“Cơn ác mộng” của thế giới về lạm phát giá lương thực thực phẩm

Những quan điểm khác cho rằng, lạm phát ngày nay là nhất thời, phản ánh sự tắc nghẽn nguồn cung tạm thời và sự thay đổi của thị trường lao động, và sẽ sớm tự điều chỉnh. Ở các nước giàu, các nhà hoạch định chính sách vẫn chủ yếu dựa vào các công cụ kinh tế vĩ mô để giải quyết lạm phát. Nhưng một nhóm hàng tăng giá khác là lạm phát giá thực phẩm. Hiện tượng này không chỉ gây ảnh hưởng trực tiếp lớn hơn đến đời sống của người dân, đặc biệt là ở các nền kinh tế đang phát triển; nó cũng phản ánh những nguyên nhân phức tạp hơn và việc giải quyết một cách hiệu quả đòi hỏi một bộ chiến lược hoàn toàn khác.

Vào cuối năm 2021, chỉ số giá lương thực của Tổ chức Nông lương Liên hợp quốc (FAO) ở mức cao nhất trong một thập kỷ và gần với mức đỉnh trước đó vào tháng 6/2011, khi nhiều người cảnh báo về một cuộc khủng hoảng lương thực toàn cầu. Hơn nữa, mức tăng của năm ngoái là đột biến: từ năm 2015 - 2020, giá lương thực tương đối thấp và ổn định, nhưng đã tăng trung bình 28% vào năm ngoái. Phần lớn sự gia tăng này là do ngũ cốc, với giá ngô và lúa mì lần lượt tăng 44% và 31%.

Nhưng giá các mặt hàng thực phẩm khác cũng tăng vọt: giá dầu thực vật cao kỷ lục trong năm, đường tăng 38%, giá thịt và các sản phẩm từ sữa dù thấp hơn nhưng vẫn ở mức hai con số. Lạm phát giá thực phẩm hiện đang vượt quá mức tăng của chỉ số giá chung và thậm chí còn đáng báo động hơn khi thu nhập từ lương của người lao động giảm đáng kể trong đại dịch Covid-19 - đặc biệt là ở các nước có thu nhập thấp và trung bình. Sự kết hợp giữa thực phẩm đắt tiền hơn và thu nhập thấp hơn đang thúc đẩy nạn đói và suy dinh dưỡng gia tăng nghiêm trọng.

Có nhiều lý do có thể khiến giá thực phẩm tăng đột biến. Các vấn đề về chuỗi cung ứng - đặc biệt là liên quan đến vận chuyển - là một nhân tố chính thúc đẩy tăng giá đối với nhiều loại hàng hóa. Do đó, giá ngũ cốc đã tăng nhanh chóng trong năm ngoái, bất chấp sản lượng toàn cầu đạt kỷ lục gần 2,8 tỷ tấn. Giá năng lượng cũng rất quan trọng trong việc xác định chi phí sản xuất và vận chuyển thực phẩm. Sự gia tăng lớn của giá dầu vào năm 2021 rõ ràng đã ảnh hưởng đến giá thực phẩm mà người tiêu dùng phải đối mặt. Ngoài ra, các hiện tượng thời tiết cực đoan xảy ra thường xuyên hơn làm cho sản lượng cây trồng có nhiều biến động và giảm sản lượng.

Một số lập luận rằng, giá các mặt hàng nông nghiệp chênh lệch nhau như cà phê Brazil, khoai tây Bỉ và đậu Hà Lan vàng Canada đã tăng mạnh vào năm ngoái sau khi các hiện tượng thời tiết do biến đổi khí hậu gây ra làm suy yếu sản lượng. Vào tháng 3 năm ngoái, FAO đã cảnh báo rằng các thảm họa liên quan đến khí hậu thường xuyên hơn đang ảnh hưởng đến nguồn cung cấp nông nghiệp. Hạn hán là mối đe dọa lớn nhất, chiếm hơn một phần ba thiệt hại về cây trồng và vật nuôi ở các nước có thu nhập thấp và trung bình thấp. Nhưng lũ lụt, bão, sâu bệnh, và cháy rừng cũng trở nên dữ dội hơn và lan rộng hơn, như đã thấy rõ vào năm ngoái.

Có thể nhiều áp lực liên quan đến khí hậu đối với sản xuất lương thực trong những năm tới, với các khu vực đang phát triển ở châu Á và châu Phi có thể bị ảnh hưởng nặng nề nhất. Các mối đe dọa đối với sản xuất lương thực do rủi ro khí hậu nhấn mạnh nhu cầu hợp tác quốc tế nhiều hơn để giải quyết vấn đề nóng lên toàn cầu và các hậu quả của nó. Nhưng một số yếu tố khác góp phần vào việc tăng giá lương thực là kết quả trực tiếp của những thay đổi về chính sách và quy định, bao gồm sự gia tăng đáng kể dự trữ của các chính phủ và người tiêu dùng, do lo ngại rằng các đợt đại dịch Covid-19 mới sẽ gây thêm áp lực lên nguồn cung cấp thực phẩm.

Kỳ vọng về việc tăng giá lương thực trong tương lai sẽ trở thành hiện thực do nhu cầu hiện tại cao hơn. Tháng 11 năm ngoái, FAO ước tính hóa đơn nhập khẩu lương thực toàn cầu vào năm 2021 sẽ cao nhất từ ​​trước đến nay, lên tới hơn 1,75 nghìn tỷ USD, tăng 14% so với năm 2020 và cao hơn 12% so với dự báo của FAO chỉ vài tháng trước đó. Đây là một tin xấu đối với các nền kinh tế có thu nhập thấp hơn, những nền kinh tế có thể có yêu cầu nhập khẩu lương thực cấp bách hơn các nước khác nhưng có thể bị loại khỏi thị trường toàn cầu do nhu cầu tăng lên.

Yếu tố quan trọng khác là đầu cơ tài chính trên thị trường lương thực. Hàng hóa thực phẩm đã trở thành một loại tài sản sau khi bãi bỏ quy định tài chính ở Mỹ vào đầu những năm 2000, và có bằng chứng đáng kể cho thấy điều này đóng một vai trò quan trọng trong sự biến động giá lương thực gây mất ổn định trong năm 2007-2009. Trong những năm gần đây, những mặt hàng này đã trở nên kém hấp dẫn hơn đối với các nhà đầu tư, nhưng điều đó đã thay đổi trong thời kỳ đại dịch.

Bất chấp sự biến động cao, các đơn mua trên các thị trường hàng hóa thực phẩm lớn đều tích cực trong hầu hết năm ngoái, cho thấy các nhà đầu tư tài chính đang kỳ vọng giá sẽ tăng. Không giống như một số lực lượng có tính hệ thống hơn ảnh hưởng đến nguồn cung và giá lương thực, các nhà hoạch định chính sách có thể dễ dàng giải quyết các vấn đề tích trữ và đầu cơ. Nhưng điều đó đòi hỏi các chính phủ phải chấp nhận rằng đây là những vấn đề cần tập trung ý chí để giải quyết.