Chợ truyền thống TP. Hồ Chí Minh cần 'thay áo' để tồn tại

Tiểu thương còn nhiều khó khăn

Cùng với sự phát triển của xã hội, thương mại điện tử, bán hàng online, siêu thị hay trung tâm thương mại đã hút đi một lượng khách nhất định của chợ truyền thống. Đây là những “đối thủ” cạnh tranh mang tính tất yếu và đặt ra những thách thức cho các tiểu thương kinh doanh trong chợ truyền thống phải tự làm mới mình và bắt kịp xu thế.

Chị Nguyễn Thị Thắm, tiểu thương chợ Vũng Tàu (phường Vũng Tàu, TP. Hồ Chí Minh) cho biết, ế ẩm, vắng khách đang là tình trạng chung của các tiểu thương đang kinh doanh tại chợ Vũng Tàu. “Không hẳn là quá ế nhưng bảo là bán chạy thì cũng không. Chỉ gọi là túc tắc, lai rai qua ngày thôi”, chị Thắm nói.

Cũng theo tiểu thương này, từ nhiều năm nay, chợ truyền thống gặp phải nhiều khó khăn mà trực tiếp là cạnh tranh với hàng hóa online, vì theo chị Thắm, tâm lý người mua thấy tiện lợi, nhanh chóng, không phải đến chợ. Nhiều người cũng ngại mua ở chợ vì sợ bị hét giá cao.

Bên cạnh đó, khu vực bên ngoài chợ, người bán hàng rong, chợ cóc mọc lên nhưng không được dẹp bỏ. Trong khi ở trong chợ, giá dịch vụ các ki-ốt cao khiến nhiều tiểu thương phải bỏ ki-ốt ra bên ngoài chợ bán.

“Ở lòng lề đường, tất cả các mặt hàng đều có từ rau, củ, quả đến quần, áo, giày, dép,... theo thói quen người ta đứng ở lòng lề đường mua được thì người ta sẽ không vào chợ nữa. Giữa lúc khó khăn như hiện nay, giữ khách đến chợ mua đã khó, lại phải cạnh tranh với hàng rong, chợ cóc khiến tiểu thương càng thêm lao đao", chị Thắm than thở.

Còn theo bà Bùi Thị Nga, tiểu thương chợ Xuyên Mộc (xã Xuyên Mộc, TP. Hồ Chí Minh): Chợ của chúng tôi rất tốt, từ phòng cháy chữa cháy, an toàn vệ sinh thực phẩm, vệ sinh môi trường, đến cơ sở hạ tầng đều sạch sẽ. Tuy nhiên, các hộ gia đình gần chợ họ có mặt bằng, không đăng ký kinh doanh, họ cho người khác thuê mặt bằng để bán những mặt hàng trong chợ cũng có, do đó các tiểu thương trong chợ khó bán hơn, mất đi một lượng khách nhất định.

Các tiểu thương kinh doanh tại chợ Bà Chiểu (phường Gia Định, TP. Hồ Chí Minh) cho rằng, về cơ bản, các mặt hàng là thực phẩm (hoa quả, cá, thịt,…) kinh doanh tại chợ thì lượng khách vẫn bảo đảm vì đối với người lao động có thu nhập thấp, công nhân, chợ truyền thống vẫn là kênh mua sắm được người dân lựa chọn. Tuy nhiên, đối với các mặt hàng như quần áo, vải, giày dép thì khó khăn hơn vì phải cạnh tranh với kênh online.

Cần hiện đại hóa để giữ vai trò thiết yếu

Sau hợp nhất, TP. Hồ Chí Minh có hơn 400 chợ đang hoạt động, chiếm khoảng 5% tổng số chợ cả nước, một tỷ lệ cho thấy vai trò trọng yếu của hệ thống chợ truyền thống trong mạng lưới phân phối khu vực. Dù số lượng chợ có xu hướng giảm nhẹ từ sau năm 2020, đây vẫn là kênh cung ứng thiết yếu cho nhóm dân cư thu nhập thấp, trung bình, đặc biệt ở các khu vực dân cư đông đúc, khu công nhân và vùng đô thị hóa chưa hoàn thiện.

