lực lượng lao động, đang đẩy nhu cầu trả lương lên cao.
Ở Hà Lan, tiền lương đã tăng 4,8% trong tháng 1 so với một năm trước đó, sau khi chỉ tăng 3,3% vào năm 2022 và 2,1% vào năm 2021. Các công đoàn khu vực công của Đức đang đe dọa sẽ có nhiều cuộc đình công hơn. Họ muốn mức tăng khổng lồ 10,5%, điều này có thể tạo ra tiếng vang ở nơi khác.
Dữ liệu từ Indeed, một trang web tuyển dụng, cho thấy tiền lương ở khu vực đồng euro có xu hướng tuân theo lạm phát cơ bản, hay “cốt lõi”. Điều này cho thấy không có dấu hiệu của sự mềm mại. Chỉ số giá tiêu dùng, không bao gồm thực phẩm và năng lượng, đã tăng 7% trong năm tính đến tháng 1. Đặc biệt, các dịch vụ phải đối mặt với chi phí tăng mạnh, điều này có thể dẫn đến tăng giá hơn nữa.
Điều này khiến Ngân hàng Trung ương châu Âu không còn lựa chọn nào khác ngoài việc giữ lãi suất cao. Thị trường kỳ vọng chúng sẽ tăng từ 2,5% lên 3,7% vào mùa hè. Do đó, tài trợ cho các doanh nghiệp và hộ gia đình sẽ trở nên đắt đỏ hơn, ảnh hưởng đến đầu tư. Theo khảo sát cho vay của ngân hàng, các tiêu chuẩn tín dụng đã được thắt chặt. Hầu hết tác động của việc thắt chặt tiền tệ vẫn chưa được cảm nhận.
Khu vực đồng euro có thể đã thoát khỏi suy thoái cho đến nay, nhưng triển vọng - lạm phát cơ bản vẫn tiếp diễn, lãi suất cao và nền kinh tế yếu kém - hầu như không mấy dễ chịu. IMF dự đoán mức tăng trưởng 0,7% vào năm 2023; Ủy ban châu Âu dự báo 0,9%. Thậm chí điều này có thể lạc quan. Nước Mỹ cũng phải đối mặt với tình trạng lạm phát nghiêm trọng không kém, và việc mở cửa trở lại của Trung Quốc đã không mang lại nhiều động lực cho khối.