Cơ hội lịch sử từ sự dịch chuyển dòng chảy thương mại toàn cầu

Chất lượng sản phẩm là nền tảng

Trong bối cảnh kinh tế thế giới đang chứng kiến những biến động sâu sắc, từ địa chính trị căng thẳng, chuỗi cung ứng đứt gãy do đại dịch COVID-19, đến áp lực chuyển đổi kép xanh và số, Việt Nam nổi lên như một điểm sáng với vị trí chiến lược, lực lượng lao động trẻ năng động và hệ thống chính sách mở cửa.

Báo cáo "Xúc tiến thương mại giai đoạn 2021 - 2025 và một số định hướng chiến lược, kế hoạch giai đoạn 2026 - 2030" do Cục Xúc tiến thương mại (Bộ Công Thương) chủ trì soạn thảo nhấn mạnh, sự dịch chuyển dòng chảy thương mại toàn cầu đang mở ra cơ hội lịch sử cho Việt Nam khẳng định vị thế, không chỉ là điểm đến đầu tư mà còn là bệ phóng để hàng hóa "Made in Vietnam" vươn xa.

Giai đoạn 2021 - 2025 chứng kiến thương mại toàn cầu bị ảnh hưởng nặng nề bởi các yếu tố chưa từng có tiền lệ: đại dịch COVID-19, xung đột địa chính trị, biến đổi khí hậu và chủ nghĩa bảo hộ gia tăng. Theo báo cáo, chuỗi cung ứng co hẹp, các quốc gia lớn như Mỹ, EU siết chặt quy định về bền vững (như EUDR, CBAM), thúc đẩy xu hướng "gần bờ" (near-shoring) và đa dạng hóa nguồn cung. Đồng thời, chuyển đổi số và xanh trở thành động lực mới, giúp các nền kinh tế thích ứng nhanh chóng vượt lên, nhưng cũng tạo thách thức cho các nước đang phát triển như Việt Nam nếu chậm chân.

Trong bối cảnh đó, Việt Nam đã tận dụng hiệu quả các FTA như CPTPP, EVFTA, UKVFTA và RCEP để mở rộng thị trường. Kim ngạch xuất khẩu tăng trung bình 9,8%/năm, đạt 406 tỷ USD năm 2024, với xuất siêu 24,8 tỷ USD. Báo cáo chỉ ra rằng, Việt Nam đã củng cố mạng lưới xúc tiến thương mại, từ trung ương đến các trung tâm địa phương, thương vụ nước ngoài, giúp doanh nghiệp thích ứng với chuyển dịch toàn cầu. Tuy nhiên, hạn chế nội tại như chính sách lạc hậu, phương thức truyền thống và năng lực cán bộ còn yếu đang cản trở việc khai thác tối đa cơ hội.

Ý kiến từ các chuyên gia tại Hội nghị Kết nối Kinh doanh và Đầu tư Việt Nam - Quốc tế 2025 do Cục Xúc tiến thương mại tổ chức mới đây càng làm rõ bức tranh này. Ông Phạm Ngọc Chu, Phó Chủ tịch Hiệp hội Doanh nhân toàn cầu, với hơn 40 năm kinh nghiệm bán lẻ tại châu Âu, nhấn mạnh: "Thị trường châu Âu khắt khe nhưng không phải bức tường bất khả xâm phạm. Kinh doanh giống như đi câu cá, phải lội xuống nước mới biết cá ở đâu".

Dẫn chứng, ông Chu chia sẻ câu chuyện đưa mì Vifon vào siêu thị châu Âu cách đây 20 năm: từ bao bì kém hấp dẫn ban đầu đến việc chinh phục khách hàng bằng chất lượng, chứng minh rằng hàng Việt có tiềm năng nếu tập trung địa phương hóa sản phẩm – như kết hợp trà gừng Việt với hoa cúc châu Âu để phù hợp thị hiếu thư giãn.

Không chỉ cần kiên định với niềm tin ở sản phẩm, để hiện thực giấc mơ "xuất ngoại", doanh nghiệp Việt không thể bỏ lỡ cuộc chơi thương mại toàn cầu. Như ông Nguyễn Thanh Vân, Chủ tịch Hiệp hội Thương mại Điện tử toàn cầu từng khẳng định, thương mại điện tử xuyên biên giới là "chìa khóa vàng" cho SMEs Việt. "Nhờ AI và Big Data, một nhà sản xuất trà Sơn La có thể bán trực tiếp đến Budapest qua mạng xã hội" -  ông Vân dẫn chứng, nhấn mạnh cần kết hợp nội lực với công nghệ để xóa rào cản địa lý. 

