Tin Khu Vực 
Khi tăng trưởng kinh tế chạm giới hạn hành tinh
Trong bối cảnh kinh tế thế giới nhiều biến động, yêu cầu tăng trưởng nhanh đi đôi với bảo vệ môi trường và bảo đảm an sinh xã hội đang trở thành tiêu chuẩn phát triển của mọi quốc gia.
Báo cáo mới nhất của Ngân hàng Thế giới, Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc (UNDP) và các cơ quan trong nước cho thấy, tăng trưởng xanh, chuyển đổi năng lượng, giảm phát thải và nâng cao chất lượng sống đang là những ưu tiên cấp thiết.
Tại Hội thảo Khoa học Quốc tế lần thứ bảy (FASPS 7) sáng 26/9, PGS, TS Kanitsorn Terdpaopong, Phó Giáo sư Kế toán, Giám đốc Chương trình Thạc sĩ Khoa Kế toán, Đại học Rangsit, Thái Lan đưa ra lời cảnh báo: “Chúng ta đang đứng trước ba cuộc khủng hoảng ở cấp độ hành tinh đó là biến đổi khí hậu, mất đa dạng sinh học và ô nhiễm môi trường”. Có thể thấy, những năm gần đây, liên tiếp nhiều cơn siêu bão, đợt hạn hán hay mùa mưa thất thường xảy ra trên khắp thế giới, gây thiệt hại lớn cho kinh tế toàn cầu và đe dọa trực tiếp đến tốc độ tăng trưởng của nhiều khu vực.
Theo PGS, TS Kanitsorn Terdpaopong, các nghiên cứu khoa học gần đây cho thấy, đến năm 2023, trong các giới hạn môi trường quan trọng, đã có 6/9 giới hạn bị vượt mức an toàn.
PGS, TS Kanitsorn Terdpaopong
“Từ chu trình nitơ - phốt-pho, khí hậu, nước ngọt cho đến sự tuyệt chủng của các loài, nhiều hệ thống tự nhiên đang suy giảm nhanh chóng. Nếu xu hướng này tiếp diễn, những nền tảng sinh thái vốn nuôi dưỡng sự thịnh vượng kinh tế sẽ bị phá vỡ, kéo theo rủi ro cho toàn bộ hệ thống tài chính, thương mại toàn cầu”, PGS, TS Kanitsorn Terdpaopong nêu rõ.
Tại châu Á, quá trình đô thị hóa nhanh, tầng lớp trung lưu mở rộng và dân số gia tăng đã tạo nên lực đẩy tiêu dùng mạnh mẽ. Nếu áp dụng nguyên mẫu mô hình tiêu dùng phương Tây, các nền kinh tế châu Á, từ Trung Quốc, Ấn Độ, Indonesia đến Việt Nam sẽ sớm tái diễn con đường tiêu thụ tài nguyên ồ ạt. Thực tế đã cho thấy, chỉ trong vòng chưa đầy ba thập kỷ, phát thải khí nhà kính của Trung Quốc tăng từ 2,6 lên 12,9 tỷ tấn CO₂ và các khí tương đương; Ấn Độ đạt 3,7 tỷ tấn vào năm 2018. Xu hướng tiêu thụ năng lượng, nguyên vật liệu và nước đều tăng nhanh ở hầu hết các quốc gia đang công nghiệp hóa, khiến cho áp lực môi trường ngày càng lớn.
Việt Nam cũng đang phải đối mặt với những bài toán tương tự. Dù mức tăng trưởng GDP của Việt Nam năm 2024 đạt 7,09% nhưng cơ cấu năng lượng vẫn phụ thuộc đáng kể vào than và nhiên liệu hóa thạch. Báo cáo “OECD Economic Surveys: Viet Nam 2025” khuyến nghị Việt Nam phải đẩy nhanh chuyển dịch sang năng lượng tái tạo, giảm dần điện than và hướng đến mục tiêu phát thải ròng bằng “0” (Net Zero) vào năm 2050. Quy hoạch điện mới của Chính phủ cho giai đoạn đến 2030 đã đặt mục tiêu nâng công suất nguồn điện lên 183 - 236 GW, trong đó tỷ trọng điện gió, mặt trời và thủy điện ngày càng lớn, đồng thời giảm dần tỉ lệ than xuống khoảng 13 - 17%.
Nếu không kiểm soát tốt, quá trình tăng trưởng kinh tế nhanh sẽ phá vỡ các “giới hạn an toàn” của Trái đất. PGS, TS. Kanitsorn cho rằng, phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường phải được đặt trên cùng một bàn cân, trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết.
