Chỉ bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ với sản phẩm do con người tạo ra

Theo đó, thừa ủy quyền của Chính phủ, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng đã trình bày báo cáo tiếp thu, giải trình, chỉnh lý dự thảo Luật sửa đổi bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ (Luật Sở hữu trí tuệ sửa đổi). Theo đó, dự thảo luật ghi nhận 32 nội dung và nhóm nội dung được các đại biểu Quốc hội góp ý, trong đó vấn đề về giới hạn quyền sở hữu trí tuệ tại Điều 7 (sửa đổi, bổ sung theo khoản 2 Điều 1) là một trong những nội dung nhận được nhiều sự quan tâm trong bối cảnh trí tuệ nhân tạo đã và đang tác động đến mọi mặt của đời sống, phát triển kinh tế, xã hội.

Hoàn thiện giới hạn quyền sở hữu trí tuệ trong bối cảnh AI bùng nổ

Những tranh luận xung quanh Điều 7 Luật Sở hữu trí tuệ (SHTT) cho thấy yêu cầu cấp thiết phải hoàn thiện hành lang pháp lý trước sự phát triển nhanh của trí tuệ nhân tạo (AI) và mô hình sáng tạo mới trong không gian số. Chính phủ đã tiếp thu nhiều nhóm ý kiến của đại biểu Quốc hội, đồng thời khẳng định nguyên tắc nhất quán: quyền SHTT chỉ được bảo hộ đối với sản phẩm do con người tạo ra, phù hợp với chuẩn mực pháp luật trong nước và quốc tế.

Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng cho biết, dự thảo đã sửa đổi các điều 96, 109 và 117, quy định hủy bỏ hoặc từ chối bảo hộ đối với các đối tượng không phải do con người sáng tạo. Để xử lý các trường hợp sản phẩm có sự tham gia của AI, dự thảo bổ sung nguyên tắc giao Chính phủ quy định cơ chế phát sinh và xác lập quyền SHTT đối với các đối tượng được tạo ra có sử dụng hệ thống AI qua đó tránh khoảng trống pháp lý trong tương lai.

Một số ý kiến đề nghị bổ sung quy định về quốc kỳ, quốc huy, quốc ca nhằm xử lý hành vi gỡ bỏ, chặn phát trên các nền tảng trực tuyến với lý do bản quyền. Chính phủ cho biết, pháp luật hiện hành đã có quy định về xử lý hình sự và hành chính đối với các hành vi xúc phạm hoặc cản trở việc phổ biến ba biểu tượng quốc gia, bảo đảm tính nghiêm minh và không đặt vấn đề quyền SHTT đối với các tài sản đặc biệt này.

Về quyền đối với kết quả nhiệm vụ khoa học sử dụng ngân sách nhà nước, dự thảo đã điều chỉnh theo hướng thống nhất với Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng khẳng định tổ chức chủ trì có quyền đăng ký, khai thác và chuyển giao quyền SHTT theo văn bằng bảo hộ được cấp.

Các ý kiến băn khoăn về nguy cơ “tồn tại hai quyền song song” hoặc nguy cơ hủy văn bằng sau khi cấp đều được Chính phủ tiếp thu, theo đó tại Khoản 4 Điều 7 đã được lược bỏ nội dung về hủy bỏ quyền, chỉ giữ nguyên tắc “buộc chấm dứt thực hiện” khi việc khai thác quyền mới mâu thuẫn với quyền đã được xác lập trước đó.

Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh: quy định này cần thiết để xử lý các xung đột phát sinh ngoài thủ tục đăng ký, đặc biệt đối với quyền tự động phát sinh như quyền tác giả, quyền liên quan hay tên thương mại.

Cùng với đó, dự thảo khẳng định các biện pháp hành chính, dân sự và hình sự vẫn tiếp tục áp dụng đầy đủ khi xảy ra hành vi xâm phạm SHTT, đảm bảo tính đồng bộ của hệ thống pháp luật.

Cân bằng bảo hộ với đổi mới sáng tạo

Đây là nhóm nội dung nhận được nhiều ý kiến nhất. Các đại biểu đề nghị làm rõ giới hạn sử dụng dữ liệu phục vụ huấn luyện AI, tránh xâm phạm quyền SHTT, đồng thời không cản trở hoạt động nghiên cứu và phát triển mô hình.

Tiếp thu ý kiến, dự thảo đã chỉnh lý khoản 5 Điều 7 theo hướng, cụ thể: cho phép tổ chức, cá nhân sử dụng văn bản, dữ liệu đã được công bố hợp pháp và công chúng được phép tiếp cận để nghiên cứu khoa học, thử nghiệm, huấn luyện AI với điều kiện việc sử dụng không gây ảnh hưởng bất hợp lý đến quyền và lợi ích hợp pháp của tác giả, chủ sở hữu, đồng thời không liệt kê cứng các hành vi như sao chép hay công bố để bảo đảm linh hoạt trong các trường hợp xuất hiện bản sao kỹ thuật trong quá trình huấn luyện. Dự thảo Luật đề xuất giao Chính phủ quy định chi tiết, đặc biệt trong trường hợp sử dụng dữ liệu cho mục đích thương mại hoặc liên quan đến quyền tác giả, quyền liên quan.

Theo Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng, nếu áp dụng cơ chế “bảo lưu quyền bằng công cụ máy đọc” như mô hình EU ngay tại thời điểm này, chi phí tuân thủ và rào cản pháp lý có thể gây cản trở phát triển ngành công nghiệp AI của Việt Nam; do đó nội dung này sẽ được nghiên cứu kỹ hơn ở cấp nghị định.

Một số ý kiến đề nghị chuyển toàn bộ nội dung liên quan AI sang Luật Trí tuệ nhân tạo. Chính phủ khẳng định vấn đề phát sinh quyền SHTT và sử dụng dữ liệu liên quan đến đối tượng quyền thuộc phạm vi điều chỉnh cốt lõi của Luật SHTT, tương tự pháp luật của Nhật Bản và Liên minh châu Âu.

Những nội dung về trách nhiệm pháp lý của nhà cung cấp nền tảng, xử lý deepfake, bảo vệ hình ảnh, giọng nói… đã được bố trí trong dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo, tránh chồng chéo giữa hai luật.

Chính phủ nhấn mạnh việc bổ sung khoản 5 Điều 7 là cần thiết để thể chế hóa Nghị quyết số 57-NQ/TW, bảo đảm tuân thủ Công ước Berne và tăng khả năng bảo vệ chủ thể quyền trong không gian số. Quy định mới giúp xử lý thực tiễn sử dụng dữ liệu khổng lồ để huấn luyện AI mà không có cơ chế phân định ranh giới giữa sử dụng hợp pháp và xâm phạm quyền, từ đó bảo vệ động lực sáng tạo, tăng tính minh bạch và đảm bảo hài hòa lợi ích giữa chủ thể quyền và nhà phát triển công nghệ.

Dự án luật sửa đổi lần này, Chính phủ đề xuất sửa 75 điều, tập trung vào 5 nhóm chính sách lớn, được kỳ vọng sẽ giải quyết triệt để các hạn chế, hướng tới mục tiêu tài sản trí tuệ trở thành tài sản thương mại thực sự. Luật này có hiệu lực thi hành từ ngày 01 tháng 4 năm 2026.