Phát huy vai trò dẫn dẵn của Bộ Công Thương

Để thúc đẩy đưa hàng Việt ra thế giới, Bộ Công Thương, thông qua Cục Xúc tiến thương mại, đóng vai trò điều phối then chốt trong việc biến cơ hội dịch chuyển thương mại thành động lực tăng trưởng. Thực tế, trong giai đoạn 2021 - 2025, Bộ đã chủ động linh hoạt ban hành văn bản chính sách để thích ứng với xu hướng mới, như Quyết định 1968/QĐ-TTg về đẩy mạnh công nghệ thông tin và chuyển đổi số trong xúc tiến thương mại. Điều này giúp mạng lưới xúc tiến thương mại mở rộng, từ thương vụ nước ngoài đến hiệp hội, ngành hàng, hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận thị trường mới như Trung Đông, châu Phi và Mỹ Latinh.

Với việc mở rộng tầm nhìn chiến lược, các chuyên gia chỉ ra rằng, Việt Nam đang đứng trước cơ hội lịch sử nhờ sự dịch chuyển dòng chảy thương mại toàn cầu. Sáng kiến “Vành đai và Con đường” của Trung Quốc đã tạo ra những hành lang kinh tế khổng lồ, trong đó Việt Nam – với vị trí cửa ngõ ra biển Đông – có thể trở thành trung tâm logistics quan trọng trên “Con đường tơ lụa hiện đại”.

Doanh nghiệp Việt không chỉ nên tập trung xuất khẩu sản phẩm hoàn thiện mà còn cần tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu, cung cấp dịch vụ kho bãi, vận chuyển, hoặc trở thành đối tác tin cậy cho các doanh nghiệp Trung Quốc khi tiếp cận các thị trường như Ấn Độ, Trung Đông, hay châu Âu – nơi họ có thể gặp rào cản về thuế quan hoặc chính sách. Như lời ông Vân ví von: “Đứng trên vai người khổng lồ để vươn xa hơn là một chiến lược thông minh.”

Cần ghi nhận, Cục Xúc tiến thương mại (Bộ Công Thương) đóng vai trò tiên phong trong việc hỗ trợ doanh nghiệp Việt Nam mở rộng thị trường quốc tế. Ông Vũ Bá Phú, Cục trưởng Cục Xúc tiến thương mại, khẳng định Chính phủ Việt Nam đã triển khai Chiến lược Xuất khẩu đến năm 2030, tầm nhìn 2045, song hành với phát triển thị trường nội địa. "Hai trụ cột này không chỉ củng cố nền tảng kinh tế trong nước mà còn tạo bệ phóng để hàng hóa Việt chinh phục thị trường quốc tế" - ông Phú nói. 

Với doanh nghiệp, cần phát huy sức mạnh nội tại, lấy chất lượng sản phẩm làm nền tảng, đồng thời ứng dụng công nghệ hiện đại để nâng cao năng lực cạnh tranh. Sự đoàn kết của cộng đồng doanh nghiệp trong và ngoài nước, cùng với chiến lược quốc gia đồng bộ, sẽ là động lực để thương hiệu Việt vươn xa, khẳng định vị thế trên trường quốc tế. Với những bước đi đúng đắn, Việt Nam không chỉ “mang chuông đi đánh xứ người” mà còn góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bền vững, đưa thương hiệu “Made in Vietnam” trở thành niềm tự hào trên bản đồ thương mại toàn cầu.

Tuy nhiên, để nắm bắt thời cơ này, cần sự phối hợp chặt chẽ từ Nhà nước, doanh nghiệp và các tổ chức hỗ trợ, với vai trò điều phối từ Bộ Công Thương. Với vai trò này, Bộ Công Thương được kỳ vọng dẫn dắt, kết nối hệ sinh thái xúc tiến thương mại quốc gia, giúp doanh nghiệp nâng cao năng lực cạnh tranh toàn cầu.

Trong kỷ nguyên mới, để tận dụng cơ hội lịch sử này, theo các chuyên gia, Bộ Công Thương cần nâng tầm điều phối: xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia xúc tiến thương mại, KPI đánh giá hiệu quả, chính sách hỗ trợ doanh nghiệp, liên kết công - tư, tối ưu nguồn lực, thúc đẩy xúc tiến thương mại hiện đại. Cơ hội lịch sử này không chỉ giúp Việt Nam vượt bẫy thu nhập trung bình mà còn khẳng định thương hiệu quốc gia, vươn ra toàn cầu với hàng hóa bền vững, giá trị cao.