Tuy nhiên, theo các chuyên gia, hệ thống này đang đối diện với nhiều thách thức. Trên 75% chợ hiện nay được phân loại là chợ hạng 3, phản ánh tình trạng cơ sở vật chất xuống cấp, điều kiện vệ sinh không bảo đảm và thiếu các tiện ích hiện đại. Không gian chật hẹp, hệ thống thoát nước, xử lý rác yếu kém và tình trạng lấn chiếm lòng lề đường phổ biến đang làm suy giảm nghiêm trọng trải nghiệm người mua và năng lực cạnh tranh của kênh này.

Trong khi đó, áp lực từ các mô hình phân phối hiện đại như siêu thị mini, cửa hàng tiện lợi và đặc biệt là các nền tảng thương mại điện tử ngày càng rõ rệt. Các mô hình mới này không chỉ mang lại sự tiện lợi, mà còn cung cấp giá cả minh bạch, nguồn gốc hàng hóa rõ ràng và dịch vụ giao hàng tận nơi. Đây là những ưu thế mà chợ truyền thống chưa đáp ứng được. Do đó, lượng khách hàng, đặc biệt là nhóm trẻ tuổi và trung lưu đang có xu hướng rời bỏ chợ truyền thống.

Một nguyên nhân khác là hầu hết các chợ chưa áp dụng công nghệ số trong điều hành, không có cơ sở dữ liệu đầy đủ về tiểu thương, luồng hàng hay chất lượng sản phẩm. Điều này gây khó khăn trong việc truy xuất nguồn gốc, quản lý chất lượng hàng hóa, chống gian lận thương mại và bảo đảm an toàn thực phẩm vốn là những yêu cầu ngày càng khắt khe trong tiêu dùng hiện đại.

Các chuyên gia cho rằng, để hệ thống chợ truyền thống tiếp tục đóng vai trò quan trọng trong hệ sinh thái tiêu dùng của TP. Hồ Chí Minh cần một chiến lược hiện đại hóa toàn diện. Không chỉ đơn thuần nâng cấp hạ tầng, mà còn cần số hóa công tác quản lý, tích hợp logistics ngắn hạn, nâng chuẩn vệ sinh an toàn thực phẩm và kết nối chợ với hệ thống thương mại số. Khi đó, chợ truyền thống sẽ không bị đào thải mà được “tái định vị” như một kênh phân phối thích ứng, đóng vai trò bổ trợ hiệu quả cho các mô hình bán lẻ hiện đại trong không gian tiêu dùng đô thị đa tầng của TP. Hồ Chí Minh.

Ông Nguyễn Bá Diệp - Đồng sáng lập MoMo, Phó chủ tịch Hiệp hội An toàn Thông tin Việt Nam cho rằng, TP. Hồ Chí Minh với hơn 400 chợ, khoảng 60.000 cửa hàng tạp hóa truyền thống với mạng lưới rộng và mật độ cao, bảo đảm 60 - 65% lượng hàng hóa cung ứng cho thành phố. Với quy mô dân số và sức mua không ngừng tăng trưởng, TP. Hồ Chí Minh cần hiện đại hóa chợ và hệ thống bán lẻ truyền thống, tăng tỉ lệ chuyển đổi số toàn diện lên đáng kể vào 2030; hỗ trợ tài chính và đào tạo nguồn nhân lực số giúp các tiểu thương tiếp tục phát triển kinh doanh, vượt qua khó khăn.

Sau hợp nhất, TP. Hồ Chí Minh hình thành một hệ sinh thái thương mại đa trung tâm, với mạng lưới phân phối bán lẻ, bán buôn trải rộng, đa dạng và có mức độ tích hợp cao nhất cả nước. Trên tổng thế, hệ thống này bao gồm ba lớp cấu trúc: các trung tâm thương mại hiện đại, chuỗi siêu thị và cửa hàng tiện ích, cùng với mạng lưới chợ đầu mối truyền thống - tất cả đóng vai trò hỗ trợ lẫn nhau trong việc phân phối hàng hóa, tổ chức lưu thông và kết nối người tiêu dùng với sản xuất. Đây là nền tảng thương mại quan trọng để TP. Hồ Chí Minh giữ vững vai trò là trung tâm tiêu dùng và đầu mối phân phối quốc gia.