Từ tách rời tài nguyên đến kinh tế tuần hoàn
Theo PGS, TS. Kanitsorn, chìa khóa của phát triển bền vững nằm ở việc “tách rời” (decoupling) giữa tăng trưởng GDP và mức tiêu thụ tài nguyên. Có hai cấp độ tách rời là tương đối và tuyệt đối. Tách rời tương đối nghĩa là tốc độ tăng GDP nhanh hơn tốc độ sử dụng tài nguyên; tách rời tuyệt đối là khi GDP tiếp tục tăng nhưng tổng lượng tài nguyên và năng lượng sử dụng giảm. Đây chính là thước đo cho thấy nền kinh tế đã thực sự thoát khỏi quỹ đạo “phát triển bằng mọi giá”.
Để đạt được mục tiêu này, các quốc gia cần đẩy mạnh mô hình kinh tế tuần hoàn, là biến chất thải thành đầu vào cho sản xuất mới, kéo dài vòng đời sản phẩm, khuyến khích tái chế và tái sử dụng. Việc đầu tư công nghệ xanh, chuyển đổi sang năng lượng sạch, và cải tiến quy trình sản xuất để giảm tiêu thụ nguyên liệu là những giải pháp cốt lõi. Ở tầm chính sách, các biện pháp như thuế carbon, ưu đãi cho doanh nghiệp xanh, quy định nhãn sinh thái, và yêu cầu công bố báo cáo bền vững (ESG) sẽ tạo động lực cho doanh nghiệp hành động.
Nhiều ví dụ thực tiễn cho thấy hướng đi này hoàn toàn khả thi. Đối với Tập đoàn LEGO đang xây dựng nhà máy tại Bình Dương với cam kết vận hành hoàn toàn bằng năng lượng tái tạo vào năm 2026, kết hợp hệ thống điện mặt trời, lưu trữ và trồng cây bù đắp carbon. Có thể thấy, Việt Nam hoàn toàn có thể trở thành điểm đến của các dòng vốn bền vững nếu có chính sách rõ ràng và quyết tâm cao.
Tuy nhiên, chuyển đổi bền vững không phải là con đường bằng phẳng. Chi phí đầu tư ban đầu cho công nghệ sạch, năng lượng tái tạo hay hệ thống quản lý chất thải có thể khiến lợi nhuận ngắn hạn của doanh nghiệp giảm sút. Tuy vậy, theo PGS, TS. Kanitsorn, lợi ích dài hạn lại vượt trội, chẳng hạn như việc giảm chi phí nguyên liệu, nâng cao hiệu suất sản xuất, củng cố uy tín thương hiệu và giảm rủi ro pháp lý hay thiên tai. Nghiên cứu tài chính bền vững toàn cầu cũng cho thấy các doanh nghiệp tuân thủ tiêu chuẩn ESG thường thu hút vốn đầu tư lớn hơn và ổn định hơn trong dài hạn.
PGS, TS. Kanitsorn khuyến nghị, đối với các nước đang phát triển, nhà nước đóng vai trò kích hoạt và điều phối như ban hành khung pháp lý mạnh mẽ, cung cấp tín dụng xanh, hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa, đầu tư vào hạ tầng năng lượng tái tạo và tăng cường hợp tác quốc tế để tiếp nhận công nghệ. Song song đó, cần đẩy mạnh giáo dục, truyền thông thay đổi hành vi tiêu dùng như giảm lãng phí, ưu tiên sản phẩm thân thiện môi trường, khuyến khích làm việc trực tuyến để tiết kiệm nguồn lực.
Việt Nam cũng như nhiều quốc gia châu Á khác, đứng trước bài toán cân bằng khó khăn khi vừa phải đảm bảo tăng trưởng nhanh để đáp ứng nhu cầu của dân số trẻ và tầng lớp trung lưu, vừa phải bảo vệ hệ sinh thái cho các thế hệ tương lai. Chính phủ đã cam kết Net Zero vào năm 2050, đồng thời tích cực tham gia các sáng kiến quốc tế về khí hậu. Nhiệm vụ hiện nay là cụ thể hóa cam kết bằng hành động, thúc đẩy năng lượng tái tạo, chuyển đổi mô hình xuất khẩu từ nguyên liệu thô sang sản phẩm giá trị cao, kiểm soát chặt việc sử dụng đất và tài nguyên biển, và xây dựng hệ thống đo lường, giám sát môi trường chuẩn xác.
Phát triển kinh tế gắn với bền vững không chỉ là một lựa chọn chiến lược mà đã trở thành điều kiện sống còn. PGS, TS Kanitsorn Terdpaopong nhấn mạnh: “Không có gì dễ dàng và nhanh chóng”, nhưng đầu tư dài hạn cho phát triển bền vững chính là cách duy nhất để bảo đảm an toàn cho hành tinh và tương lai của loài người.
Đối với Việt Nam, để vừa duy trì đà tăng trưởng mạnh mẽ, vừa giữ vững cân bằng môi trường, đây là yếu tố quyết định vị thế của đất nước trong kỷ nguyên kinh tế xanh toàn cầu.
